Natriy sulfid (N
а
2
S)
- rapgli metallar oksidini sulfidlash uchun ishlatiladi.
Natriy sulfid suvda gidrolizlanadi:
N
а
2
S + H
2
О
= N
а
H
С
+
НаО
H
(63)
Ishqor eritmada
С
2-
ioni, nordon eritmada H
С
-
ва
N
а
2
S ko‘proq bo‘ladi,
chunki
N
а
2
С
= H
С
-
+ H
+
;
Ҳ
H
С
-
=
С
2-
+ H
+
Oltingugurt ioni sulfid minerallarni tazyiqlaydi, oksidlarni esa sulfidlab,
faollantiradi.
Mis ko‘p orosi (
С
u
СО
4
5
Н
2
О
)
asosan sfaleritni faollantirish uchun
ishlatiladi.
Sulfat kislota (
Н
2
СО
4
)
sulfid yuzasida hosil bo‘lgan oksid pardani yuvib
tashlash uchun ishlatiladi.
Muhit
рНни
moslovchi reagentlarga ishqorlar, kislotalar kiradi. Eng arzon
ishqor oxak hisoblanib, so‘ndirilgan holda (
Са
(
ОН
)
2
) ishlatiladi. Uning suvdagi
eruvchanligi 1,26 g/l.
Flotatsiyaga zarracha o‘lchamining ta’siri
Flotasion bo‘tanadagi zarrachalarning o‘lchamlari mikrondan to bir necha
millimetrgacha bo‘lish mumkin.. Zarrachalarni flotatsiyalanuvchanligi, ko‘pincha
ularning o‘lchamiga bog‘liq.
Zarrachalarni optimal kattaligi, ularni suvyuqmasligi va zichligiga bog‘liq.
Suvyuqmasligi yuqori va zichligi kichik minerallarning optimal kattaligi yuqori
bo‘ladi. O‘lchamlari 0,1 dan 0,02 mm gacha bo‘lgan zarrachalar flotatsiya usuli
bilan yaxshi ajraladilar. O‘rtacha o‘lchamga ega bo‘lgan zarrachalar tezroq va
to‘liqroq boyitmaga o‘tadi hamda ularni flotatsiyalash uchun reagentlar kamroq,
sarflanadi. Boyitmani eng toza fraksiyalari yirik zarrachalardan tashkil topadi,
sifatsiz qismi esa mayda zarrachalardir, chunki mayda zarrachalarni
flotatsiyalashda tanlovchanlik kamroq.
Flotatsiya chiqindisining tozaroq qismi o‘rtacha kattalikdagi zarrachalardan
tashkil topadi. Yirikroq va o‘ta mayda zarrachalardan tashkil topgan qismi esa
foydali minerallarga boyroq bo‘ladi. Chunki yirik va mayda zarrachalar qiyinroq
flotatsiyalanadi. Flotatsiyada zarracha o‘lchamining chegara qiymatini aniqlab
olish o‘ta muhim tadbirdir. Chunki maydalash, yanchish apparatlari, quyiltirish,
suzish, quritish jarayonlari va flotomashinalarning unumdorligi zarra o‘lchamiga
bog‘liq. Masalan, flotatsiyalanuvchi zarracha o‘lchamini yuqori chegarasini 0,2
mm dan 0,3 mm gacha kattalashtirilsa, tegirmonlarni unumdorligi 30 % oshadi.
Flotasion bo‘tanada ozmi, ko‘pmi o‘lchami 3 mk kichik. bo‘lgan o‘ta mayda
zarrachalar - shlam bo‘ladi. Bunday o‘ta mayda zarrachalar o‘ziga xos xususiyatga
ega, ya’ni solishtirma yuzasini katta, adsorbsiyalash (yutish) qobiliyati yuqori,
reaksion faoldir.
O‘ta mayda zarrachalar flotatsiya jarayoniga katta ta’sir ko‘rsatadi, ya’ni:
- boyitmani keraksiz jins zarrachalari bilan ifloslantiradi;
- yirik zarrachalarni flotatsiyalanishini yomonlashtiradi.
Bunday salbiy ta’sir etishining sababi bir nechta:
1) yirik zarracha sirtiga yopishib olib, uni flotatsiyalanish qobiliyatini
susaytiradi;
2) havo pufakchalari sirtiga yopishib olib, flotatsiyalanuvchi mineral
zarrachalarni pufakchaga yopishish imkoniyatini kamaytiradi;
3) flotoreagentlarni o‘ziga shimib olib, yirik zarrachalarga reagent
qoldirmaydi.
Mayda shlamlarni flotatsiyaga ko‘rsatayotgan sapbiy ta’sirini kamaytirish
uchun quyidagicha tadbir ko‘riladi:
- flotasion bo‘tanaga mayda zarrachalarni yirik zarracha va havo
pufakchalariga yopishtirmasligini ta’minlovchi peptizatorlar deb ataluvchi maxsus
reagentlar qo‘shiladi;
- flotatsiyani suyultirilgan bo‘tanada olib boriladi;
- flotoreagentlarni bo‘lib-bo‘lib (drobnaya) qo‘shiladi;
- shlamlarni shimish qobiliyatini kamaytiruvchi reagentlar qo‘shiladi;
- shlamlarni bo‘tanadan ajratib tashlanadi va hokazo.
Flotatsiyalanuvchi zarrachalar o‘lchamining yuqori chegarasi bo‘lib,
kattaligi shu chegaradan o‘tsa, u zarracha flotatsiyalanmaydi, chunki pufakcha
zarrachani ko‘tara olmaydi. 13-jadvalda flotatsiyalanuvchi zarrachalar
o‘lchamlarini yuqori chegaralari keltirilgan.
Jadval 23. Flotatsiyalanuvchi zarrachalar o‘lchamlarini yuqori chegaralari
Zarrachalarning flotatsiyalash mumkin bo‘lgan eng katta
o‘lchami, mm
Minerallar
Nazariy
Amaliy
Sulfidlar
2-4
0,15-0,25
Sulfidmaslar
3-5
0,2-0,3
Ko‘mir
10-15
1-2
Oltingugurt
6-8
0,5- 1,0
Kabanov-Frumkin tomonidan nazariy ishlab chiqilgan tenglama yordamida
hisoblangan zarracha kattaligi amaldagi zarracha kattaligiga to‘g‘ri kelmasligi
mumkin. Buning sababi, hisoblashda pufakchaga yopishib turgan zarrachani,
undan uzilib tushish kuchi statik sharoitda faqat zarracha massasi bilan o‘lchangan.
Amalda esa, zarrachani uzilib tushishi ko‘proq inersiya kuchiga bog‘liq.
Katta zarrachalarni flotatsiyalash uchun quyidagi sharoitlarni yaratish kerak:
1. Eng faol yig‘uvchi reagentlarni sarfini ko‘paytirib zarrachani suvyuqmaslik
darajasini oshirish;
2. Zarrachani pufakchaga yopishishini mustahkamlovchi appolyar reagentlar
qo‘shish;
3. Bo‘tanadagi pufakchalar sonini ko‘paytirish (aerasiyani oshirish). Bo‘tanadagi
havo miqdorini (pufakchalar sonini) oshirilganda yirik zarrachani ko‘tarib
ketayotgan pufakchaning orqasidan ko‘tarilayotgan pufakcha, yuqoridagisini
ko‘tarilishiga yordam berib, zarrachani sirg‘anib tushib ketishidan asraydi, ya’ni
yirik zarracha bir emas bir nechta pufakcha yordamida yuqoriga ko‘tariladi.
4. Flotatsiyaning o‘rta qismida inersiya kuchini kamaytiruvchi, bir maromdagi
sekin oqim hosil qilish;
5. Flotomashinaning yuqori qismida qalinligi uncha katta bo‘lmagan, sokin ko‘pik
qatlam hosil qilish, flotomashinadan ko‘pikni ehtiyotlab sidrib olish (zarracha
to‘kilib ketmasligi uchun).
Flotatsiyalanuvchi zarrachalarni yirikligini oshirish yo‘lida juda ko‘p olimlar (N.B.
Matveyenko, N.F.Mesheryakov, V,A. Malinovskiy va boshqalar) ilmiy tadqiqot
ishlarini olib borganlar. Jumladan, V.A.Malinovskiy flotatsiyaga tayyorlangan
bo‘tanani ko‘pik qatlam yuzasiga berib, zarrachani yuqori yiriklik o‘lchamini
oshirishga muyassar bo‘lgan. Bunga sabab, bo‘tana ko‘pik qatlamiga berilganda
yirik zarracha bir emas, bir nechta pufakcha bilan uchrashadi, inersiya kuchi
bo‘lmaydi. Tajribalar natijasida, bo‘tanani ko‘pik qatlamiga berilganda silvinit
zarrachasini 4 mm, fosforitnikini 2 mm, arsenopiritnikini 3 mm va ko‘mir
zarrachasini 6 mm kattalikgacha flotatsiyalanishi isbotlangan.
Dostları ilə paylaş: |