15
Materializm kontra ezoteryka
N a u k i
S t r e f a
N a r z ę d z i a
K o m p l e k s
3
ezoteryczne (magia)
wyższe
mentalna górna
narządy ponadzmysłowe (lotosy)
duch
2
parapsychologiczne
mentalna dolna
medium
dusza
astralna
parafizyczne
eteryczna
1
przyrodnicze
fizyczna
narządy zmysłowe i fizykalne
ciało
Tabela 1. Stosunek nauk ezoterycznych, parapsychologicznych, parafizycznych i przyrodniczych u Eugena Georga
Obszarem zainteresowania nauk przyrodniczych jest świat materialny, fizycz-
ny. Parafizyka, stanowiąca dział parapsychologii (według Karola Richeta), zwana ina-
czej parapsychologią przedmiotową „wkracza w sferę eteryczną materii [i] ma no-
wego sprzymierzeńca […]. Jest nim medium ze swoimi zdolnościami, dzięki którym
można wykonywać szereg działań w materii eterycznej […] i badać drogą ekspery-
mentalną”
20
. Parapsychologia tymczasem eksploruje poziom astralny, zajmuje się
również umysłem, a „domeną jej doświadczeń jest telepatia, psychometria, sugestia,
hipnotyzm, somnambulizm, jasnowidzenie”
21
. Natomiast teozofia i antropozofia:
[…] dały […] podstawę do rozwoju naukowemu okultyzmowi. […] Nauka ta sięga w świat przyczyn, […]
w strefę tego, co warunkuje te fenomeny, jakie w świecie fizycznym spostrzegamy. I do połowy ubie-
głego [to jest XIX w. – przyp. K. O.] był to naprawdę okultyzm, bo wiedza ta dostępna była tylko małej
garstce wtajemniczonych. [Teraz] okultyzm przestał być wiedzą tajemną i stał się nauką […]. Wskazuje
drogi i środki do rozwijania w sobie [ …] organów wyższych zmysłów
22
.
Podobnemu ujęciu towarzyszy postulat usunięcia z obszaru znaczeniowego sło-
wa „okultyzm” konotacji dotyczących „ukrycia” lub „tajemniczości” owej wiedzy, po-
nieważ „nie ma okultyzmu ani okultystów, a jest ezoteryzm i ezoterycy. Nie jest to
żadna wiedza tajemna, a jest to nauka, badająca wewnętrzną istotę rzeczy”
23
.
20
K. Chodkiewicz, loc. cit.
21
Ibid., s. 112.
22
Ibid., s. 112–113.
23
Ibid., s. 114.
Wprowadzenie
16
Owo znamienne dowartościowanie terminu „okultyzm” dokonało się w począt-
kach XX stulecia jako pochodna eksperymentów mediumicznych i rezultat postulo-
wanej naukowości doświadczeń z zakresu parapsychologii. W świadomości dziewięt-
nastowiecznej hasło to funkcjonowało bowiem jeszcze jako pojęcie odpowiadające:
[…] terminowi średniowiecznemu, który dzisiaj zastosowano do zjawisk psychicznych, nie dających się
dokładnie wyjaśnić, jak oto: hipnotyzm, mediumizm, jasnowidzenie, telepatia, przenoszenie myśli,
rozdwojenie osobowości, somnambulizm, magnetyzm, sugestia. Spirytyści tłumaczą te zjawiska dzia-
łaniem dusz zmarłych. Okultyści widzą w tym działanie siły psychicznej człowieka żyjącego, a specjal-
nie tzw. ciała astralnego. Inny kierunek badań, bardziej naukowy okultyzmu dąży tylko do badania
zjawisk ze strony faktycznej
24
.
W tym samym informatorze pojawiają się jeszcze dwa hasła, zawierające nastę-
pującą lekcję: „ezoteryczny – (z greckiego: eso, wewnątrz), [to] wyraz mający znacze-
nie przeciwne z wyrazem: ezoteryczny”
25
– i dalej – „Exoteryczny (z greckiego: exo,
zewnątrz), tym wyrazem oznaczają nauki ezoteryczne dzieła filozofów starożytnych,
zastosowane do pojęcia wszystkich klas społeczeństwa; przeciwnie zaś nauką ezote-
ryczną (z greckiego eso, wewnątrz), albo tajemną, nazywa się nauka udzielana tylko
uczniom wybranym
26
.
Według Samuela Orgelbranda encyklopedii powszechnej ezoteryczny to: „wyraz ma-
jący znaczenie przeciwne wyrazowi: egzoteryczny, zewnętrzny. Ezoteryczną nauką
nazywa się nauka nie przeznaczona dla ogółu, lecz tylko dla wtajemniczonych adep-
tów”
27
. Medium zaś „z łacińskiego znaczy dosłownie środek, sposób. Tak nazywają
obecnie osoby poddawane doświadczeniom hipnozy i sugestii”
28
. W obu informato-
rach brak natomiast haseł: „wiedza tajemna”, „spirytyzm”, „hipnoza”, „magnetyzm”.
W wyniku poszerzania się obszarów badawczych termin okultyzm (wiedza ta-
jemna, ezoteryka) zastąpiony został przez dwa inne określenia, które precyzują seman-
tykę tej dyscypliny. Około 1889 roku niemiecki psycholog Maks Dessoir ukuł termin
„parapsychologia”, oznaczający „naukowe badanie zjawisk paranormalnych i mediu-
mistycznych”. Było to niezwykle szerokie pojęcie, odnoszące się do sfery zagadnień
niewytłumaczalnych, częstokroć nawet niemożliwych do weryfikacji.
24
Encyklopedia powszechna, t. XI, Warszawa 1859–1861, s. 62.
25
Ibid, t. VIII, s. 602.
26
Ibid., s. 588.
27
Samuela Orgelbranda encyklopedia powszechna, t. V, Warszawa 1898–1912, s. 265.
28
Encyklopedia. Zbiór wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy. Red. L. Finkel, t. II, Lwów 1898, s. 62.
17
Materializm kontra ezoteryka
Istniejąca obecnie gałąź nauki, która zajmuje się eksploracją zjawisk nadnatural-
nych i nosi nazwę psychotroniki, zakłada możliwość ponadzmysłowego oddziaływa-
nia na rzeczywistość, przy czym badania obejmują nie tylko aspekty duchowe (to jest
odnoszące się do świata zmarłych), lecz także eksperymenty z hipnozą, incydental-
nością czy mocami psionicznymi (ponadnaturalne moce psychiczne)
29
. Zanim jed-
nak oficjalnie uznano, iż zainteresowanie niematerialnymi aspektami rzeczywistości
stanowić może przedmiot eksperymentów naukowych, przez wiele dziesiątków lat
fascynacje owe postrzegano jako herezję, wykroczenie przeciw nauce Kościoła, dzi-
wactwo, a w najlepszym wypadku symptom obłędu.
*
Gdy idzie o genezę (i rozwój) okultyzmu, to niewątpliwie z początkiem fascyna-
cji zjawiskami nadprzyrodzonymi spotykamy się już w starożytności (na przykład
istnienie rozmaitych wyroczni, z delficką na czele). Szamanizm, obecny w wielu kul-
turach po dzień dzisiejszy, stanowi wszak przykład głębokiej wiary w kontakty ze sferą
ponadnaturalną, niemożliwą do empirycznego zarejestrowania
30
. „Uważa się, że sza-
manizm jest bardzo starożytną formą religii, a niektórzy uczeni naszego stulecia
przypisywali szamanom wprowadzenie wiedzy o świecie nadprzyrodzonym”
31
. Ko-
lejną egzemplifikacją są egipska mitologia oraz religia, w dużej części oparte na wie-
rze w istnienie życia pozagrobowego
32
. Także kultura azjatycka obfituje w przykłady
głębokiego zainteresowania i fascynacji światem zmarłych. Za Sereną Roney-Dougal
należy powtórzyć, iż:
29
Niektórzy badacze współcześni nadal posługują się wymiennie terminami „psychotronika” i „parapsychologia”. Na przykład
Serena Roney-Dougal w pracy pt. Tam, gdzie nauka spotyka się z magią (przekład G. Gasparska, Warszawa 2003), konsta-
tuje, iż obszarem zainteresowania parapsychologii (także tej dzisiejszej) jest telepatia, jasnowidztwo, prekognicja oraz
psychokineza. „Do najczęstszych zjawisk zalicza się widzenie ducha, sny, które zapowiadają wydarzenia najbliższych dni,
mówienie o kimś, kogo nie widziało się od wielu lat, a kto nagle dzwoni lub nieoczekiwanie pojawia się w domu, oraz
przeczucia, czyli intuicję. Wszystkie te zdarzenia należą do zjawisk parapsychicznych, stosuję więc to określenie w odniesie-
niu do podobnych doświadczeń. Niekiedy nazywam je zjawiskami psi lub mediumicznymi. Terminy te są powszechnie
używane w parapsychologii” (s. 17).
30
Zob.: T. Lubańska, op. cit., s. 128–130.
31
Ibid., s. 130.
32
O ogromnej sile promieniowania kultury egipskiej na okultyzm świadczą liczne inspiracje mistyką, symboliką oraz kul-
tami tej cywilizacji, zwłaszcza tak atrakcyjnymi, jak porządek Izydy. Nadmienić również należy, iż mityczny mag Her-
mes Trismegistos wywodzi się podobno właśnie z Egiptu. Rozmaici „okultyści” i awanturnicy odwoływali się właśnie do
kultury czy religii Egiptu jako kolebki ezoteryki (np. Saint Germain, postrzegany jako wcielenie egipskiego kapłana,
hrabia Cagliostro, propagujący w jednym z odłamów wolnomularstwa obrządek Izydy, teozofka Helena Pietrowna Bła-
watska, której najważniejsze dzieło nosi tytuł Isis Unveiled).
Dostları ilə paylaş: |