Materializm kontra ezoteryka. Drugie pokolenie pozytywistów wobec spraw "nie z tego świata"



Yüklə 3,82 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/194
tarix01.12.2017
ölçüsü3,82 Mb.
#13196
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   194

15 

Materializm kontra ezoteryka 

 

 



 

N a u k i  

S t r e f a  

N a r z ę d z i a  

K o m p l e k s  

ezoteryczne (magia) 



wyższe 

mentalna górna 

narządy ponadzmysłowe (lotosy) 

duch 


parapsychologiczne 

 

mentalna dolna 



medium 

dusza  


astralna 

parafizyczne 

eteryczna 

przyrodnicze 



fizyczna 

narządy zmysłowe i fizykalne 

ciało 

Tabela 1. Stosunek nauk ezoterycznych, parapsychologicznych, parafizycznych i przyrodniczych u Eugena Georga 



Obszarem zainteresowania nauk przyrodniczych jest świat materialny, fizycz-

ny. Parafizyka, stanowiąca dział parapsychologii (według Karola Richeta), zwana ina-

czej parapsychologią przedmiotową „wkracza w sferę eteryczną materii [i] ma no-

wego sprzymierzeńca […]. Jest nim medium ze swoimi zdolnościami, dzięki którym 

można wykonywać szereg działań w materii eterycznej […] i badać drogą ekspery-

mentalną”

20

.  Parapsychologia  tymczasem  eksploruje  poziom  astralny,  zajmuje  się 



również umysłem, a „domeną jej doświadczeń jest telepatia, psychometria, sugestia, 

hipnotyzm, somnambulizm, jasnowidzenie”

21

. Natomiast teozofia i antropozofia:  



[…] dały […] podstawę do rozwoju naukowemu okultyzmowi. […] Nauka ta sięga w świat przyczyn, […] 

w strefę tego, co warunkuje te fenomeny, jakie w świecie fizycznym spostrzegamy. I do połowy ubie-

głego [to jest XIX w. – przyp. K. O.] był to naprawdę okultyzm, bo wiedza ta dostępna była tylko małej 

garstce wtajemniczonych. [Teraz] okultyzm przestał być wiedzą tajemną i stał się nauką […]. Wskazuje 

drogi i środki do rozwijania w sobie [ …] organów wyższych zmysłów

22



Podobnemu ujęciu towarzyszy postulat usunięcia z obszaru znaczeniowego sło-

wa „okultyzm” konotacji dotyczących „ukrycia” lub „tajemniczości” owej wiedzy, po-

nieważ „nie ma okultyzmu ani okultystów, a jest ezoteryzm i ezoterycy. Nie jest to 

żadna wiedza tajemna, a jest to nauka, badająca wewnętrzną istotę rzeczy”

23



 



 

20

  



K. Chodkiewicz, loc. cit. 

21

  



Ibid., s. 112. 

22

  



Ibid., s. 112–113. 

23

  



Ibid., s. 114. 


Wprowadzenie 

16

 



 

Owo znamienne dowartościowanie terminu „okultyzm” dokonało się w począt-

kach XX stulecia jako pochodna eksperymentów mediumicznych i rezultat postulo-

wanej naukowości doświadczeń z zakresu parapsychologii. W świadomości dziewięt-

nastowiecznej hasło to funkcjonowało bowiem jeszcze jako pojęcie odpowiadające:  

[…] terminowi średniowiecznemu, który dzisiaj zastosowano do zjawisk psychicznych, nie dających się 

dokładnie  wyjaśnić,  jak  oto:  hipnotyzm,  mediumizm,  jasnowidzenie,  telepatia,  przenoszenie  myśli, 

rozdwojenie osobowości, somnambulizm, magnetyzm, sugestia. Spirytyści tłumaczą te zjawiska dzia-

łaniem dusz zmarłych. Okultyści widzą w tym działanie siły psychicznej człowieka żyjącego, a specjal-

nie  tzw.  ciała  astralnego.  Inny  kierunek  badań,  bardziej  naukowy  okultyzmu  dąży  tylko  do  badania 

zjawisk ze strony faktycznej

24



W tym samym informatorze pojawiają się jeszcze dwa hasła, zawierające nastę-

pującą lekcję: „ezoteryczny – (z greckiego: eso, wewnątrz), [to] wyraz mający znacze-

nie przeciwne z wyrazem: ezoteryczny”

25

 – i dalej – „Exoteryczny (z greckiego: exo



zewnątrz), tym wyrazem oznaczają nauki ezoteryczne dzieła filozofów starożytnych, 

zastosowane do pojęcia wszystkich klas społeczeństwa; przeciwnie zaś nauką ezote-

ryczną (z greckiego eso, wewnątrz), albo tajemną, nazywa się nauka udzielana tylko 

uczniom wybranym

26



Według Samuela Orgelbranda encyklopedii powszechnej ezoteryczny to: „wyraz ma-



jący znaczenie przeciwne wyrazowi: egzoteryczny, zewnętrzny. Ezoteryczną nauką 

nazywa się nauka nie przeznaczona dla ogółu, lecz tylko dla wtajemniczonych adep-

tów”

27

. Medium zaś „z łacińskiego znaczy dosłownie środek, sposób. Tak nazywają 



obecnie osoby poddawane doświadczeniom hipnozy i sugestii”

28

. W obu informato-



rach brak natomiast haseł: „wiedza tajemna”, „spirytyzm”, „hipnoza”, „magnetyzm”. 

W wyniku poszerzania się obszarów badawczych termin okultyzm (wiedza ta-

jemna, ezoteryka) zastąpiony został przez dwa inne określenia, które precyzują seman-

tykę tej dyscypliny. Około 1889 roku niemiecki psycholog Maks Dessoir ukuł termin 

„parapsychologia”, oznaczający „naukowe badanie zjawisk paranormalnych i mediu-

mistycznych”. Było to niezwykle szerokie pojęcie, odnoszące się do sfery zagadnień 

niewytłumaczalnych, częstokroć nawet niemożliwych do weryfikacji.  

 

 



24

  

Encyklopedia powszechna, t. XI, Warszawa 1859–1861, s. 62. 

25

  

Ibid, t. VIII, s. 602. 



26

  

Ibid., s. 588. 



27

  

Samuela Orgelbranda encyklopedia powszechna, t. V, Warszawa 1898–1912, s. 265. 

28

  

Encyklopedia. Zbiór wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy. Red. L. Finkel, t. II, Lwów 1898, s. 62. 




17 

Materializm kontra ezoteryka 

 

Istniejąca obecnie gałąź nauki, która zajmuje się eksploracją zjawisk nadnatural-



nych i nosi nazwę psychotroniki, zakłada możliwość ponadzmysłowego oddziaływa-

nia na rzeczywistość, przy czym badania obejmują nie tylko aspekty duchowe (to jest 

odnoszące się do świata zmarłych), lecz także eksperymenty z hipnozą, incydental-

nością czy mocami psionicznymi (ponadnaturalne moce psychiczne)

29

. Zanim jed-



nak oficjalnie uznano, iż zainteresowanie niematerialnymi aspektami rzeczywistości 

stanowić może przedmiot eksperymentów naukowych, przez wiele dziesiątków lat 

fascynacje owe postrzegano jako herezję, wykroczenie przeciw nauce Kościoła, dzi-

wactwo, a w najlepszym wypadku symptom obłędu.  

Gdy idzie o genezę (i rozwój) okultyzmu, to niewątpliwie z początkiem fascyna-



cji  zjawiskami  nadprzyrodzonymi  spotykamy  się  już  w  starożytności  (na  przykład 

istnienie rozmaitych wyroczni, z delficką na czele). Szamanizm, obecny w wielu kul-

turach po dzień dzisiejszy, stanowi wszak przykład głębokiej wiary w kontakty ze sferą 

ponadnaturalną, niemożliwą do empirycznego zarejestrowania

30

. „Uważa się, że sza-



manizm  jest  bardzo  starożytną  formą  religii,  a  niektórzy  uczeni  naszego  stulecia 

przypisywali szamanom wprowadzenie wiedzy o świecie nadprzyrodzonym”

31

. Ko-


lejną egzemplifikacją są egipska mitologia oraz religia, w dużej części oparte na wie-

rze w istnienie życia pozagrobowego

32

. Także kultura azjatycka obfituje w przykłady 



głębokiego zainteresowania i fascynacji światem zmarłych. Za Sereną Roney-Dougal 

należy powtórzyć, iż:  

 

 

29



  

Niektórzy badacze współcześni nadal posługują się wymiennie terminami „psychotronika” i „parapsychologia”. Na przykład 

Serena Roney-Dougal w pracy pt. Tam, gdzie nauka spotyka się z magią (przekład G. Gasparska, Warszawa 2003), konsta-

tuje, iż obszarem zainteresowania parapsychologii (także tej dzisiejszej) jest telepatia, jasnowidztwo, prekognicja oraz 

psychokineza. „Do najczęstszych zjawisk zalicza się widzenie ducha, sny, które zapowiadają wydarzenia najbliższych dni, 

mówienie o kimś, kogo nie widziało się od wielu lat, a kto nagle dzwoni lub nieoczekiwanie pojawia się w domu, oraz 

przeczucia, czyli intuicję. Wszystkie te zdarzenia należą do zjawisk parapsychicznych, stosuję więc to określenie w odniesie-

niu do podobnych doświadczeń. Niekiedy nazywam je zjawiskami psi lub mediumicznymi. Terminy te są powszechnie 

używane w parapsychologii” (s. 17). 

30

  



Zob.: T. Lubańska, op. cit., s. 128–130. 

31

  



Ibid., s. 130. 

32

  



O ogromnej sile promieniowania kultury egipskiej na okultyzm świadczą liczne inspiracje mistyką, symboliką oraz kul-

tami tej cywilizacji, zwłaszcza tak atrakcyjnymi, jak porządek Izydy. Nadmienić również należy, iż mityczny mag Her-

mes Trismegistos wywodzi się podobno właśnie z Egiptu. Rozmaici „okultyści” i awanturnicy odwoływali się właśnie do 

kultury czy religii Egiptu jako kolebki  ezoteryki (np.  Saint Germain, postrzegany jako wcielenie egipskiego kapłana, 

hrabia Cagliostro, propagujący w jednym z odłamów wolnomularstwa obrządek Izydy, teozofka Helena Pietrowna Bła-

watska, której najważniejsze dzieło nosi tytuł Isis Unveiled). 




Yüklə 3,82 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   194




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə