International Conference on Developments in Education
Hosted from Amsterdam, Netherlands
https
:
econferencezone.org June 8
th
2022
203
MATEMATIKA O’QITISH USLUBIYATI FANI MAQSAD VA
VAZIFALARI
Abdiniyazova Savlexan Jo`ldasbaevna
O'zbekstan Respublikasi IIV
Qaraqolpoq akademik litsey
matematika fani o'qituvchisi
Kudaybergenova Biybisanem Kallibekovna
O'zbekstan Respublikasi IIV Qaraqolpoq akademik litsey
Informatika fani o'qituvchisi
Annotatsiya
: Ushbu maqolada matematika o’qitish uslubiyati fani maqsad va vazifalari haqida atroflicha so`z
yuritilgan.
Kalit so`zlar
:
matematika, matematika o’qitish uslubiyati, davlat ta’lim standarti, o’quv dasturi, o’quv rejasi
.
Matematika
- fan va o’quv predmeti sifatida. “Matematika” so’zi grekcha “bilish, fan” so’zidan
olingan
bo’lib, bizga qadimgi Yunonistondan yetib kelgan. Bu fan o’z rivojlanish davri mobaynida quyidagi davrlarni
bosib o’tgan:
1) Matematikaning paydo bo’lish davri - amaliy hisoblashlar va o’lchashlar, son va figura tushunchalari
shakllanishi bilan belgilanadi. Bu davrda arifmetika va geometriya kabi matematikaning bo’limlari o’z bosh-
lang’ich asoslariga ega bo’ldi.
2) O’zgarmas miqdorlar davri – eramizgacha VI-V asrlardan boshlanib, bu davrda matematika fani tadqiqot
tushunchalariga (son va shakl), usullariga ega bo’lgan mustaqil fan sifatida shakllandi Bu davrda
matematikaning yangi sohasi – algebra fani paydo bo’ldi va rivojlandi.
Bunda buyuk vatandoshlarimiz Muhammad Al-Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Umar Hayyom,
Abu Ali Ibn
Sino
, Ulug’bek , Al-Farg’oniylarning xizmati katta bo’lgan. 3) O’zgaruvchi
miqdorlar davri XVII asrdan
boshlanib XIX asr birinchi yarmigacha bo’lgan davrni o’z ichiga olib, matematikaning tadbiq qilish sohalari
ko’paydi, funksiya va u bilan bog’liq, uzluksizlik va harakat g’oyalari asosiy o’rinni egalladi. Matematik
analiz tarkib topdi va takomillashtirildi. 4) O’zgaruvchi munosabatlar davrida abstrakt nazariyalar, matematik
tuzilmalarning roli oshdi va modellashtirish usuli keng qo’llanila boshlandi. Bu davr XIX asr ikkinchi
yarmidan boshlanib to hozirgacha bo’lgan davrni qamrab olib, fanda algebraik strukturalar, yangi nazariya va
yo’nalishlarning paydo bo’lishi va rivojlantirilishi bilan xarakterlanadi. Hozirgi paytda matematika yanada
taraqqiy etib, turli nazariy kashfiyotlar bilan birgalikda uning amaliy tadbiqlari ko’payib bormoqda.
Matematika
fan sifatida ham, o’quv predmeti sifatida ham yosh avlodga o’rgatilishi talab etiladi. Bunga
sabablar quyidagilar: Matematika fan sifatida: moddiy borliqning fazoviy va miqdoriy munosabatlarini aks
ettiruvchi qonunlarni to’la va chuqur o’rganish, targ’ib etishni talab etadi; o’rganilayotgan qonuniyatlarning
qanday mazmunga egaligi va ularning qanday usul bilan asoslanganligi rivojlanish darajasi bilan
hisoblashmaydi; unda tadqiqotchining
shaxsiy fazilatlari, u yoki bu matematik qonunning qanday
kashf
etilganligi muhim emas
; matematika fani ma’lum tizimda yaratiladi va rivojlanadi, u bir –biriga bog’liq qat’iy
ketma–ket keluvchi qonunlarni ochib beradi. fanda asosiy tushunchalar, qabul
qilingan aksiomalar uning
boshlangich asosi bo’lib hisoblanadi. Matematika o’quv predmeti sifatida:
o’quvchilarga matematikadan bilim, ko’nikma va malakalar beriladi;
matematik bilimlar berishda o’quvchilar yosh xususiyatlari hisobga olinadi;
yangi matematik tushuncha yoki qonun kiritishga yondashish muhim ahamiyatga ega va shu asosda uni bayon
etish usuli tanlanadi;
abstrakt tushunchalar izohlar va misollar
bilan beriladi;
o’qitishda takrorlash ham amalga oshiriladi; o’quv predmeti fan tizimini qisqartirishi va buzishi mumkin
emas.