Mavzu: kompyuter viruslari va ulardan himoyalanish vositalari

6.1. Kompyuter viruslari va ularning tahdidlari haqida umumiy 
ma’lumotlar 
Oʻzaro bogʻlangan hisoblash tizimlarining hozirgi sharoitida kompyuter 
viruslari sohasidagi tadqiqotlar juda muhim ahamiyatga ega. Raqamli axborot 
tizimlari kontekstida kompyuter virusi qonuniy dasturiy ta’minotga qoʻshiladigan, 
turli yoʻllar bilan tarqaladigan va xost tizimining operatsion yaxlitligiga zarar 
etkazuvchi harakatlarni amalga oshiradigan oʻz-oʻzini koʻpaytiruvchi dastur sifatida 
ta’riflanadi. Ushbu hiyla-nayrang tashkilotlarning oʻziga xos tahdidi ularning 
dasturiy ta’minotdagi zaifliklardan foydalanish qobiliyatidan kelib chiqadi va shu 
bilan raqamli resurslarning maxfiyligi, yaxlitligi va mavjudligini buzadi. 
Ushbu tadqiqotning markazida kompyuter viruslari oʻz tahdidlarini namoyon 
qilishning turli usullarini batafsil tushunish yotadi. Ushbu tahdidlarning keng 
qamrovli tasnifi har birining oʻziga xos xususiyatlari va oqibatlariga ega boʻlgan bir 
qator koʻrinishlarni qamrab oladi. Tipologiya tarmoqlar boʻylab avtonom ravishda 
tarqaladigan qurtlar, foydalanuvchilarning oʻzaro aloqasini qoʻzgʻatuvchi zararli 
dasturlar sifatida niqoblangan troyanlar va maxfiy ma’lumotlarni garovga olish 
uchun shifrlash mexanizmlaridan foydalanadigan toʻlov dasturi kabi holatlarni 
qamrab oladi. 
Ushbu tahdidlar oʻz tabiatiga koʻra ma’lumotlar xavfsizligi va kiber 
yaxlitlikning asosiy tamoyillariga shubha tugʻdiradi. Raqamli tizimlar makoniga 
kirib borishi bilan ular zaifliklar kaskadini yaratib, ma’lumotlar sizib chiqishi, 
moliyaviy yoʻqotishlar va muhim xizmatlarning uzilishi uchun qulay muhit yaratadi. 
Ushbu viruslar tizim arxitekturasidan foydalanishning murakkab mexanizmlarini 
tushunish raqamli ekotizimni himoya qiluvchi qarshi choralarni ishlab chiqish uchun 
juda muhimdir. 
Kompyuter viruslari tarqalishiga yordam beruvchi strategiyalarni aniqlash 
ularning ishlash usullari haqida tushunchani yanada kengaytiradi. Ijtimoiy 

---

muhandislik orqali psixologik manipulyatsiyadan tortib, ekspluatatsiyalar orqali 
dasturiy ta’minotning zaifliklaridan foydalanish va zararli qoʻshimchalar orqali 
inson qiziqishidan foydalanishgacha boʻlgan ushbu strategiyalar raqamli 
tarmoqlarda viruslarning tarqalishiga yordam beradi. Ushbu tarqatish vektorlarini 
aniqlash nafaqat jarayonlarni sirli qiladi, balki profilaktika choralarini koʻrish 
zarurligini ham ta’kidlaydi.