Mavzu: Loklarni qizdirib purkash va bunda ishlatiladigan asbob-uskunalarni o'rganish Reja

Mavzu: Loklarni qizdirib purkash va bunda ishlatiladigan asbob-uskunalarni o'rganish
Reja:
1.Bo`yoq va laklar haqida umumiy ma`lumot.
2.Bo`yoq va laklarni qo`llanilishi.
3.Suyuq bo`yoqlar va laklarni qo`llash usullari.

Bo'yoqlar va laklar, sirtga (substratga) qo'llaniladigan plyonka hosil bo'lishi (quritish, davolash) (bo'yoq materiallari) natijasida hosil bo'ladi. Asosiy maqsad: materiallarni yo'q qilishdan himoya qilish (masalan, - korroziyadan, yog'och - parchalanishdan) va dekorativ sirtni bezash. Operatsion xususiyatlariga ko'ra, bo'yoq va lak qoplamalari atmosferaga, suvga, moyga va benzinga chidamli, kimyoviy moddalarga chidamli, issiqlikka chidamli, elektr izolyatsiyasi, konservatsiya, shuningdek, maxsus bo'linadi. manzil Ikkinchisiga, masalan, ifloslanishga qarshi (dengiz mikroorganizmlari tomonidan kemalar va gidrotexnik inshootlarning suv osti qismlarining ifloslanishiga yo'l qo'ymaslik), aks ettiruvchi, nurli (yorug'lik yoki radioaktiv nurlanish bilan nurlanish paytida spektrning ko'rinadigan hududida ishlashga qodir) kiradi. indikator (ma'lum bir haroratda porlashning rangi yoki yorqinligini o'zgartirish), yong'inga qarshi, shovqinga qarshi (ovoz o'tkazmaydigan). Tashqi ko'rinishida (yaltiroqlik darajasi, sirt to'lqini, mavjudligi. Bo'yoq va lak qoplamalari odatda 7 sinfga bo'linadi.Bo'yoq qoplamalarini qo'llash usullariBo'yoqlar va laklar mahsulot yuzasiga turli usullar bilan surtiladi: pnevmatik püskürtme, yuqori bosimli püskürtme, elektr maydonida püskürtme, aerozol purkash. elektrodepozitsiya, reaktiv quyish, botirish, quyish, rulolar, barabanlar, cho'tka va spatula.

Muayyan elektr apparati uchun bo'yoq va lak materialini qo'llashning eng samarali usuli elektr apparati, yig'ish birligi yoki qismining qoplamasi, o'lchamlari va konfiguratsiyasi, ishlab chiqarish shartlari, iqtisodiy maqsadga muvofiqligi va ishlab chiqarish hajmiga qo'yiladigan talablardan tanlanadi.
Pnevmatik buzadigan amallar bilan bo'yash. Ishlab chiqarilgan bo'yoq va laklarning 70% ga yaqini shu usulda qo'llaniladi. Pnevmatik püskürtme asosan isitishsiz ishlatiladi. Bu usul havosiz purkash usuli deb ham ataladi. Havosiz pur­kash usuli lok-bo‘yoqni nasoslar yordamida hosil qilinadigan bosim ostida purkashga asoslangan. Bunda bosim lok solingan sistemaga berilib, uning ta’sirida lok-bo‘yoq purkagich tomoni uzatiladi. Uning teshikchasidan katta tezlikda chiqayotgan bo‘- yoq oqimi shunday kritik tezlikka erishadiki, natijada, mayda- mayda tomchilarga bo‘linib ketadi. Havosiz purkash usuli qo- vushoqligi yuqori bo‘lgan lok-bo‘yoqlami purkash imkonini berib, yuqori sifatli parda qatlam hosil qiladi.
Havosiz purkashning sovuq va qizdirib purkash xillari mav- jud. Lok-bo‘yoq sovuq holda purkalganda xona haroratida, qizdi­rib purkalganda esa u 70—100°C gacha qizdiriladi. Lok-bo‘yoqlar sovuqligicha purkalganda bosim yuqori, ya’ni 24 MPa. gacha, qizdirib purkalganda esa bosim 5—7 MPa orasida bo‘ladi.
Qizdirib purkab hosil qilinadigan parda qatlam sovuq holda purkalgandagiga qaraganda sifatli chiqadi hamda lok-bo‘yoqning sirt tarangligi va qovushoqligi qizdirish hisobiga ancha past bo‘ladi. Bu usul bilan alkidli, nitroalkidli, nitrosellulozali, poliuretanli, perxlorvinilli, fenol-formaldegidli va boshqa lok-bo‘yoq materiallar purkalishi mumkin.
Havosiz purkash usulining pnevmatik usulga nisbatan afzal- liklari quyidagilardan iboratdir: purkashdagi isroílar 30 % gacha kamayadi, chunki bunda turnan hosil bo‘lishi va havo oqimining uyurmalanishi kabi hodisalar sodir bo‘lmaydi, shunga ko‘ra kam quwatli ventilatsiya shoxobchalari ishlatiladi; parda qatlam tekis, silliq va yaltiroq bo‘lib chiqadi. Bu usul bilan yuzaga ham pigmentlashgan (shaffof bo‘lmagan), ham shaffof bo‘lgan lok- bo‘yoqlar berilishi mumkin. Tarkibida qotirish uchun tezlatkichi bo‘lgan va ishga yaroqlilik muddati qisqa materiallarni bu usuldan foydalanib purkab bo‘lmaydi.
Sovuq holda havosiz purkash usuli qizdirib purkash usuliga qaraganda konstruktivjihatdan oddiyligi, kamjoy talab etishi va ishlatish osonligi bilan ajralib turadi (24-rasm). Bu haqda quyida batafsilroq to‘xtalib o‘tamiz.
Markaziy lok quyish baki (1) dan bosim ostida yoki erkin ravishda oshib filtr (2) orqali tikjoylashgan pnevmogidravlik na­sos (3) ga, undan keyin esa purkagich (4) ga keladi. Qurilmaningish unumi 30—35 mkm qalin- likdagi lok-bo‘yoq parda qatlamini olishda 200—300 m2/ soatni tash- kil etadi.
Respublikamiz sanoat korxo- nalarida konstruksiyasi xilma-xil bo‘lgan sovuq holda ishlaydigan havosiz purkash qurilmalari ishla- tilmoqda. Ular quwati, ish unumi va og‘irligiga ko‘ra uch guruhga bo‘linadi: og‘irligi 20 kg, ish unumi 1 kg/minutgacha bo‘lgan qo‘lda ko‘tarib yuriladigan kichik gabaritli qurilmalar; og‘irligi 60 kg.gacha, ish unumi 2 kg/min.gacha bo‘lgan o‘rtacha gabaritli ko‘chma quril­malar, og‘irligi 100 kg.dan ortiq,Sovuq holda havosiz purkash uchun ishlatiladigan YEP qurilmasining chizmasi: 7—markaziy lok quyish baki;
2—filtr; 7—tikjoylashgan pnemogidravlik nasos; 4—purkagich; 5—pnevmosistema manometri; 6—lokning ish bosimini ko‘rsatuvchi manometr.
ish unumi 5 kg/minutdan kam bo‘lmagan ko‘chma yoki ko‘chmas qurilmalar. Havosiz purkash usuli, asosan, katta yuzali yirik buyumlar (vagonlar, avtofurgonlar va boshq.)ni pardozlashda ishlatiladi. Bunda purkalish darajasini lok yoki bo‘yoqning sar- fmi o‘zgartirmasdan turib mustaqil ravishda rostlab bo‘lmasligi bu usulning kamchiligi hisoblanadi. Bosim o‘zgarishi bilan bir vaqtda lok-bo‘yoq sarfi ham keskin o‘zgaradi.
Havosiz purkash usulining boshqa ko‘rinishi aerozol usulidir. U, odatda, parda qatlamlarini qayta tikiash, bo‘yog‘i ko‘chgan joylami ta’mirlash hamda trafaret yordamida gul solish kabi ki­chik hajmdagi ishlami bajarishdajuda ko‘p qo‘llaniladi.
Aerozol ballonidan foydalanilganda maxsus asbob-uskuna va qo‘shimcha elektr quwati talab etilmaydi. Bu usulning ishlash tarzi lok-bo‘yoq material bilan aralashgan past haroratda qay- novchi suyuqliklaming bosimi birdaniga pasayib ketganda shu suyuqlik bug‘lari lok-bo‘yoqni mayda tomchilarga aylantirib be­rish xususiyatiga asoslangan.Aerozol ballon (25-rasm) silindrsimon idishdan iborat bo‘lib, uning ichida lok-bo‘yoq va changlatuvchi modda (propellent) aralashmasi bo‘ladi. Aralashma tepasidagi bo‘shliq propellent bug‘lari bilan liq to‘lgan bo‘lib, u aralashma sirtiga o‘zgarmas bosim berib turadi. Knopka bosilganda klapan ochiladi va suyuq­lik bug‘ bosimi ta’siri ostida soploga qarab yo‘naladi.
Shu vaqtda7-lok-bo‘yoq materialining
propellent bilan aralashmasi;
2—ballon; 3—sifon naycha;
4—klapanli purkovchi
qurilma.
lok-bo‘yoq bosimning keskin tushib ketishi va propellentning bug‘lanishi natijasida juda mayda tomchilarga bo‘linib, aerozol tumani hosil bo‘ladi. Odatda, propellent sifatida freonlar — metan yoki propanning ftorxlorli hosilalari ishlatiladi. Ular inert modda bo‘lib, hidi yo‘q, yonmaydi va zaharli emas. Propellentning qaynash haro- rati 10°C dan past to‘yingan bug‘lari bosim 0,25—0,35 MPa oralig‘ida bo‘ladi.
Melamin va mochevina-alkidli, poliakrilatli va nitrosellulozali lok- bo‘yoqlar freon bilan yaxshi arala- shadi. Mamlakatimiz korxonalarida ishlab chiqarilayotgan ballonlarning sig‘imi 0,5—1 litr. Masalan, bitta 0,6 litrli ballon bilan 2 m2 yuzani bo‘- yash mumkin. Bunda parda qatlam qalinligi 15 mkm.dan oshmaydi.
33. Lok-bo‘yoqlarni yuqori kuchlanishli elektr
maydonida purkash
Lok-bo‘yoqlarni surkash ishlarini mexanizatsiyalash mehnat unumini oshirish va ish sharoitini yaxshilash hamda material isrofgarchiligini keskin kamaytiradigan usullardan biri — lok- bo‘yoq materiallarini yuqori kuchlanishli elektr maydonida purkash usulidir. Bu usul qisqacha elektr maydonida bo'yash deb ham ataladi.
Elektr maydonida bo‘yash (loklash) usuli mashinasozlik bilan mebelsozlik sanoatida keng qo‘llaniladi. Odatda, bu usul bilan stullar, duradgorlik buyumlari (eshik va romlar), musiqa asbob- lari, televizor va radiopriyomnik g‘ilollari hamda asosi yog‘ochdan ishlangan boshqa buyumlar pardoz qilinadi.
Yog‘och buyumlami elektr maydonida bo‘yash metall bu- yumlami bo‘yashga qaraganda o‘zining qator xususiyatlari bilan ajralib turadi. Yog‘och o‘zidan elektr tokini yomon o‘tkazadigan
material, lekin uning yuzasida hosil qilinadigan parda qatlamlari- ning dekorativ xossalariga qo‘yiladigan talablar juda yuqoridir. Yog‘och buyumlami elektr maydonida bo‘yash texnologiyasi shu vaqtgacha yaxshi o‘rganilgan emas, shuning uchun bu sohadagi adabiyotlar yetarli emas. Bu yerda biz umumiy tarzda tushunti- rishga harakat qilamiz. Elektr maydonida bo‘yashningfizik mohiyati. Elektr maydonida bo‘yashning mohiyati lok-bo‘yoq material zarrachalarini zaryad- lash, ulami purkash, elektr maydonida harakatga keltirish va ni- hoyat ulami buyum yuzasiga qoplashdan iboratdir.
Elektr maydonida bo‘yash elektr energiyasidan foydalanish- ning yangi usuli bo‘lib, u texnikada elektron-ionli texnolgiya (3HT) deb ham yuritiladi. Elektr maydonida bo‘yashda quyidagijarayonlar amalga oshadi:

Lok-bo‘yoq material zarrachalari bilan yog‘och buyumni bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan ishoralar bilan zaryadlash. Odatda, lok-bo‘yoq zarrachalari manfiy, yog‘och buyumlari musbat zaryadlangan bo‘ladi.

Purkovchi asbob va buyum orasidagi fazoda elektr maydoni hosil qilish.

Lok-bo‘yoqlami mayda zarrachalarga parchalab yuborish (disperslash) va fazoda aerozol deb ataluvchi dispers aralashma hosil qilish.

Zaryadlangan lok-bo‘yoq zarrachalarini elektr maydonida buyum tomoniga qarab ko‘chirish.

Lok-bo‘yoq material zarrachalarini yog‘och buyum yuza­siga cho‘ktirish va parda qatlam hosil qilish.

Elektr maydonining asosiy xossalari. Bo‘yash kamerasida purkagich asbobining manfiy zaryadlangan elektrodi bilan (u yuqori kuchlanishli o‘zgarmas tok manbayiga ulangan) va mus­bat zaryadlangan yog‘och buyum (yerga ulash) oralig‘ida elektr maydoni hosil qilish, elektr maydonida bo‘yash (loklash)ning asosini tashkil etadi.
Yuqori kuchlanishli o‘zgarmas tokka ulangan manfiy zaryadli purkagich asbobi va musbat zaryadlangan buyum orasidagi havoli fazoda hali lok zarrachalari bodmagan vaqtda qandaydir miqdorda erkin zaryadlar — kislorod va azot ionlari, ion va elektronlar kompleksi mavjud bo‘ladi. Ular elektr maydoni ta’sirida maydon kuch chiziqlari bo‘ylab harakat qila boshlaydi, ya’ni bunda elektr toki paydo bo‘ladi.
Elektr maydonida bo‘yashda purkash asbobining chekka qirralarining tig‘i kichik radiusga ega bo‘lib, uning radiusi bo‘- yaladigan yuza radiusidan bir necha marta kichikdir. Buyum va purkovchi asbob orasida dastavval notekis elektr maydoni hosil bo‘lib, unda elektr zaryadlarining kuchlanganligi va zichligi har xil bo‘ladi: qirra tig‘lari atrofida zaryadlar miqdori nihoyat darajada ko‘p, qolganjoylarda esa kam to‘planadi.
Notekis elektr maydonida mustaqil razryadning bir necha ko‘rinishi bo‘ladi. Tig‘ atrofida maydonning keskin bir jinsli bo‘lmasligijoylarda gazlami ionlashtirib, o‘ziga xos yorug‘lanish hosil qiladi. Razryadning bunday ko‘rinishi toj yoki toj razryad deb ataladi. Toj razryad vaqtida elektrodlar orasidagi havoning elektrik mustahkamligi buzilmaydi.
Toj razryad paydo bo‘lgan joyidan uzoqqa ketmaydi, u shu joy (qirra tig‘i) yaqinida doim harakatda bo‘ladi. Tojlanuvchi elek- trod va buyum orasida bir xil ishora bilan zaryadlangan zarra- chalar oqimi harakat qiladi, ular, o‘z navbatida, lok-bo‘yoq aero- zol zarrachalarini zaryadlaydi.
Purkagich asbobining qirra tig‘ida hosil bo‘ladigan toj raz­ryad ionlashtirishjarayonini intensivlashda ijobiy o‘rin tutadi va elektr maydonida bo‘yashda ishlatiladi. Tojlanuvchi elektrodga beriladigan kuchlanishning ortib borishi bilan toj razryad uch- qun razryadga aylanadi. Uchqun razryad chiqayotgan vaqtda lok zarrachalarini zaryadlash uzilib qoladi. Kuchlanishning haddan tashqari ortib ketishi natijasida buyum bilan purkagich orasida uchqun razryad elektr yoyiga o‘tib ketishi mumkin. Elektr may­donida bo‘yashda uchqun va yoy razryadlaming paydo bo‘lishiga asió yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi, aks holda ular aerozol ko‘rinishidagi lok-bo‘yoq zarrachalarini alanga oldirib yuborishi mumkin.
Elektr toki yordamida bo‘yashdan hosil bo‘ladiganjarayonlar purkovchi asbob va bo‘yaladigan buyum orasidagi elektr may- donining parametrlari bilan aniqlanadi. Ish boshlanishidan awal hali buyumjoyini o‘zgartirmagan va purkagich harakatga kelma- gan vaqtda, elektr maydoni harakatsiz elektr zaryadlari yordamida vujudga keladi. Bunday maydoncha elektrostatik maydon deyi- ladi. Bo‘yashjarayoni boshlanganda, ya’ni buyum bo‘yash zonasi orqali o‘tib borayotganda, purkagich va buyum oralig‘ida zaryad­langan zarrachalar oqimi bo‘ladi.
Elektr maydonining asosiy xususiyati bo‘lib kuchlanganlik E (vektor kattalik) xizmat qiladi va u quyidagicha topiladi: