www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs
Mərkəz
i
Ümumi psixologiya. Psixologiya
197
Q. Nunkom, M.ġerif və b. tərəfindən istifadə olunmuĢdur.
Məlum olduğu kimi hər bir adam müxtəlif qrupların
üzvü olur. Ayrı- ayrı adamlar üçün daxil olduğu həmin
qrupların sırası özünəməxsus Ģəkildə, müxtəlif olur. Lakin
bütün hallarda həmin sıranın müəyyənləĢdirilməsi eyni prinsipə
əsaslanır: birinci yerdə mütləq o qruplar dayanacaqdır ki,
həmin qrupun normaları fərdin cəhd etdiyi normalara uyğun
olsun. Sonrakı yerlərdə qruplar fərd üçün əhəmiyyətlilik
dərəcəsi olan yerləri tutacaqdır. Yüksək ranqa malik olan qrup
fərd üçün bir növ daxili forum təĢkil edir (Q.Midin obrazlı
ifadəsinə görə), fərd öz davranıĢını həmin normalarla
tutuĢdurur, tənzim edir.
Qaydaları və normaları Ģəxsiyyətin qayda və normalarına
çevrilən, fərdin statusunun artması üçün daimi imkanları olan
bu cür referent qrupları çox vaxt etalon qrup adlandırırlar.
V.B.OlĢanskinin verdiyi tərifə görə etalon qrup real və
ya təsəvvür olunan elə qrupdur ki, şəxsiyyət həmin qrupa cəhd
göstərir və onun standartlarını öz davrvnışı üçün etalon qəbul
edir. Bu baxımdan etalon qruplar real və təsəvvür olunan
xarakter daĢıya bilər.
III.6.3. Kiçik qrupların fenomenologiyası və strukturu
Kiçik qrupların fenomenologiyası haqqında anlayıĢ.
Psixologiyada fenomenologiya anlayıĢı altında hər hansı bir
konkret obyekt üçün xarakterik olan əsas hadisələr barədə
təsəvvür və izahatlar nəzərdə tutulur. Bu baxımdan kiçik
qrupların da özünəməxsus fenomenologiyası vardır. Ġndi kiçik
qruplar üçün xarakterik olan fenomenləri və əsas elmi
anlayıĢları qısaca olaraq nəzərdən keçirək.
Sosial-psixoloji tədqiqatlardan məlum olduğu kimi, eyni
bir qrup üzvü onlar üçün xarakterik olan münasibətlər
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya
198
sistemində eyni vəziyyətdə olmurlar. R.S.Nemovun qeyd etdiyi
kimi, kiçik qrupların üzvləri qrupdaxili münasibətlər
strukturunda
özlərinin
mövqeləri,
statusları,
daxili
yönəliĢlikləri, rollarına malik olurlar. Ona görə də R.S.Nemov
hər bir adamın qrupdaxili münasibətlər strukturundakı yerini
müəyyənləĢdirmək üçün həmin anlayıĢlardan istifadə edildiyini
qeyd edir.
B ü t ü n b u n l a r l a
y a n a Ģ ı o l a r a q k i ç i k
q r u p l a r ı n
f e n o m e n o l o g i y a s ı n d a
a Ģ a ğ ı d a k ı
a n l a y ı Ģ l a r d a ö z ü n ə m ə x s u s y e r t u t u r : k i ç i k
q r u p l a r ı n
h ə c m i ,
s t r u k t u r u ,
p s i x o l o j i
u y u ş m a , q r u p t ə z y i q i , n o r m a v ə f u n k s i y a l a r ,
q r u p u n q ü t b l ə ş m ə s i , r ə h b ə r l i k v ə l i d e r l i k v ə
s .
Qrup üzvlərinin mövqeləri anlayıĢı altında insanın hər
hansı bir münasibətlər sistemində tutduğu yer baĢa düĢülür.
Həmin mövqe insanın qrupun digər üzvləri ilə əlaqəsi ilə
müəyyənləĢdirilir. Ġnsanın qrupun digər üzvlərinin hərəkət və
davranıĢına potensial təsiri həmin adamın qrupdakı
mövqeyindən asılıdır. Mövqeyin hansı səviyyədə olması bu
təsirin səviyyəsini müəyyənləĢdirmək imkanı verir.
Qrup üzvlərinin statusuna gəldikdə o, qrup üzvlərinin
mövqelərindən fərqli anlayıĢdır. Qrup üzvünün statusundan
danıĢarkən onun qrupdaxili münasibətlər sistemində qrupun
digər üzvlərinə nisbətən əldə etdiyi həqiqi nüfuz dairəsi
nəzərdə tutulur. Məsələn, hər hansı qrupun üzvlərindən biri
qrupda yüksək rəsmi bir vəzifəni tuta bilər. Bu onun qrupdakı
mövqeyini nəzərə çarpdırır. Qrup üzvünün yüksək statusundan
danıĢarkən isə onun qrup üzvləri tərəfindən qəbul olunması və
yüksək nüfuza, ona qayğı, inamın yaranması və qrup üzvlərinə
əsaslı psixoloji təsir göstərmək bacarığına malik olması
nəzərdə tutulur. ġübhəsiz qrupda yüksək statusa malik olan
Ģəxsiyyətlərin olması qrup fəaliyyətinin səmərəliliyi üçün ən
vacib Ģərtlərdən biridir.
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs
Mərkəz
i
Ümumi psixologiya. Psixologiya
199
Fərdin kiçik qrupdakı vəziyyətini səciyyələndirən
anlayıĢlardan biri də daxili yönəlişlik (ustanovka) anlayıĢıdır.
Bu fərdin öz statusunu Ģəxsən, subyektiv Ģəkildə
qavramasından ibarətdir. Burada fərdin öz real vəziyyətini,
nüfuzunu və qrupun digər üzvlərinə təsir dərəcəsini necə
qiymətləndirməsi nəzərdə tutulur.
F ə r d i n
q r u p d a k ı
v ə z i y y ə t i n i
s ə c i y y ə l ə n d i r m ə k d ə r o l a n l a y ı Ģ ı d a x ü s u s i
y e r t u t u r . S o s i a l p s i x o l o g i y a d a r o l q r u p d a
m ü v a f i q
m ö v q e
t u t a n
i n s a n ı n
m ü ə y y ə n
n o r m a l a r l a
b a ğ l ı ,
k o l l e k t i v
Ģ ə k i l d ə
b ə y ə n i l m i Ģ , i c r a s ı g ö z l ə n i l ə n d a v r a n ı Ģ t ə r z i
k i m i n ə z ə r d ə t u t u l u r . R o l r ə s m i v ə z i f ə k i m i
m ü ə y y ə n l ə Ģ d i r i l ə ,
y a x u d
q r u p
ü z v l ə r i
t ə r ə f i n d ə n s e ç i l ə b i l ə r . M ü ə y y ə n q r u p d a
m ü v a f i q r o l a g i r ə n i n s a n t ə d r i c ə n h ə m i n r o l a
a l ı Ģ ı r v ə q r u p ü z v l ə r i o n d a n h ə m i n r o l a
u y ğ u n
d a v r a v n ı Ģ
t ə r z i n i
g ö z l ə m ə y ə
b a Ģ l a y ı r l a r .
Kiçik qrupların həcmi və strukturu. Əvvəlki bölmədə
kiçik qrupların həcmindən danıĢdıq və qeyd etdik ki, kiçik
qruplar 2- dən 30- 40- a qədər insanların birliyidir (III.6.2.).
Onun strukturuna gəldikdə bunu bir neçə istiqamətdə
xarakterizə etmək mümkündür.
R.S.Nemov qarĢılıqlı təsir və informasiyaların qrupun bir
üzvündən digərinə ötürülmə imkanlarını və Ģəxsiyyətlərarası
əlaqə sistemini təmin edən kommunikasiya kanallarından asılı
olaraq kiçik qrupların özünəməxsus strukturunu qeyd edir.
Qrupdaxili kommunikasiyanın struktur kanalının iki əsas növü
qeyd olunur: mərkəzləĢdirilmiĢ (A) və mərkəzləĢdirilməmiĢ
(B), eyni zamanda onların həyatda özünü göstərən bəzi
variantları.
1
MərkəzləĢdirilmiĢ kommunikasiya kanalının strukturu
onunla səciyyələnir ki, burada qrupun üzvlərindən biri daima
1
Немов Р.С. Психология, в 3-х кн., кн. 1 – М., 1998, с. 539-541
Dostları ilə paylaş: |