9
7 mart 2017-ci il, çərşənbə axşamı
1920-ci ildə Azərbaycanın sovet qoşunları tərəfindən işğal
edilməsindən sonra baş vermiş milli hərəkatı öyrənərkən müəyyən
mətləblər üzə çıxır. Məlum olur ki, bu xalq heç də işğalla asanlıqla
barışmamış və heç bir beynəlxalq dəstək olmadan öz gücünü
ortaya qoyaraq, milli hökumətinin devrilməsinə etirazını silahla
bildirmişdir. Gəncə üsyanı barədə kifayət qədər yazılıb, ictimaiyyətə
məlumat verilmişdir. Lakin bu üsyanın önündə gedən şəxslər barədə
cəmiyyətimizdə kifayət qədər məlumat yoxdur. Bəs üsyanı kimlər
idarə edirdi? Üsyanı idarə edən azman kişilər arasında bir nəfərin
adı xüsusilə çəkilirdi. Cümhuriyyət ordusunun polkovniki, üsyanın
ideoloqu, milli mühacirətimizin tanınmış liderilərindən biri, Polşa
Ordusunun diviziya komandiri və nəhayət, sovet əks-kəşfiyyatının
uzun illər izinə düşdüyü bu
görkəmli şəxsiyyət kimdir?
Mübarizə ilə dolu həyat yaşamış,
fədakarlıq mücəssəməsi olmuş
alovlu vətənpərvər Cahangir bəy
Kazımbəyli o şəxsiyyətlərdəndir
ki, cümhuriyyət tarixi irsimizi
öyrənərkən bu adın üzərində xüsusi
dayanmağa, onun xidmətlərini
öyrənməyə ehtiyac var.
Dosye:
Cahangir bəy Kazımbəyli 1888-ci
ildə Gəncə şəhərində anadan olmuşdur.
Öncə Gəncə gimnaziyasında təhsil almış,
sonradan Peterburqdakı hərbi məktəbi
müvəffəqiyyətlə bitirmişdir. Çar Rusi-
yası ordusu sıralarında Birinci dünya
müharibəsində (1914-1918-ci illərdə)
iştirak etmişdir.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
elan olunduqdan sonra (1918-ci il) Milli
Orduda xidmətə başlayan Cahangir bəy
Kazımbəyli 1920-ci ilin əvvəllərində
3-cü Şəki süvari alayının komandiri təyin
olunmuşdur.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
ordusunun təchizat rəisi, general-mayor
Məhəmməd Mirzə Qacarın, 1-ci piya-
da diviziyasının komandiri, general-
mayor Cavad bəy Şıxlinskinin, süvari
diviziyanın komandiri, general-mayor
Teymur bəy Novruzovun 1920-ci il Gəncə
üsyanının təşkilinə cəlb edilmələrində
Cahangir bəy Kazımbəylinin böyük
rolu olmuşdur. Gəncə üsyanına başçılıq
etmiş, döyüşlərdə şəxsən iştirak etmiş,
yaralanmış və üsyan yatırıldıqdan sonra
müsavatçıların köməyi ilə Türkiyəyə
qaçırılmışdır. Oradan ABŞ-a köçmüş və
1955-ci ildə sovet əks-kəşfiyyatı tərəfindən
qətlə yetirilmişdir.
Böyük istiqlal təbliğatçısı
C. Kazımbəyli milli dirənişin
davam etməsini, istiqlalın təhvil
verilməsini və bundan əlavə,
bolşeviklərin verdikləri sözlərə xilaf
çıxmalarını heç cür qəbul etmirdi.
Azərbaycan istiqlal ideyalarının yo-
rulmaz təbliğatçısı olan Cahangir bəy
heç bir vəchlə sovet-bolşevik əsarətini
qəbul etmir, buna qarşı bütün xalqın
birləşməyinin zəruriliyini qeyd edir-
di. O, bir istiqlal carçısı idi. Gəncədə
indi də 1920-ci il üsyanının rəhbəri,
ideoloqu kimi xatırlanır. C.Kazımbəyli,
Gəncə üsyanının gedişatını, gəncəlilərin
bu möhtəşəm silahlı müqavimətini
layiqincə qələmə almış, xatirələrini
yazmışdır. Onun xatirələrini oxuyarkən,
qələmə aldığı hərarətli fikirlər hər
bir azərbaycanlının milli duyğuları-
nı körükləyir. C. Kazımbəyli üsya-
nın başlaması tarixini milli istiqlal
günümüzlə eyni günə təsadüf etməsinin
zəruriliyindən bəhs edərək yazırdı:
“Biz tələf olarıq, lakin düşmən
də qalib gəlmədən öncə yüzlərlə və
minlərlə ölüsünün cəsədləri üzərindən
yürüsün. 28 May yalnız milli is-
tiqlalımızın elan günü kimi deyil,
Vətən uğrunda şəhid verdiyimiz gün
kimi də tariximizə yazılmalıdı... 28
May günündə düşmənə cavabımız
ruhumuzun yüksəkliyinin, mənəvi
qalibiyyətimizin simvolu olacaqdır”.
C. Kazımbəylinin gəncəliləri
və bütövlükdə bütün Azərbaycanı
bolşeviklərə qarşı üsyana çağırması
tezliklə öz bəhrəsini verir. Şübhəsiz ki,
onun odlu-alovlu çıxışları, təşkilatçılıq
missiyasını öz üzərinə götürməsi nəinki
soydaşlarımızı, hətta keçmiş Milli
Ordunun zabitlərini, generallarını da
mübarizəyə qalxmağa sövq edir.
Üsyankar gəncəlilər və
qətiyyətli rəhbər
Gəncə üsyanına bir qığılcım lazım
idi. Əhali rus-sovet məmurlarının özba-
şına hərəkətlərini həzm etmək niyyətində
deyildi. Milli ruhu yüksək olan və
hələ də cümhuriyyətin devrilməsini
qəbul etməyən gəncəlilərə qətiyyətli
və təşkilatçılıq qabiliyyəti olan rəhbər
lazım idi. Belə bir rəhbər isə artıq var
idi. Cahangir bəy öz xatirələrində yazır:
“ Mayın 25-i səhər saat 6-da üsyanın
gələcək planını müzakirə etmək üçün
ümumi yığıncaq çağırdım. Adyutantımı
1-ci Azərbaycan diviziyasının koman-
diri, general Cavad bəy Şıxlinskinin,
baş intendant, Azərbaycan Ordusunun
generalı Məhəmməd Mirzə Qacarın və
diviziya komandiri, general Teymur bəy
Novruzovun dalınca göndərdim. Əvvəlki
2 general adyutantın müşayiəti ilə
gəldilər. Teymur bəy Novruzov isə evdə
tapılmadı. Qərargaha gələn generalları
toplantı iştirakçıları hərarətlə qarşıladı.
Mən küçəyə toplanan izdihamı güclə
sakitləşdirdim. Bu yığıncaqda ümumi
rəhbərlik və yerli hakimiyyət orqanla-
rının təşkili Məhəmməd Mirzə Qacara
həvalə olundu. General Şıxlinskiyə
artilleriyaçı kimi bolşeviklərdən qənimət
götürülmüş artilleriyanı və bolşeviklər
tərəfindən korlanmış Azərbaycan artille-
riyasını hazırlamaq və artrilleriyaçılara
ümumi rəhbərlik tapşırıldı... Mənə isə
öz polkuma və partizan dəstələrimə
rəhbərlik etmək tapşırıldı.”
Beləliklə, gəncəlilər artıq üsya-
na qalxmaq üçün hazır vəziyyətdə
idilər. Cümhuriyyətin ilk paytaxtı,
“Difai” təşkilatının əsas mərkəzi
olan bu şəhərdə milli ruh çox yüksək
idi və həm də bolşeviklər hələ bura-
da tam möhkəmlənməmişdi. Onlara
qətiyyətli rəhbər, ətrafında peşəkar hərbi
mütəxəssislər olan hərbi işi bilən, dünya
işlərində baş çıxaran adam lazım idi.
Belə rəhbər isə artıq var idi.
Beləliklə, bolşeviklərin işğalı ilə
heç cür barışmayan gəncəlilər üsyana
qalxırlar. İlk olaraq bütün şəhərin strateji
nöqtələri ələ keçirilir. Bolşevik dəstələri
məğlub edilir, üsyançılar 1200 bolşevik
əsgərini əsir götürürlər. Köməyə gələn
milis dəstələri darmadağın edilir. 3 iyun
1920-ci il Xalq Daxili İşlər Komissarlığı
Şöbəsinin Bakıya göndərdiyi raportda
yazılırdı:
“18 mayda fövqəladə komissar
Həmid Sultanov 6 təlimatçı ilə birgə
Gəncəyə gəlib. 25 may, gecə saat
3-də bir artilleriya atəşindən sonra
üsyan başlanıb. Səhər saat 5-də İn-
qilab Komitəsinin təlimatçıları və
dövlət işçiləri küçəyə çıxdıqda tutulub
həbsxanaya doldurulmuşlar. Həmin vaxt
şəhərdə şiddətli mübarizə gedirmiş. Üs-
yançıların başında general Şıxlinski, pol-
kovnik Kazımbəyli, şahzadə Məhəmməd
Mirzə, Xoyski qardaşları, tanınmış
Qəmbər və Ələkbər və III Gəncə alayının
əsgərləri dururdular.”
Xanlar Bayramov özünün “Gəncə
üsyanı” kitabında yazır ki, mayın 29-da
yağan leysan yağışlar hər iki tərəfin
vəziyyətini çətinləşdirsə də, bolşeviklərə
gələn əlavə qüvvələr onları vəziyyətdən
çıxarıb. Bolşeviklərin tabeliyindəki
178-ci alay bu vəziyyətdən istifadə edib
müsəlmanlar yaşayan tərəfə hücuma
keçmək istədikdə üsyançıların üç pulem-
yotçusu tərəfindən atəşə tutulurlar. Onlar-
ca bolşevik əsgəri suda boğularaq ölür və
həmin gün onlar geri çəkilir. Bunu görən
bolşevik qoşunlarının komandiri Velika-
nov 179-cu alayı da onların köməyinə
göndərmişdir. Mayın 31-də bütün cinah-
lardan hücuma keçən bolşeviklər şəhəri
güclü top atəşinə tuturlar. Üsyançılar son
nəfəsədək döyüşürdülər. Hər küçə, hər ev
uğrunda döyüş gedirdi. Gəncə üsyanı-
nın iştirakçısı, bolşeviklərə uzun illər
qaçaq hərəkatı ilə müqavimət göstərmiş
samuxlu Qaçaq Məmmədqasım da öz
xatirələrində üsyana rəhbərliyi Ca-
hangir bəy Kazımbəylinin etdiyini
bildirir və hadisələrdə onun özünə 250
nəfərlik dəstəsi ilə “Dördyol” deyilən
ərazinin qorunmasının tapşırıldığını
qeyd edir. Qaçaq Məmmədqasım da
Gəncə hadisələrində ermənilərin xüsusi
canfəşanlığını qeyd edir və erməni
məhəllələrində qərar tutan bolşevik
qüvvələrinin vəhşiliklərindən söhbət açır.
Gəncədə bolşeviklərə öldürücü
zərbələr vuran istiqlal fədailəri, təəssüf
ki, ölkənin müxtəlif hissələrindən,o
cümlədən, Dağıstandan, Gürcüstandan
gətirilən qızıl ordu hissələrinin köməyi
ilə məğlub oldular.
Cahangir bəy bolşeviklərin
mühasirə xəttini yarır
Cahangir bəyin əsas məqsədi
Gəncə ilə yanaşı, Qarabağda və digər
bölgələrimizdə də üsyanın başlanmasına
nail olmaq idi. Lakin onun Qarabağa üs-
yan xəbərini çatdırmaq üçün göndərdiyi
dəstələrin qarşısı bolşeviklər tərəfindən
kəsilir. Şiddətli döyüşdə Cahangir bəyin
Qarabağa yolladığı dəstənin üzvləri
şəhid olur. Bu baxımdan Kazımbəylinin
planları pozulur. Üsyançıların müdaifə
halqasının getdikcə daraldığını görən Ca-
hangir bəy özü döyüşlərə şəxsən qatıla-
raq yaralanır. Bolşeviklərin amansızlığını
və ermənilərin onlara dəstək verdiyini
görən Cahangir bəy güclü hücum təşkil
edərək bolşeviklərin mühasirə xəttini
yarır. Bu barədə Cahangir bəyin qaynı,
general Hüseynqulu xan Xoyskinin
oğlu Zahid xan Xoyski öz xatirələrində
yazır: “Üsyan məğlub olanda – iyunun
3-dən 4-nə keçən gecə, xalqı qırğın-
dan qorumaq üçün üsyanın rəhbəri
mənim yeznəm, polkovnik Cahangir bəy
Kazımbəyli XI ordunun cənub cəbhəsini
yarıb xalqın dağlara çəkilməsinə yardım
etdi. Məni, anam Şirinbəyim xanımı,
bacıları Sima və Validəni, 6 aylıq oğlu
Abbası və qardaşım İsgəndər xanı 2
faytonda 20 silahlı əsgərin müşayiətilə
dağ yolları ilə Qazaxın Qıraq Kəsəmənli
kəndinədək apardı..” Sonra Batuma,
oradan da, gəmi ilə İstanbula gəldiklərini
söyləyən Zahid xan Xoyskinin xatirələri
o dövrün məşəqqətlərini və Cahangir bəy
şəxsiyyətinin böyüklüyünü təsvir etməyə
imkan verir.
Marşal Pilsudskinin
ordusunda
Gəncə üsyanında beynəlxalq
ictimaiyyətin Azərbaycanın işğalına
ciddi təpki göstərməməsi, bolşeviklərin
Gəncədə törətdiyi qətliamlara göz yum-
ması, milətimizə qarşı laqeyd münasibət
öz növbəsində Cahangir bəyin planla-
rına mənfi təsir göstərir. O, İstanbula
köçdükdən sonra tanınmış milli diaspor
nümayəndəsinə çevrilir. Qısa müddətdə
bu şəhərdə yaşadıqdan sonra marşal
Pilsudskinin dəvəti ilə Polşanın paytaxtı
Varşava şəhərinə köçür. Hərbi xidmətini
Polşa ordusunda davam etdirən Cahangir
bəy 1939-cu ildə almanlara əsir düşür.
Təsadüfən, yaralı yatdığı zaman uşaq-
lıq dostu, əslən Yelenendorfdan olan
Emil Qut onu azad etdirir. “Prometey”
cəmiyyətində istilaçılara qarşı mübarizədə
həyat yoldaşı Vəliyə xanım Xoyski ilə
birgə çalışır. Onlar birlikdə Azərbaycan
dilində qəzet və jurnal nəşr etdirir, “Azəri-
türk” dərnəyini yaradırlar.
Diaspor tariximizdə mühüm mərhələ
olan qurultay keçirilir və 1943-cü ildə
Berlində Dünya Azərbaycanlılarının ilk
qurultayını açmaq ona həvalə olunur.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti En-
siklopediyasının II cildində Cahangir
bəy Kazımbəylinin diaspor fəaliyyəti
haqqında qeyd olunur ki, həmin vaxt o,
“ Milli Birlik Məclisi”nin rəhbərlərindən
biri idi. C. Kazımbəylinin alman ordusu-
nun generalı F. Düdənginski ilə də yaxın
dostluq münasibətləri olub. AXC-nin
banilərindən biri M. Ə. Rəsulzadə ilə
də C. Kazımbəylinin səmimi görüşləri
olmuş və bu görüşlərdə M. Vəkilov, X.
Xasməmmədov, Ə. Şeyxülislamzadə, ge-
neral-mayor S. Ağabəyzadə və başqaları
da iştirak etmiş, dəfələrlə onun qonağı
olmuşlar. C. Kazımbəyli həm də dövri
mətbuatda fəal idi. Parisdə və Berlində
çıxan “Azərbaycan” məcmuələrində,
“Milli Birlik” jurnalında müntəzəm olaraq
məqalələrlə çıxış edirdi.
Sovet əks-kəşfiyyatının
xain planı
C.Kazımbəyli həm Gəncə üsyanında
bolşeviklərə ağır zərbələr vuran üsyanın
əsas təşkilatçısı olması və eyni zamanda,
Avropa ölkələrində antisovet çıxışları,
məqalələri, fəaliyyəti, şübhəsiz ki, sovet
xüsusi xidmət orqanlarının diqqətindən
yayına bilməzdi. Odur ki, İkinci dünya
müharibəsindən sonra sovet əks-kəşfiyyatı
tərəfindən izlənilən Cahangir bəy Misir
kralı Fərruxun şəxsi köməyindən sonra
Romada yaşamağa başlayır. 1954-cü ilin
sonunda Münxendə “Azadlıq” radiosun-
da fəaliyyətə başlayan Kazımbəylinin
dünya azərbaycanlılarını mübarizəyə
səsləyən çağırışları yenidən düşmən tərəfi
təcili tədbirlər görməyə vadar edir. O,
1955-ci ilin yazında sovet kəşfiyyatının
əli ilə Berlində xaincəsinə qətlə yetirilir.
Deyilənə görə o, bir qadının sifarişi ilə
Berlinə işgüzar görüş üçün dəvət almış,
ora gəlmiş və müəmmalı şəkildə həlak
olmuşdur.
Anar TURAN, “Xalq qəzeti”
Xalqımızın milli bayramları zəngin mədəniyyətimizin
elementlərindən biridir. İnsanların inancını əks etdirən
bayramlar, el şənlikləri canlı tarix nümunələridir. Xalqımızın
qədim inancının daşıyıcısı olan Novruz bayramı bu gün də
yüksək sevinclə qeyd edilir. Novruz inanclarının əsasında
insana, təbiətə həyat verən dörd ünsür-Su, Od, Yel və Torpaq
durur. Buna görə də Novruz bayramından əvvəlki dörd çərşənbə
məxsusi törənlə keçirilir. Əski inanclara görə bu çərşənbələrin
hər birində təbiətin dörd ünsüründən biri canlanır. İlin
Novruzdan əvvəlki dörd axır çərşənbəsi müqəddəs sayılır.
Novruz adətləri bu gün də ilkin özəlliyini qoruyub saxlamışdır.
Mərasimlərdə xalqımızın dünya və kainat haqqında ilkin
təsəvvürləri öz əksini tapmışdır.
Bayrama hazırlıqlar Su
çərşənbəsi ilə başlayır. Deyirlər
ki, Tanrı ilk olaraq suyu yaradıb.
Xalq arasında o, “Əvvəl çərşənbə”,
“Əzəli çərşənbə”, “Gözəl çərşənbə”,
“Sular Novruzu”, “Gül çərşənbə”,
“Selçərşənbə”, “Zəmzəm çərşənbə”,
“Çillibeçə çərşənbə” kimi də tanınır.
Su çərşənbəsində suyun müqəddəs
mahiyyəti ifadə olunur. Su sağlamlıq,
paklıq, tale göstərmə, övladvermə,
müqəddəslik, dirilik, ölməzlik,
xoşbəxtlik gətirən bir inam rəmzi
kimi çıxış edir.
Od çərşənbəsi Boz ayın
çərşənbələrindən biridir. Od ünsürü-
nü, adətən, təbiətin, eləcə də, insanın
yaradılış prosesinin ikinci mərhələsi
kimi götürürlər. Məhz buna görə də
ikinci çərşənbə od ilə bağlıdır. Bu
çərşənbə “Üskü (Üsgü) çərşənbə”,
“Üskü gecəsi”, “Adlı çərşənbə”,
“Ocaq çərşənbəsi”, “Atəş çərşənbə”,
“Xıs çərşənbə”, “Xızır çərşənbə”
adları ilə də tanınır. Od işıq, güc,
qüvvət, nurlu sabahdır. Od insana
sağlamlıq, paklıq və gözəllik gətirir.
Od Günəş və ucalıq rəmzidir. Qədim
zamanlardan bəri od türkün ağlın-
da, düşüncəsində müqəddəsliyin,
Günəşin rəmzi olmuşdur.
Yel ünsürü ilə bağlanan çərşənbə
xalq arasında “Yel çərşənbə”, “Külək
oyadan çərşənbə”, “Küləkli çərşənbə”
və “Yelli çərşənbə” kimi tanınır. Yel
çərşənbəsi ilaxır çərşənbələrin üçün-
cüsüdür.
“Yel” şifahi xalq
ədəbiyyatımızdan müa-
sir ədəbiyyatımıza kimi əksər
nümunələrdə öz əksini tapmışdır.
Xalq bədii nümunələrində və inanc-
larda müxtəlif mənalarda işlənən
“yel” Kainatın yaradılmasında əsas
yer tutan dörd ünsürdən biridir. Möv-
süm nəğmələri içərisində də yel haq-
qında bədii nümunələrə rast gəlinir:
A Yel baba, Yel baba,
Qurban sənə gəl, baba.
Taxılımız yerdə qaldı,
Yaxamız əldə qaldı.
A Yel baba, yel baba,
Qurban sənə gəl, baba.
Təsəvvüf ədəbiyyatında külək
Səba kimi ifadə olunur. Səba ruhani
aləmdən əsən külək, Allahdan kamil
insanların qəlbinə dolan ruhani
nəfəsdir ki, bəşərin öz əslinə qovuş-
masına vasitəçi olur.
Quranda isə yelin Allah
tərəfindən göndərildiyi qeyd edilir.
Quranda küləklər “müjdəçi” ad-
landırılır. “Ən-Nəml” (Qarışqalar)
surəsinin 63-cü ayəsində oxuyuruq:
“(Bütlər yaxşıdır) yoxsa qurunun
və suyun (səhranın və dənizin)
zülmətlərində sizə doğru yol göstərən,
küləkləri Öz rəhməti (yağışı) önündə
müjdəçi olaraq göndərən kimsə?!
Məgər Allahla yanaşı başqa bir
tanrımı var?! Allah (müşriklərin)
Ona şərik qoşduqlarından (bütlərdən)
ucadır!”
Əski inamlarda yel Tanrı kimi
qəbul edilir, yaxud hər hansı bir
missiyanı yerinə yetirmək üçün
dünyanı idarə edən qüvvə tərəfindən
göndərilən bir qüvvə kimi göstərilir.
O köməkedici, cəzalandırıcı funki-
sayaya sahibdir. Əski etiqadlardan
qaynaqlanan materiallarda “qara
nəhr”dən dörd cür külək – Ağ
yel, Qara yel, Xəzri, Gilavar Yer
üzünə çıxır. Hərəsinin də öz donu
olur. Bu donların rəngləri də mifik
dünyagörüşündən qaynaqlanır. Ağ
yel - ağ libasda, Qara yel - qara
libasda, Xəzri - göy libasda, Gilavar
– qırmızı libasda təsvir edilir.
Azərbaycan mifik təfəkküründə
yel yol göstərən, bələdçi funksiyasını
yerinə yetirir. Yel baba yolunu azan
insanların qarşısına çıxır, onlara yolu
tapmaqda köməkçi olur. O, yolu
azanlara yumaq ip verərək bu vasitə
ilə onları düz yola çıxarır.
İp yumağın səridi,
Təri zəhmət təridi,
Havaya isti gəldi,
Suyun buzu əridi.
Yel bir varlıq kimi götürülür,
ilahi qüvvənin iradəsinin ifadəsi
kimi çıxış edir, bu səbəbdən də Yel
babanın şərəfinə xüsusi mərasimlər,
ayinlər keçirilir. Bu mərasim dörd
ilahi başlanğıcdan üçüncüsü olan Yel
çərşənbəsində icra olunur. Yellə bağlı
nəğmələr, bayatılar söylənilər. Yel
baba köməyə çağırılar.
Əcdadlarımız inanmışlar ki, Yel
baba xırmana gəlməmişdən qabaq
oradan taxıl bitkiləri götürməzlər.
Belə inanc var ki, sovurulandan
sonra ilk buğda götürənin oğlu olar.
Yel baba rabitə yaradan vasitə hesab
edilirdi. Ən maraqlı rituallardan
biri isə qızların küləyə “ərə getmə”
mərasimidir. Taxıl döyümü vaxtı
boğanaq qalxarsa, qızlar “boğanaq
gəlmə, sənə gedəcəyəm”-deyirlər.
Yel çərşənbəsi günü digər
çərşənbələrdə olduğu kimi, tonqallar
qalanır, süfrələr bəzənir. Evlərdə plov,
əsasən də, südlü plov, bulğur aşı bişi-
rilir. Süfrəyə dənli bitkilərdən hazır-
lanmış yeməklər, quru meyvələrdən
və şirniyyatlardan ibarət xonçalar
qoyulur. Evlərdə təmizlik işlərinə baş-
lanır, səməni cücərdilir, bəzi evlərdə
isə azca boy atmış səməninin belinə
qırmızı qurşaq bağlanır. Bu ərəfədən
başlayaraq bayram üçün yeni
geyimlər alınır. Yel çərşənbəsində
xüsusi ayinlər də icra olunur, sö-
yüd ağacının altından keçərlər ki,
niyyətlər qəbul olsun, adamlar dəstə-
dəstə Yel dağına ziyarətə gedərlər.
Xalq arasında yellə bağlı inanclar
üstünlük təşkil edir. Bəzi bölgələrdə
külək bərk əsərkən evin ilk övladı
sonbeşik uşaqla canamazı (namaz
qılınan parça) əncir ağacına bağlaya-
raq deyir:
Mən anamın ilkiyəm,
Ağzı qara tülküyəm.
Xəzri yat, Gilavar yat...
Külək, sürmə at,
Gəl, ələkdə yat!
Bu şeir parçası bəzi bölgələrdə
son misraları dəyişməklə dolunun
dayandırılması üçün də oxunur. Yel
çərşənbəsində isə yel əsmədikdə
“Külək çağırdı” mərasimini icra
edirlər.
Ulularımızın inancına görə, Yel
çərşənbəsində vədə küləkləri Xızır
Nəbinin əmri ilə məhəbbət qanadına
çevrilərək ürəkdən-ürəyə əsir və sevgi-
ni aləmə yayır. Məhz bu səbəbdən də,
oğlanlar bu çərşənbədə qız seçməyə
çıxarlarmış. İnama görə bu gecə Xızır
Nəbi sevgililərə “Abi-kövsər” suyu
içirib buta verir. “Ağ yelə tuş olasan
səni”, “Üstündən ağyellər əssin” kimi
alqışlarımızın da bu inancdan doğdu-
ğunu desək, yanılmarıq. Hətta inanca
görə, Yel çərşənbəsində ata-ananın
xeyir-duası olmadan qaçırılan qıza
xeyir-duanı əli butalı Xızır Nəbi verir.
Bu çərşənbədə qəfəsdəki quşları satın
alınıb “Azat-bezat, məni cənnətdə
gözət” deyərək havaya buraxıl-
ması da inanclarımızdandır. Bəzi
hekayələrimizdə bu motiv öz yerini tu-
tur. Xahiş, arzu yazılan çərpələnglərin
göyə buraxılması bu Çərşənbənin
ayinlərindəndir. Xızır Nəbi ilə təmasda
olmaq üçün icra olunan “Yelləncəkdə
yellənmə” mərasimi də bu çərşənbənin
rituallarındandır.
Yellə bağlı atalar sözləri də çoxluq
təşkil edir: Yelə verdiyin düşmənə
qismət olar. Yelə qoşulan çox uzağa
getməz. Yel aparan yelinki, yerdə
qalan mənimki. Yelin işi elnən deyil,
külnəndi. Küləklə yatanın cin atı olar.
Yelin zarafatı qovmaqla başlanır.
Səhər ORUCOVA,
filologiya elmləri doktoru,
professor
Yel çərşənbəsi
Gəncə üsyanının
təşkilatçısı və ideoloqu
Məqalə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi
müsabiqəyə təqdim edilir.
Yaponiyada Milli Təhlükəsizlik
Şurasının iclası çağırılıb
Yaponiyanın Baş naziri Sindzo Abe Şimali
Koreyanın həyata keçirdiyi raket sınaqları ilə əlaqədar
Milli Təhlükəsizlik Şurasının iclasını çağırıb.
APA-nın xəbərinə görə, bu barədə S.Abe “NHK” telekanalının
canlı yayımında deyib.
“Biz Şimali Koreyaya artıq qəti etirazımızı bildirmi-
şik. Həmçinin ABŞ və Cənubi Koreya ilə birgə Pxenyanın
hərəkətlərinə cavab verməyə hazırıq”,- deyə S.Abe bildirib.
Şimali Koreya hərbçiləri Yapon dənizinə raket buraxıb. Cənubi
Koreyanın Müdafiə Nazirliyindən bildiriblər ki, tipi məlum olma-
yan raket Şimali Koreyanın Phönan-Pukto əyalətindəki kosmod-
romdan buraxılıb. Bundan sonra Yaponiya Nazirlər Kabinetinin
baş katibi Esihide Suqa dörd raketin Yapon dənizinə buraxıldığını,
onlardan üçünün bilavasitə Yaponiyanın ərazı sularına düşdüyünü
bəyan edib. Pxenyanın qitələrarası ballistik raketi sınaqdan keçirdi-
yi ehtimal olunur.
Çin dünyanın ən iri
bank sisteminə malikdir
Çinin bank sistemi ilk dəfə olaraq
Avrozonanın bank sistemini qabaqlayaraq “dünyanın
ən nəhəngi” adını qazanıb. "APA-Economics" xəbər
verir ki, bu barədə "Financial Times" qəzeti öz
hesablamalarına istinadən yazır.
Qəzet bildirir ki, 2016-cı ilin sonunda Çinin bank sistemi
birincilik qazanmışdır. Halbuki Çin iqtisadiyyatı Avrozonanın
ÜDM-ni hələ 2011-ci ildə üstələyib. 2016-cı ilin sonuna Çinin
bank sektorunun aktivləri 33 trilyon dollar təşkil edib ki, bu da
Avrozonanın müvafiq göstəricisindən 2 trilyon dollar çoxdur. Qeyd
edək ki, ABŞ banklarının məcmu aktivlərinin həcmi 16 trilyon
dollardır.
Əlavə edək ki, Çinin bank sektorunun aktivləri ÜDM-dən 3,1
dəfə çoxdur. Avrozonada bu göstərici 2,8 təşkil edir.