Mavzu: Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi davrida bank kapitali va uning samaradorligini oshirish yo’llari

DAT „Xalq banki“ Samarqand viloyat boshqarmasi va filiallarining iqtisodiy 
ko’rsatkichlar bo’yicha 2010 yil 1 yanvar holatiga. 
T
/r 
Iqtisodiy ko'rsatkichlar 
V
il. 
A
mal. 
B
og'ish. 
K
-
qo'r 
P
ayar. 
B
ul. 
O
qd. 
P
ast. 
U
rg. 
N
arp. 
J
omb. 
1
. 
Kapital yetarliligi koef.% 
2
5,4 
1
5,6 
3
9,1 
7
8,9 
2
3,9 
1
8 
4
1 
3
8,6 
3
3 
3
4,9 
1
9,1 
Mke=K/Xa*100(10% dan kam 
bo'lmas. K-k 
3 
2 
4 
5 
3 
2 
5 
4 
4 
4 
2 
2
. 
Lahzali likv. Koef. 
1
,1 
2
8 
1 
3 
0
,3 
0
,8 
0
,8 
0
,4 
0
,4 
1
,1 
1
,6 
(Ll.=La/Tko(0,25 dan kam 
bo'lmasl. K-k) 
4 
5 
3 
5 
2 
3 
3 
2 
2 
4 
4 
3
. 
Likvidli aktivl. salmog'I koef.% 
1
5,4 
3
9,2 
1
5 
1
4,4 
1
,1 
3
,1 
1
3 
9
,7 
1
5 
2
1 
1
2,1 
Ualas=La/A*100(20% kam 
bo'lmasl. Kerak 
1 
5 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
2 
4
. 
Omonatga nisbat. kapit. yetarl. 
3
23 
6
58 
6
94,5 
9
0,4 
7
0,9 
3
91 
2
14 
2
26 
6
09 
5
10,5 
2
25,2 
Oke=Bo/Bk*100(100%dan 
oshmasl. K-k 
2 
1 
1 
5 
5 
2 
3 
3 
1 
1 
3 
5
. 
Aktivlarni joylasht.dan ol.foiz 
dar.% 
0
,6 
-
53 
-
0,1 
1
,7 
0
,4 
1
,5 
0
,8 
0
,5 
0
,8 
0
,3 
0
,4 
Aj.f.=Fd-Fx/Da*100 
1 
0 
0 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
6
. 
Umum. har. nisbat. oper. har. 
ulushi,% 
7
1,5 
8
9,9 
6
8,9 
9
1,9 
6
1,2 
6
2 
7
9 
5
8,8 
8
4 
8
6,8 
7
8 
Oxu=Xo/Xu*100 
3 
2 
4 
1 
4 
4 
3 
5 
2 
2 
3 
7
. 
Kredit resurslarni joyl. Koef. % 
0
,9 
1
,7 
0
,3 
1 
7
,5 
1 
1 
0
,9 
0
,4 
0
,4 
2
,1 
Krj=Kr/Jo*100 
1 
2 
1 
1 
5 
1 
1 
1 
1 
1 
3 
8
. 
Bo'sh kredit resurslar 
salmog'I,% 
1
00 
-
45 
2
6,2 
-
0,5 
-
18 
-
2 
1
1 
6
,1 
2
3 
1
4,6 
5
,9 
Bkrs=Fkr/Vkr*100 
5 
0 
5 
0 
0 
0 
3 
2 
5 
3 
2 
9
. 
Rentabellik darajasi,% 
9
,1 
1
,1 
-
20,2 
4
,2 
6
4,2 
3 
3
5 
7
,2 
2 
8
,2 
9
,4 
Rd.=Sf./Ux.m*100 
4 
1 
0 
2 
5 
1 
5 
3 
1 
3 
4 
1
0. 
Kadrlar menedjm. Reyting 
ballari(KM) 
4 
3 
3 
3 
2 
4 
2 
2 
4 
2 
3 
Reyting bo'yicha umumiy 
ballar 
2
8 
2
1 
2
2 
2
4 
2
8 
1
9 
2
7 
2
4 
2
2 
2
3 
2
6 
Reyting bo'yicha baho 
3 
4 
4 
4 
3 
5 
3 
4 
4 
4 
3 
T
/r 
Iqtisodiy ko'rsatkichlar 
S
amar. 
I
sht. 
T
emir. 
P
aysh. 
S
iyob 
Q
o'shr. 
N
ur. 
C
hel. 
T
ayl. 
P
axt 
1
. 
Kapital yetarliligi koef.% 
6
4,3 
2
7,6 
3
9 
1
03,9 
3
5,5 
3
6 
5
2,7 
1
7,8 
1
6,4 
1
02,8 
Mke=K/Xa*100(10% dan 
kam bo'lmas. K-k 
5 
3 
4 
5 
4 
4 
5 
2 
2 
5 

---

2
. 
Lahzali likv. Koef. 
4
,6 
0
,8 
1
,2 
0,
9 
1
,1 
1
,7 
1 
0
,7 
0
,2 
1
,7 
(Ll.=La/Tko(0,25 dan kam 
bo'lmasl. K-k) 
5 
3 
4 
3 
4 
4 
3 
3 
1 
4 
3
. 
Likvidli aktivl. salmog'I 
koef.% 
2
0,8 
1
2,9 
2
1,2 
1
9,4 
2
0,9 
7
,7 
1
6 
4
,3 
3
,6 
1
5,3 
Ualas=La/A*100(20% 
kam bo'lmasl. Kerak 
2 
1 
2 
1 
2 
1 
1 
1 
1 
1
1 
4
. 
Omonatga nisbat. kapit. 
yetarl. 
3
84,6 
2
41 
5
63,9 
1
37,8 
5
14,7 
6
6,1 
1
65 
1
58 
3
74,7 
2
63,7 
Oke=Bo/Bk*100(100%da
n oshmasl. K-k 
2 
3 
1 
4 
1 
4 
4 
4 
2 
3 
5
. 
Aktivlarni joylasht.dan 
ol.foiz dar.% 
0
,3 
1 
0
,2 
0,
6 
0 
-
2,4 
1
,3 
1
,5 
0
,3 
0
,3 
Aj.f.=Fd-Fx/Da*100 
1 
1 
1 
1 
1 
0 
1 
1 
0 
1 
6
. 
Umum. har. nisbat. oper. 
har. ulushi,% 
6
1,2 
7
2,8 
8
1,6 
6
4,1 
6
1,8 
4
3,6 
7
4,2 
5
6 
7
6,8 
7
4,1 
Oxu=Xo/Xu*100 
4 
3 
2 
4 
4 
5 
3 
5 
3 
3 
7
. 
Kredit resurslarni joyl. 
Koef. % 
0
,2 
1
,2 
0
,3 
0,
4 
0
,4 
2
,9 
0
,6 
3
,6 
1
,7 
0
,2 
Krj=Kr/Jo*100 
1 
2 
1 
1 
1 
3 
1 
4 
2 
1 
8
. 
Bo'sh kredit resurslar 
salmog'I,% 
2
4,2 
2
,4 
2
0,2 
8,
4 
1
8 
1 
2
,2 
-
3,4 
-
7,5 
1
3,5 
Bkrs=Fkr/Vkr*100 
5 
1 
5 
2 
4 
1 
1 
0 
0 
3 
9
. 
Rentabellik darajasi,% 
4
,1 
2 
0
,1 
5,
7 
-
5,6 
-
8,3 
2
,2 
2
7,8 
5
,8 
1
3,9 
Rd.=Sf./Ux.m*100 
2 
1 
1 
2 
0 
0 
1 
5 
2 
5 
1
0. 
Kadrlar menedjm. 
Reyting ballari(KM) 
3 
2 
2 
3 
3 
2 
2 
3 
3 
2
3 
Reyting bo'yicha umumiy 
ballar 
3
0 
2
1 
2
3 
2
5 
2
4 
2
4 
2
2 
2
8 
1
6 
2
8 
Reyting bo'yicha baho 
3 
4 
4 
4 
4 
4 
4 
3 
5 
3 
3-bob. Jahon maliyaviy iqtisodiy inqirozi davrida bank kapitalining 
samaradorligini oshirish yo’llari. 
Kapital miqdori. 
Bank ishi nazariyasining eng katta tortishuvlarga sabachi bo‘lgan 
savollardan biri bank kapitalining miqdorini aniqlashdir. Ko‘plab diskussiyalar: kim 
bank kapitali standartlarini o‘rnatishi kerak – bozormi yoki tartib solish organlarimi? 
bank kapitalining maqsadga muvofiq miqdori qancha? kabi muammolarga bahishlandi. 
Bank kapitalini baholashga tartibga solish no‘qtai nazaridan yondashish. 
Kapitalni tartibga solishning sabablari. Ko‘p yillar davomida bank kapitalining 
miqdori qat’iy tartibga olinib kelinadi. Banklar davlat ro‘yxatidan o‘tkazilish paytida va 
butun faoliyati davrida ustav kapitalining majburiy minimal miqdorini ta’minlashlari 

---

shartdir. Tartibga solish organlari shuningdek, kapitalning maqsadga muvofiq turlarini 
ham belgilashadi. 
Bank kaptali miqdorining tartibga solinishining sabalari quyidagilardir: 
1. Banklarning bankrotlik riskini chegaralash. 
2. Jamiyatning banklarga bo‘lgan ishonchini saqlash. 
3. Banklarning bankrotligi oqibatida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan davlat 
organlari va aholining yo‘qotishlarini chegaralash. 
Tartibga solishning nazariy asoslari «bozor bu uch masalani bir vaqtning o‘zida hal 
qilishi mumkin emas» degan tushunchasi bilan bog‘liq. Bozor alohida olingan bankning 
bankrotlik holati bank tizimiga qanday ta’sir o‘tkazishini va davlat hamda aholining 
yo‘qotishlarini aniq baholash imkoniyatiga ega emas. 
Mijozlar oldidagi ishonchning yo‘qotilishi bankning qisqa muddatli majburiyatlari 
(ayniqsa talab qilgunga qadar depozitlar) tezkorlik bilan omonatchilar tomonidan 
olinishiga olib keladi. Diyarli hech qanday bank omonatlarning ommaviy olinishi 
holatida darhol kredit portfelini likvidatsiya qilish imkoniyatiga ega emas. Bundan 
tashqari, ba’zi bank boshqaruvchilari o‘z risklarining boshqa bank mijozlariga ta’sirini 
diyarli hisobga olishmaydi. 
Bank depozitlarini sug‘urtalashning salbiy jihatlaridan biri, u omonatchilarning 
banklarning ishonchliligi va risklarini tahlil qilishga qaratilgan harakatlari darajasini 
pasaytirib yuboradi. O‘zlarini to‘liq himoyalangan deb hisoblovchi omonatchilar, bank 
duch kelayotgan risklarni baholamaydilar hamda ishonchliroq banklarga mablag‘larini 
o‘tkazish ko‘rinishida ularni «jazolamaydilar». 
Tadqiqotlar natijalari.
So‘nggi yillar davoamida banklar o‘z zimmalariga oladigan 
risk va bank kapitalining miqdori to‘g‘risidagi qaror qabul qilinishiga kim ko‘proq ta’sir 
o‘tkazadi – raqobat bozorimi yoki tartibga solish organlarimi – masalasida ko‘plab 
tadqiqotlar o‘tkazildi. bu tadqiqotlarning natijalari turli xilda, lekin ularning asosiy 
qismi bank kapitalining miqdori va turiga tartib solish organlari emas, balki bozor o‘z 
ta’sirini o‘tkazishini isbotladi. Ammo bugungi kunga kelib, kapitalni tartib solish va 
kapitalning minimal miqdoriga qo‘yilgan qat’iy talab oqibatida, davlat tomonidan 
tartibga solish (bozor tomonidan muvofiqlatirilishi kabi) masalasi muhim ahamiyat kasb 
qilmoqda. 
Odatda moliya bozori, bank risklarining turli darajasiga qarab, riskli banklarning 
majburiyatlari va aksionerlik kapitali qiymatining kamayishi ko‘rinishida javob beradi. 
Ammo bank aksiyalarining ochiq bozor aylanmasiga faol jalb qilinmaganligi, 
moliyaviy bozorning banklar faoliyatini tartibga keltirishdagi ta’sirini chegaralab 
qo‘yadi. Shuningdek, bozor faqat mavjud ma’lumotlardan foydalanadi, riskning haqiqiy 
darajasini aniqlash uchun zarur bo‘lgan eng muhim ma’lumotlar bozordan «yashirinib» 
qoladi va faqat banklarning o‘ziga va nazorat organlarga ma’lum bo‘ladi.
Haqiqatda ham bank kapitali va aktivlar o‘rtasidagi nisbat bankrotlik bilan 
bog‘liqmi? Ko‘pchilik taqiqotlar ahamiyatli bog‘liqliklarni aniqlay olmadi.Kapitalning 
ko‘payishi bankrotlik riskini kamaytirmaydi. Ko‘pchilik banklarning kapitali ikki yoki 
uch barobar oshgan holda ham bankrotlikdan qutila olmasdilar. Kapital miqdorining 
minimal darajasini belgilanishi bank risklari darajasini kamaytishiga olib kelmaydi. 
Banklar kapital miqdoriga qo‘yilgan qat’iy talablarni qondirgan holda, daromadlilik 

---

darajasini oshirish uchun faoliyatning boshqa jabhalarida o‘z zimmalariga ko‘proq 
risklarni olishlari mumkin.