Materializm kontra ezoteryka. Drugie pokolenie pozytywistów wobec spraw "nie z tego świata"
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
27 Materializm kontra ezoteryka
w drugiej połowie XIX wieku pragnieniem poznawania rzeczywistości za pomocą ta- jemnych sił, których istnienia upatrywano w człowieku, w jego fizjologii, psychice, a czasem także duchowości. Stąd tak wielkie powodzenie magnetyzmu i hipnozy jako dyscyplin medycznych, pozwalających manipulować świadomością i podświa- domością pacjentów (leczenie z nałogów, nocnego moczenia, ataków padaczki, złych humorów, onanizmu itp.). Spirytyzm zaś, a tym bardziej mediumizm, usiłował mię- dzy innym rozwikłać zagadkę życia po śmierci i potwierdzić eksperymentalnie nie- śmiertelność duszy ludzkiej. Jednocześnie wszystkie te działania poddane zostały przemożnemu wpływowi nauki i pomimo balansowania na granicy szarlatanerii, dziedzinę nowych spostrze- żeń traktowano jeśli nie jako naukę, to przynajmniej jako jej namiastkę. Ogromna po- trzeba i pragnienie weryfikacji zjawisk uznawanych dotychczas za nadprzyrodzone, w dziwny sposób ścierały się z przemożnym pragnieniem udokumentowania istnie- nia świata niematerialnego oraz niepoznanych sił. Warto dodać, że w perspektywie odkryć dotyczących przykładowo prądu elektrycznego czy atomu jako najmniejszej (według ówczesnej nauki) cząstki materii, identyfikacja „niewidzialnego” wydawała się zaledwie kwestią czasu. Spirytyzm i mediumizm. W kręgu definicji Na wstępie zaznaczyć należy, iż nieprzypadkowo w tytule podrozdziału znalazły się terminy bardzo często wymiennie stosowane dla scharakteryzowania zjawisk para- normalnych, kojarzonych z manifestacjami duchowymi. Określenia te nie są jednak tożsame, ponieważ pomimo niewątpliwego związku z tym samym zakresem przed- miotów odznaczają się dwoma odmiennymi sposobami postrzegania i rozbieżnie dokonują interpretacji i introspekcji pierwiastków uznawanych za nadnaturalne. Jedna z najpopularniejszych koncepcji dotyczących mechanizmów pojawiania się duchów zakłada, że wśród ludzi istnieją jednostki szczególnie uwrażliwione, któ- rych zdolności predestynują je do komunikowania się ze światem umarłych. Osoby Tajemnice zaświatów czy moce psychiczne? 28
te znane są pod nazwą mediów 51 , przy czym definicja w podobnym kształcie ukon- stytuowała się dość późno, prawdopodobnie dopiero na przełomie XIX i XX wieku 52 . Idee spirytystyczne opierają się zasadniczo na przekonaniu, że istota eteryczna (przyjmuje się, że jest to duch ludzki) ujawnia się poprzez rozmaite manifestacje me- chaniczne lub psychiczne. Komunikacja ze światem niewidzialnym odbywać się może za pośrednictwem szeregu rekwizytów – stołu, ekierki, talerzyka, pierścienia, arkusza z wypisanym alfabetem, itd. – przy czym obecność medium nie jest konieczna. Innym sposobem odbierania sygnałów płynących spoza „naszego świata” jest tak zwany chan- neling, związany z bezpośrednim zaangażowaniem medium, stanowiącym rodzaj „od- biornika” przekazującego wiadomości z zaświatów. Spirytyzm wytworzył jednocześnie określoną filozofię, o doktrynie zbliżonej cza- sem do religii. Przekonanie o istnieniu istot z innego świata (zagrobowego, będącego świadectwem istnienia w człowieku nieśmiertelnej cząstki) wyparło pragmatyzm; wyraźnie zaznaczył się rozdźwięk pomiędzy wiarą i doświadczeniem, wiarą i wiedzą. Weryfikacja prawdziwości zjawisk paranormalnych nie jest w pełni możliwa, gdyż opiera się na przeświadczeniu o istnieniu komunikacji z duchami zmarłych, co prze- sądza o braku obiektywizmu w stosunku do przeprowadzanych eksperymentów. Różnica pomiędzy dwoma pojęciami jest istotnie w wielu przypadkach nieostra i polega jedynie na odmienności sposobów interpretowania zjawisk nadnaturalnych oraz przyjęciu lub odrzuceniu specyficznej filozofii opartej na idei reinkarnacji. Kon- cepcjom mediumistycznym towarzyszy ponadto postulat naukowości. Początkowa wielość znaczeń skutkowała częstym przemieszaniem terminów, wymiennym sto- sowaniem obydwu określeń w stosunku do tej samej grupy zjawisk, co występowało zwłaszcza w wieku XIX i zdarzało się jeszcze na początku XX. Według jednej ze współczesnych definicji mediumizm: […] dotyczy nadnaturalnej zdolności do nawiązywania kontaktów z duchami zmarłych. Media dzieli się zwykle na psychiczne (osoby, które kontaktują się ze zmarłymi w sposób pozazmysłowy) oraz fizyczne (osoby, które, działając jak channele, przewodzą moce psychokinetyczne ducha). Do zjawisk mediumi-
„Medium znaczy dosłownie «pośrednik» lub «narzędzie». […] Według wierzeń spirytystycznych media pośredniczą mię- dzy żywymi a zmarłymi, są zatem narzędziem świata pozagrobowego. Dla hipnotyzera medium jest tylko narzędziem, pośredniczyć bowiem nie ma w czym przy zjawiskach hipnotycznych” – pisał Józef Świtkowski (Co to są media, „Odro- dzenie” 1923, z. 5, s. 24–25). 52
W XIX wieku za media uznawano także osoby poddawane hipnozie, które w transie mówiły o wydarzeniach przyszłych, identyfikowały choroby itp. 29 Materializm kontra ezoteryka
zmu fizycznego zaliczamy stuki, wirujące stoliki, lewitacje, wzajemne przenikanie się przedmiotów ma- terialnych, materializacje […]. Mediumizm psychiczny […] obejmuje swoim zasięgiem takie zjawiska jak wizje, jasnowidzenie i „impresje mentalne” 53 .
[…] termin przyjęty celem określenia pewnego, nienormalnego psychofizycznego stanu, w którym czło- wiek bierze za rzeczywistość obrazy własnej wyobraźni, wizje czy halucynacje. Ludzie, zdrowi na ciele i duszy, zarówno pod względem psychicznym jak i fizycznym nie mogą stać się mediami. Najogólniej można uznać, iż to, co medium widzi, słyszy i czuje, może w pewnym stopniu odpowiadać czemuś, co istnieje, ale ściśle biorąc nie jest prawdą, gdyż są to […] twory własnej fantazji, istniejące jedynie w jego subiektywnym świecie. […] Ludzie ci z reguły są niezrównoważeni nerwowo, a ich struktura psychofi- zyczna sprawia, że są bierni na różnorakie wpływy 54 . Mediumiczność byłaby zatem warunkowana odpowiednią konstrukcją psychicz- ną, polegałaby na szczególnej wrażliwości i odmiennym od przeciętnego sposobie percypowania świata, szerszym zakresie możliwości, wprowadzających konstrukt świadomości i podświadomości w relacje z tym, co rzeczywiste oraz tym, co iluzo- ryczne (pozostające w sferze wyobrażeń, halucynacji, impresji). Dziewiętnastowieczny termin „mediumizm” został współcześnie zastąpiony wyra- żeniem „psychotronika”, wcześniej zaś jego synonimem była „parapsychologia”, która: […] badała te same zjawiska, którymi obecnie zajmuje się psychotronika, lecz w węższym zakresie i po- sługiwała się innymi narzędziami badawczymi. Interesowały ją raczej wielkie fenomeny paranormalne, a metody badania wywodziły się przeważnie z psychologii eksperymentalnej. Parapsychologia zajmo- wała się zjawiskami paranormalnymi, które przybierają bądź postać psychiczną (zjawiska spostrzegania pozazmysłowego), bądź postać fizyczną (zjawiska psychokinetyczne). […] Parapsychologia zakłada ist- nienie co najmniej jednego nieznanego dotąd zmysłu człowieka, nazywając go umownie „szóstym zmysłem”. Pojęcie to funkcjonuje też w języku codziennym 55 .
wiecznym okultyzmem a dwudziestowieczną nauką, bywała: […] rozumiana jako wiedza o tajemnych, nadprzyrodzonych, metafizycznych – z natury rzeczy nie- możliwych do zbadania normalnymi metodami właściwymi naukom przyrodniczym – władzach psy- chicznych, w całości przynależnych do okultyzmu […]. W parapsychologii odnajdujemy bowiem ten
J.R. Lewis, Mediumizm. W: J. R. Lewis, Życie po śmierci. Encyklopedia wierzeń, mitów, zjawisk, z ang. przeł. W. Korpanty, Warszawa 1999, s. 208. 54
Cedar, Vademecum wiedzy tajemnej, Gdańsk 2000, s. 123–124. 55
L. E. Stefański, M. Komar, Od magii do psychotroniki, Warszawa 1996, s. 46–47. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|