Mavzu: chidamlilikni tarbiyalash asoslari

Genotip (irsiyat) va atrof-muhit omillari. Umumiy (aerobik) chidamlilik irsiy omillar ta'sirida o'rtacha darajada kuchli shartlangan (irsiyat koeffitsienti 0,4 dan 0,8 gacha). Genetik omil ham tananing anaerob qobiliyatining rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Yuqori

statik chidamlilikda irsiyat koeffitsientlari (0,62-0,75) topilgan; dinamik kuch chidamliligi uchun irsiyat va atrof-muhitning ta'siri taxminan bir xil.

Irsiy omillar submaksimal quvvatda ishlaganda ayol tanasiga va o'rtacha quvvatda ishlaganda erkak tanasiga ko'proq ta'sir qiladi. (5)

Insonning ishlab chiqarishdagi, kundalik hayotdagi, sportdagi faoliyati jismoniy (harakat) sifatlarning ma'lum darajada rivojlanishini talab qiladi. Shaxsning qobiliyat darajasi tug'ma psixologik va morfologik imkoniyatlarning hayot jarayonida to'plangan tajribasi va ushbu imkoniyatlardan foydalanishga o'rgatilgan birikmasi bo'lgan fazilatlarni aks ettiradi. Jismoniy fazilatlar qanchalik rivojlangan bo'lsa, odamning mehnat qobiliyati shunchalik yuqori bo'ladi. Jismoniy (motor) sifatlarni insonning harakat qobiliyatlari va individual harakatlarining alohida sifat jihatlari sifatida tushunish odatiy holdir. Ularning rivojlanish darajasi nafaqat jismoniy omillar, balki aqliy omillar, xususan, intellektual va irodaviy fazilatlarning rivojlanish darajasi bilan ham belgilanadi. Jismoniy fazilatlarni o'z vaqtida va har tomonlama rivojlantirish kerak. Jismoniy harakat sifatlari nerv sistemasi xususiyatlarining namoyon bo'lishining tipologik xususiyatlari (kuch-zaiflik, harakatchanlik-inersiya va boshqalar) bilan bog'liq bo'lib, ular sifatlar tarkibida tabiiy mayl ko'rinishida namoyon bo'ladi.

Chidamlilik eng muhim jismoniy sifat bo'lib, mushak faoliyati jarayonida jismoniy charchoqqa bardosh berish qobiliyatida ifodalanadi va kasbiy, sport amaliyotida (har bir sport turida u yoki bu darajada) va kundalik hayotda namoyon bo'ladi. U inson faoliyatining umumiy darajasini aks ettiradi. Chidamlilik hayotiy faoliyatni optimallashtirishda muhim rol o'ynaydi, jismoniy salomatlikning muhim tarkibiy qismi sifatida ishlaydi, sport faoliyatida u boshqa jismoniy fazilatlarni rivojlantirish uchun zarur shart bo'lib xizmat qiladi. Jismoniy tarbiya nazariyasida chidamlilik deganda odamning yukning kuchini, uning intensivligini kamaytirmasdan muhim vaqt davomida ishni bajarish qobiliyati yoki tananing charchoqqa qarshi turish qobiliyati tushuniladi. Chidamlilik inson tanasining ko'p funktsiyali xususiyati bo'lib, turli darajalarda sodir bo'ladigan ko'plab jarayonlarni birlashtiradi: hujayradan butun organizmgacha. Biroq, zamonaviy ilmiy tadqiqotlar natijalari shuni ko'rsatadiki, chidamlilikning namoyon bo'lishida etakchi rol energiya almashinuvi omillari va uni ta'minlaydigan vegetativ tizimlar, xususan, yurak-qon tomir, nafas olish, shuningdek markaziy asab tizimiga tegishli.

Jismoniy tarbiya va sport jarayonida bu xususiyat muayyan shaxsda qanchalik muvaffaqiyatli rivojlanishi, ko'p jihatdan uning jismoniy tarbiya va sport faoliyatining, umuman olganda, qanchalik muvaffaqiyatli bo'lishiga bog'liq.

Har bir insonning sog'lig'i, jismoniy rivojlanishi, mehnat faoliyati uchun chidamlilik katta ahamiyatga ega ekanligini hisobga olsak, ushbu mavzuning dolzarbligi shubhasizdir.