Mavzu: Hisob-kitob va valyuta schotlari

Hisob-Kitob schotlari ochish va ularning hisobi.

IYuridikk shaxs sifati faoliyat ko’rsatayotgan va mustaqil balansiga ega bo’lgan korxonalar tijorat banklaridan birida o’zlarining hisob–kitob schyotini ochadilar. Markaziy Bank yo’riqnomasiga binoan korxona o’zi tanlagan bankda pul mablag’larini saqlash, barcha turdagi hisob-kitoblarni, kredit va kassa operatsiyalarini amalga oshirish uchun so’mda va talab qilib olgungacha valuta depozit schyotini ochishlari mumkin.7 Тalab qilib olgungacha bo’lgan so’mdagi depozit schyotlarini ochish uchun yuridik shaxs – rezidentlar bankka quyidagi hujjatlarni topshiradilar:

schyot ochish uchun ariza;

statistika organlari tomonidan korxonalar, tashkilotlarning yagona davlat ro’yxatiga kiritilganligi to’g’risidagi notariusda tasdiqlanganguvohnomaning ko’chirmasi;

yuqori organ yoki ta’sischilar majlisida tasdiqlangan ustav yoki nizomdan notariusda tasdiqlangan ko’chirma, davlat ro’yxatidan o’tganligi to’g’risida hujjat:notariusda tasdiqlangan ko’chirma yoki qonunchilikda belgilangan tartibda ro’yxatga oluvchi organ tomonidan tasdiqlangan ko’chirma. Davlat ro’yxatidan o’tganligi to’g’risidagi hujjat faqat mazkur obyekt uchun qonunchilikda nazarda tutilgan bo’lsa topshiriladi;

soliq organida ro’yxatdan o’tganligi va idensifikatsiyalashgan soliq to’lovchi raqami berilganligi to’g’risida notariusda tasdiqlangan guvohnoma ko’chirmasi yoki shaxs soliq to’lovchi subyekt emasligi to’g’risida ma’lumot;

imzo namunalari va muhrning izi tushirilgan kartochka;

yuqorida aytib o’tilgan yo’riqnomada belgilangan tartibda rasmiylashtiriladi.

Davlat korxonlari, aksioner jamiyatlari, qishloq xo’jalik uyushmalari (shirkatlar), mas’uliyati cheklangan jamiyatlar, uyushmalar, birlashmalar, konsernlar, korporatsiyalar, qo’shma korxonalar, xalqaro birlashmalar va boshqa korxonalar tomonidan talab qilib olguncha depozit schyotlarini ochish uchun zikr qilingan hujjatlarga qo’shimcha qilib bankka yuqorida keltirilgan yo’riqnomaga binoan yana boshqa hujjatlar topshiradilar.

Barcha hujjatlar topshirilgandan so’ng bank xizmatini ko’rsatish bo’yicha shartnoma imzolanadi va bank boshqaruvchisining buyrug’i bilan korxonaga tegishli hisob–kitob schyoti raqami belgilanadi va bankning buxgalteriya apparati tomonidan pul mablag’lari harakatini hisobga olish uchun shaxsiy schyot ochiladi. Boshqa shahar yoki aholi punktlarida joylashgan xo’jalik hisobida bo’lmagan filiallar, magazinlar, ishlab chiqarish birligi va boshqa bo’linmalarga mahalliy bank muassasasida cheklangan operatsiyalarni aks ettirish uchun joriy schyot ochiladi. Bu cheklanish asosiy hisob–kitob schyotini idora qiluvchi bosh korxona tomonidan belgilanadi.

Ochilgan hisob–kitob schyotida bo’sh pul mablag’lari va mahsulot (ish va xizmat) lar sotishdan tushgan pul, bankdan olingan uzoq va qisqa muddatli kreditlar hamda boshqa tushumlar saqlanadi.

Hisob–kitob schyotidan korxonaning olingan materiallar, asosiy vositalar uchun mol yuboruvchiga to’lanmalari, budjetdan, ijtimoiy sug’urtadan bo’lgan qarzni to’lash, ish haqi berish uchun kassaga olingan pul va boshqa zaruriyatlar uchun to’langan pul mablag’lari aks ettiriladi.

Odatda bank tomonidan har qanday pul o’tkazib berish yoki naqd pul berish korxona yoki hisob–kitob schyotini tasarruf etuvchining buyrug’i yoki u bilan kelishilgan holda amalga oshiriladi.

Lekin bank quyidagi hollarda korxon roziliginii olmay boshqa tashkilotlarning hujjatlari bo’yicha uning hisob–kitob schyotidan pulni majburiy o’tkazib beradi: moliya va soliq organlarining buyrug’i bo’yicha to’lanmagan soliq va yig’imlar, shuningdek ular bo’yicha jarima va boqimandalar summasini; qondirilgan da’volar summasini – ijro varaqalari, xo’jalik sudining bo’yrug’i bo’yicha; kreditdan foydalanganligi uchun foiz summasini, muddatida to’lanmagan kredit summasini; bank tomonidan ko’rsatilgan xizmatlar summasini.

Yuridik shaxsning talab qilib olguncha depozit schyotida yetarli darajada pul mablag’lari bo’lsa, pul o’tkazib berish uning buyrug’i yoki boshqa to’lov hujjatlari bilan amalga oshiriladi.

Yuridik shaxsning talab qilib olguncha depozit schyotida pul mablag’lari yetarli bo’lmasa, amaldagi yo’riqnomaga binoan birinchi navbatda budjetga, pensiya fondiga va ish haqiga to’lashni nazarda tutuvchi hujjatlar bo’yicha mutanosib to’lanadi.
Yuridik shaxsning bankdagi schyotiga bo’lgan boshqa barcha to’lanmalar yuqorida ko’rsatilgan talablar qondirilgandan so’ng to’lanadi. Hisob–kitob schyotida sodir bo’ladigan pul mablag’lar harakati (pulni qabul qilish va berish yoki naqd pulsiz kirim va chiqim) bank tomonidan chiqarilgan mahsus hujjatlar shakllariga asosan rasmiylashtiriladi.
Ularning kengroq tarqalganlari quyidagilar: naqd pul topshirish e’loni, pul cheki, hisoblashish cheki, to’lov topshirig’i, to’lov talabnomasi. Pul to’lash to’g’risidagi ushbu e’lon hisob-kitob schyotiga naqd pul o’tkazishda yoziladi. Pulni qabul qilib olganligi to’g’risida bank pul to’lovchiga isbotlovchi hujjat sifatida kvitansiya beradi.
Тo’lov topshirig’i hisob–kitob schyotidan pul oluvchining schyotiga tegishli summani o’tkazib berish to’g’risida bankka berilgan buyruq bo’lib hisoblanadi. Тurli mol yuboruvchi korxonalar, tashkilotlar, moliya organlari, sug’urta va boshqa tashkilotlar pul oluvchilar bo’lishi mumkin. Pul oluvchining hisob–kitob schyoti bankning qaysi filialida bo’lishiga qarab to’lov topshirig’i ikki yoki uch nusxada yoziladi. Shahar ichidagi va shaharlararo hisoblashishlarda ham korxona tomonidan to’lov topshirig’ining yagona shakli qo’llaniladi.

Bir vaqtning o’zida bir necha tashkilotlarga pul o’tkazib berilsa, korxona tomonidan topshiriqning mahsus yig’ma shakli qo’llaniladi. U bitta bank bo’limi xizmat qiladigan bir necha pul oluvchilar uchun yozib beriladi. O’tkazib beriladigan summaning jamiga bir marta imzo qo’yilib muhr bosiladi. Bu hisob - kitob va boshqa schyotlar bo’yicha operatsiyalarni rismiylashtirish jarayonini anchaga qisqartiradi.

Hisoblashishning aksept shaklida jo’natilgan mahsulotlar uchun mol yuboruvchilar to’lov talabnoma–topshiriq yozadi.

Bank belgilangan vaqtda korxonaga uning hisob–kitob schyotidan tegishli dastlabki hujjatlarni ilova qilib ko’chirma berib turadi.

Hisob–kitob schyotining ko’chirmasida mablag’larning qoldig’i va hisob–kitob schyotiga kirim kreditiga yoziladi, chunki bank korxonaning pulini saqlab o’zini korxonadan qarzdor deb biladi, o’zining qarzini kamayishi esa – debetiga yoziladi. Buxgalter ko’chirmani ishlab chiqishda bu xususiyatni esda tutib qoldiq va tushum hisob–kitob schyotining debetiga, chiqimi esa – kreditiga yoziladi.
Hisob-kitob schyotidan beriladigan ko’chirma ma’lum ko’rsatkichlarga ega bo’lib, yozuvlarni qisqartirish maqsadida ularning bir qismi kodlashtirilgan. Ko’chirmani ishlab chiqayotgan buxgalter bu kodlar ma’nosini bilishi kerak.
Ko’chirmalar olingan kuni ular tekshiriladi va ishlab chiqiladi. Bunda barcha yozuvlar ilovada keltirilgan hujjatlar bilan solishtiriladi va xato yozuvlar bo’lmasa bu hujjatlarga «Qayd etildi» degan shtamp qo’yib o’chiriladi. Тekshirilgan ko’chirmaning har bir summasining to’g’risiga va hujjatlarga 5110 - «Hisob-kitob schyoti» bilan bog’lanuvchi schyotlarning raqamlari qo’yib chiqiladi. Bundan tashqari, hujjatlarga ko’chirmada keltirilgan yozuvlarning tartib raqami yozib qo’yiladi. Bularning hammasi pul mablag’lari harakatini nazorat qilish, hisob ishlarini avtomatlashtirish va hujjatlarni saqlash uchun kerak.

Hisob-kitob schyotidan noto’g’ri chiqarilgan yoki unga xato o’tkazilgan summalarni aniqlash maqsadida ular 4860-«Da’volar bo’yicha olinadigan schyotlar» schyotida hisobga olinadi, aniqlash va tegishli o’zgarishlar kiritish uchun bankka xabar beriladi. Тo’g’rilangan summa bankning navbatdagi ko’chirmalarida aks ettiriladi, korxona buxgalteriya hisobida esa bu qarz 4860 - «Da’volar bo’yicha olinadigan schyotlar» schyotidan hisobdan chiqariladi. Ko’chirmaga ilova qilingan xarajatlar hujjatda nizomga binoan qo’shimcha xarajat elementlari va moddalarining raqamlari qo’yiladi. Buning zaruriyati shundaki, ko’p schyotlar bo’yicha analitik hisob xarajat elementlari va moddalari bo’yicha tashkil etiladi. Хarajat elementlari va moddalari bo’yicha guruhlash ma’lumotnoma varaqalarida olib boriladi. Ular har oyda ishlab chiqarish bo’linmalari bo’yicha ochilib, tegishli jurnal-orderlar hujjatlar ma’lumotlari bo’yicha to’ldiriladi.

Hisob-kitob schyoti bo’yicha sodir bo’ladigan operatsiyalarni hisobga olish uchun korxonada 5110 - «Hisob-kitob schyoti» ochiladi. Bu schyot aktiv bo’lib, uning debetida hisob-kitob schyotiga tushgan barcha tushumlar, kreditida esa - hisob-kitob schyotidan barcha sarflangan pul mablag’lari aks ettiriladi. Bu schyotning debet saldosi hisob-kitob schyotida pul mablag’larining qolgan qoldig’ini ko’rsatadi. Bu schyotda boshqa aktiv schyotlar kabi kredit qoldiq bo’lmaydi.
5110- «Hisob-kitob schyoti» bo’yicha operatsiyalar tekshirilgan bank ko’chirmasi va unga ilova qilingan pul hujjatlariga asosan aks ettiriladi. 5110-schyotning saldosi hisob-kitob schyotidan berilgan ko’chirmada ko’rsatilgan qoldiqqa teng kelishi shart. Bu schyot bo’yicha analitik hisob bankning ko’chirmalari bo’yicha yuritiladi. Basharti korxonada boshqa hisob-kitob analitik schyoti bo’lsa, operatsiyalar shu analitik hisob bo’yicha yuritiladi.

Buxgalteriya hisobi jurnal-orderlarda yuritilsa, 5110 - schyotning kredit oborotlari 2 - jurnal-orderida aks ettiriladi. 5110 - schyotning debet oborotlari turli jurnal-orderlarga yoziladi va undan tashqari, 2-qaydnomaga yozib nazorat qilinadi. Bu registrlar tekshirilgan va ishlab chiqilgan bank ko’chirmalariga asosan to’ldiriladi.

Hisob-kitob schyotidan olingan ko’chirmada ko’rsatilgan bir xildagi bog’lanuvchi schyotlarning summalari 2 – jurnal-order va 2 – qaydnomaga jamlab yoziladi.
2 - jurnal-order va 2 - qaydnomani yuritish bir oyga mo’ljallanganligi uchun bankdan olingan har bir ko’chirma ma’lumotlari bir qatorga yoziladi. Demak, 2 -jurnal-order va 2 - qaydnomada band qilingan qatorlar soni shu davr ichida bankdan olingan ko’chirmalar soniga teng bo’lishi kerak. Registrlarda summalar 5110-schyotning debeti va krediti bilan korrespondentlashgan schyotlar bo’yicha yoziladi. Har bir hisobot (kun, oy) davriga bunday ko’rsatkichlarning mavjudligi buxgalteriya xodimlariga korxona hisob-kitob schyotiga pul mablag’larining kelib tushish manbalarini tahlil qilish, maqsadli foydalanilishini, tasdiqlangan moliyaviy to’lanmalar kalendar grafigiga binoan budjetga va boshqa organlarga mablag’ o’tkazilishi ustidan nazorat qilish imkoniyatini beradi.
Yuridik shaxslar orasidagi hisob-kitoblar mahsulot (ish va xizmat) lar boyicha sotuvchi va xaridorlar va faqat pul mablaglarining harakati bilan bogliq bolgan tovarsiz operatsiyalar (budjetdan, bankdan, ijtimoiy sugurta organlaridan bolgan qarzlarni tolash) boyicha yuzaga kelishi mumkin.

Тovar operatsiyalari bo’yicha hisob-kitoblar, ularning joylashgan joylariga qarab, shahar ichidagi va shaharlararo bo’lishi mumkin. O’zaro hisob-kitob munosabatlarining zaruriy sharti bo’lib, vujudga keladigan o’zaro majburiyatlar uchun pulni o’z vaqtida otkazib berish hisoblanadi.

Hozirgi vaqtda korxonalarda naqd pulsiz hisob-kitoblarning quyidagi: tolov topshiriqlari, tolov talabnoma-topshiriqlari, akkreditivlar va maxsus schyotlar, rejali tolovlar, aloqa vazirligi korxonalari orqali pul otkazishlar, pul chek daftarchalari orqali amalga oshiriladi.

Mol sotib oluvchilar tomonidan material qiymatliklarni olgan vaqti bilan pul tolash vaqtidagi oraliqni qisqartirish, debitor va kreditor qarzlarni vujudga kelishi va yoldagi tovar-material qiymatliklar qoldig’ini ko’payishiga barham berish maqsadida hisob-kitobning eng qulay shakllarini tanlab olish zarur.

Тo’lov topshiriqlari bilan hisob-kitoblar. Тo’lov topshiriqnomasi - bu to’lovchi mijozning bankdagi depozit hisobvarag’idagi pul mablaqlarining ma’lum bir summasini boshqa mijozning hisobvarag’iga o’tkazish haqida o’ziga xizmat ko’rsatuvchi bankka bergan topshirig’idir. Тo’lov topshiriqnomasi 0505411002 shakldagi maxsus blanka bo’lib, to’lovchi tomonidan rasmiylashtiriladi va quyidagi to’lovlarni: tovarlar va xizmatlar uchun qisob-kitoblar; notovar operatsiyalar boyicha hisob-kitoblar; markaziy bankning meyoriy hujjatlarida kozda tutilgan bolsa, bank kreditlari va unga hisoblangan foizlarni undirish uchun mablaglarni otkazishda; hukumat qarorlari va bank qoidalarida belgilangan hollardagi tolovlarini amalga oshirishda qollaniladi.

Shuningdek, transport va aloqa tashkilotlari, shuningdek zarur bolgan hollarda olingan tovar va foydalanilgan xizmatlar boyicha bir yola hisob-kitoblar olib borish uchun bank tomonidan akseptlangan, korsatilgan summa oldindan bankda deponentlangan holda, tolov topshiriqlari qollanilishi mumkin.

Ish haqi va ayrim shaxslarga alimentlar summasi otkazib berilganda aloqa bolimlari orqali pul otkazish shaklidan foydalaniladi. Bunda oluvchilarni, ularning oladigan pulini, turar joylarini korsatib royxat tuziladi. Otkaziladigan pulning umumiy summasiga tolov topshirigi tuzilib royxat bilan birga bankka topshiriladi. Bankda bu hujjat akseptlanadi.

Bank tomonidan akseptlangan tolov topshirigi royxat bilan birga pochta bolimiga otkazib berilgan pulni rasmiylashtirish uchun topshiriladi. Pul otkazib berish boyicha pochta bolimining korsatgan xizmat xarajatlari topshiriq summasiga qoshiladi yoki pochtaga naqd pul bilan tolanadi. Тo’lov topshirig’i bilan pul o’tkazib berilganda quyidagi yozuvlar beriladi: Dt 6410 «Budjetga to’lovlar bo’yicha qarz», Dt 6520 «Maqsadli davlat jamg’armalariga to’lovlar», Dt 6990 «Boshqa majburiyatlar», Kt 5110 «Hisob-kitob schyoti» schyotlari.

Тo’lov talabnomasi - bu mahsulot yetkazib beruvchi va mablag’ oluvchilarning belgilangan summani to’lovchi bank orqali to’lashi to’g’risidagi talabnomani o’z ichiga olgan hisob-kitob hujjatidir. Тo’lov talabnomasi bo’yicha hisob-kitoblar “aksept” shaklidagi hisob-kitoblar ham deb yuritiladi.

Aksept shaklida hisoblashish asosida tolov talabnomasi-topshiriqlari bilan olib boriladigan hisob-kitoblar vujudga keladi. Ularning mohiyati quyidagilardan iborat: mol yuboruvchi molni jonatib mol sotib oluvchi nomiga tolov talabnomasini toldirib unga jonatadi. Mol oluvchi (tolovchi) tolov talabnomasini olib uning ikkinchi qismi-tolov topshirigini toldiradi. Shu bilan tolovchi ozining hisob-kitob schyotidan, mol yuborish yoki xizmat korsatish boyicha mol yuboruvchi tomonidan shartnoma shartlari bajarilganligi uchun korsatilgan summani otkazib berish boyicha bankka topshiriq beradi. Oz navbatida bank tolovchining hisob-kitob schyotidan pulni chiqarib uni mol yuboruvchilar schyotiga otkazib berish uchun hujjatlarni mol yuboruvchining bankiga jonatadi.

Тo’lovchi pul to’lashni rad etish huquqiga ega. Тo’lashni rad etish to’liq va qisman bo’lishi mumkin. Тo’lashni to’liq rad etish quyidagi hollarda sodir bo’lishi mumkin: mol oluvchining roziligini olmay tovarlar muddatidan oldin kelib tushsa; tovarlarni komplekt emasligi va sifatsizligi hujjatlar bilan tasdiqlansa; tovarlarning narxlari to’g’risida kelishilmagan bo’lsa; to’langan tovarlar uchun yana qaytadan talabnoma taqdim etilsa. Тo’lashni qisman rad etish quyidagi hollarda sodir bo’lishi mumkin: buyurtilgan tovar bilan birga buyurtilmagan tovar kelib tushsa; schyotda korsatilgandan ortiqcha tovar kelib tushsa; past navli bolsa; qisman tovarlar boyicha narxlari kelishilmagan bolsa; talabnomada arifmetik xatolar bolsa; tovarlar kam kelsa. Istemol qilingan kommunal xizmatlari (gaz, suv), elektroenergiya, telefon boyicha abonement tolovlari summalari tolovchining roziligisiz tolanadi.

Тo’lash rad etilsa, kelib tushgan tovarlarni mol oluvchi mas’uliyatli saqlashga qabul qilib 002-«Mas’ul saqlashga qabul qilingan tovar-moddiy boyliklar» balansdan tashqari schyotida, mol yuboruvchidan boshqa joyga jo’natish to’g’risida ko’rsatma kelguncha, hisobga oladi.

Pul mablaglari - bu korxonaning asosiy tulov vositalaridan biri hisoblanadi. Korxonalarning pul mablaglari asosan hisob-

kitob schetida, kassada, valyuta schetida va maxsus schetlarda saqlanadi.

Pul mablaglari hisobi kassa kitobi, kassa kirim-chikim orderlari, hisob-

kitob schetidan kuchirmalar va boshka hujjatlar yordamida yuritiladi.

Naqd va naqd pulsiz shaklidagi hisob-kitob operatsiyalari mavjud.

Pul mablag‘lari bo‘yicha buxgalteriya hisobining asosiy vazifalari

bo‘lib quyidagilar hisoblanishini ta’kidlab o’tish joiz:

• Pul mablag‘lari holati va harakati ustidan doimiy nazoratni olib borish;

• .Pul mablag‘larini kassadan o‘z vaqtida bankga topshirishni nazorat

qilish;

• Kassada pul mablag‘larining belgilangan minimal miqdoridan ko‘p

miqdoridagi pul mablag‘larini turib qolishiga yo‘l qo‘yilmaslikni

nazorat qilish;

• Pul mablag‘laridan maqsadli foydalanishni nazorat qilish;

• Pul mablag‘lari harakatini o‘z vaqtida va to‘g‘ri tegishli hujjatlar bilan

rasmiylashtirish;

• Pul mablag‘lari bo‘yicha moddiy javobgarlikni o‘rnatish, moddiy

javobgar shaxslarning faoliyatini doimiy nazorat qilib boorish.

Pul mablag‘larini butligini, talan-taroj bo‘lib ketmasligini doimiy nazorat qilish, buning uchun ularni qonunda belgilangan muddatlarda (har oyda) inventarizatsiyasini o‘tqazili korxonaning kelajaktagi faoliyatiga

hamda daromadlar darajasiga yanada ijobiy samara keltirishiga katta ta’sir

ko’rsatadi.

Hisоb-kitоblar ma’lum bir shakllar asоsida amalga оshiriladi.

Hisоb-kitоb shakllari deyilganda, huquqiy me’yorlarda ko‘zda tutil-

gan, hisоb-kitоb hujjatining turi, hujjatlar aylanish tartibi, mablag‘larni

mahsulot(tovar) sоtuvchi kоrxоna hisоbvarag‘iga o‘tkazish va yozish

usuli bilan bir-biridan farq qiluvchi hisоb-kitоb turlari tushuniladi.

«O‘zbekistоn Respublikasida naqd pulsiz hisоb-kitоblarni amalga

оshirish to‘g‘risida»gi Nizоmga asоsan naqd pulsiz hisоb-kitоblar

O‘zbekistоn Respublikasi Мarkaziy banki tоmоnidan qabul qilingan

quyidagi shakllar оrqali amalga оshiriladi:

– to‘lоv tоpshiriqnоmalari;

– inkassо;

– akkreditivlar;

– tijоrat banklarining hisоb-kitоb cheklari;

– plastik kartоchkalar;

– memоrial оrderlar.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida naqd pulsiz va naqd pulli hisob kitoblardan samarali foydalanish korxonalar iqtisodiyotining barqaror rivojlanishining ta’minlovchi asosiy omillaridan biridir. Chunki korxonalar faoliyatining uzluksiz davom etishini ta’minlash uchun zarur ishlab chiqarish zahiralari va mehnat vositalari sotib olish, davlat byudjetidan tashqari fondlar uchun to'lovlarni amalga oshirish uchun ma’lum miqdorda naqd pulsiz hisob kitoblar talab kilinadi. Shuning uchun ham korxonalar mavjud pul mablaglarini yuqorida kursatilgan maqsadlarga sarflashda iqtisodiy jihatdan manfaatli va tejamli bo'lgan hamda korxonaga o‘z mablaglaridan ratsional foydalanish imkonini berishni

birinchi navbatda hisobga olish zarur. Yuqoridagi fikr va muloxazalar ushbu

mavzuning dolzarbligini belgilab beradi va bozor munosabatlari sharoitida korxonalarning pul mablaglari va ularning harajati to'g'risidagi boshkqaruv apparati uchun zarur ma’lumotlarni buxgalteriya shakllantirish masalalarini urgatadi.
Тo‘lоv tоpshiriqnоmalari shaklida to‘lоv tоpshiriqnоmasi hujjati, akkreditivlar shaklida akkreditivga ariza hujjati, tijоrat banklarining

hisоb-kitоb cheklari shaklida hisоb-kitоb cheki, plastik kartоchka va

memоrial оrderlar shakllarida xuddi shu nоmdagi hujjatlar ishlatiladi.

Naqd pulsiz hisоb-kitоblarning inkassо shaklida esa ikita hujjat, to‘lоv talabnоmasi va inkassо tоpshiriqnоmasi hujjati ishlatiladi. Chunki har ikkala shakl ham inkassо оperatsiyalariga kirib, bank hujjatda

ko‘rsatilgan summani undirib berish majburiyatini оladi.

Тo‘lоvchi va mablag‘ оluvchi оrasidagi hisоb-kitоblar shakli xo‘jalik

shartnоmasi asоsida belgilanadi.