Ma’ruza №14 Mavzu

3.  Kimyoviy  yutilish  (adsorbsiya)

  –  xemosorbsiya  so‘zi  bilan  bir  xil 

ma’noni bildiradi. 

Elektrolitlarning  suvli  eritmalarini  mineralga  ta’sir  qilishi  kimyoviy 

yutilishga kiradi. Kimyoviy yutilishni molekulyar, ionli, almashuvchi va xos kabi 

turlari bor.

Molekulyar  yutilishda  qattiq  jism  eritmadan  ekvivalent  miqdorda  anion  va 

kationlarni  yutadi.  Shuning  uchun  uni  elektr  betarafligi  qolib,  potensiallar  farqi 

hosil  bo‘lmaydi.  Yutilishning  bu  turi  kuchsiz  elektrolitlarga  (kam 

dissosiasiyalanuvchi moddalarga) xosdir.

Agar  eritma  kuchli  elektrolitdan  iborat  bo‘lsa,  (masalan,  NaCl)  qattiq  faza 

yuzasiga aytaylik imtiyozli kation so‘rilgan bo‘lsa, elektr betaraflikni saqlab qolish 

---

uchun  albatta  anion  ham  so‘rilishi  kerak.  Bu  ionli  yutilish  turiga  kiradi.  Ionlarni 

qattiq  faza  yuzasiga  imtiyozli  yutilishi  ion  zaryadiga,  gidratlanishiga  va  yutilish 

natijasida hosil bo‘lgan birikmaning eruvchanligiga bog‘liq.

Ionlarni qattiq faza yuzasiga yutilish tartibi quyidagicha:

Bir valentli ionlar uchun:

NH

+

4

 > Cs

+

 > Rb

+

 > 

К

+

 > Li

+

;

Yuqori valentli ionlar uchun:

Fe

3+

 > Al

3+

 > Ba 

2+

 > C

а

2+

 > Mg

2+

;

Anionlar uchun:

OH- > CNS- > J- > Br- > Cl- > SO

2

-

4

.

Almashuvchi yutilishda, eritmadan qattiq faza yuzasiga qanday ishorali ion 

yutilsa,  xuddi  shunday  ishorali  ion  ekvivalent  miqdorda  qattiq  fazadan  eritmaga 

o‘tadi.

Xos  yutilish  eritmadan  qattiq  faza  yuzasiga  imtiyozli  ravishda  faqat  kation 

yoki anion yutilsa, u holda qattiq fazani elektroneytralligi buziladi va potensiallar 

farqi paydo bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida qo‘sh elektr qavati hosil bo‘lishiga olib 

keladi.