Mavzu: Madaniyat sohasini byudjetdan moliyalashtirish

Madaniyat sohasi, uni byudjetdan moliyalashtirish tizimini tashkil etish, moliyalashtirish printsiplari.

Ma’lumki, 2020-2021 yillarda mamlakatimizda madaniyat sohasida 18 yoshgacha bо‘lgan yoshlar 18 million 720 ming nafarni yoki umumiy aholining taxminan 40 foizini, 30 yoshgacha bо‘lganlar esa 14 million 80 ming nafarni yoki 64 foizni tashkil etgan edi. О‘z-о‘zidan ayonki, aholimizning aksariyat qismini tashkil etadigan yoshlarimizning hali-beri yechilmagan muammolariga e’tiborimizni jalb etish, ularni hayotimizda haqiqatdan ham hal qiluvchi kuchga aylantirish masalasi jamoatchiligimizning diqqat markazida turibdi.

Zero, Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganlari dek “Oldimizda nihoyatda muhim, kelajagimizni hal qiluvchi yangi vazifa turibdi. Bu vazifa erkin fuqarolik jamiyatining ma’naviyatni shakllantirishda, boshqacha aytganda, ozod, о‘z haq-huquqini yaxshi taniydigan, boqimandalikning о‘zi uchun or deb biladigan, о‘z kuchi va aqliga ishonib yashaydigan, ayni zamonda о‘z shaxsiy manfaatlarini xalq , Vatan manfaatlari bilan uyg‘un holda kо‘radigan komil komil insonlarni tarbiyalashdan iborat”. Ma’lumki, tarbiya inson shaxsi ma’naviyatini, e’tiqodini, о‘zini anglash, yonatrofga bо‘lgan munosabatini shakllantirishga qaratilgan jarayondir. Shunday ekan, madaniyat sohasida byudjetdan moliyashtirishda ushbu jarayon mutanosibligini ta’minlashda ta’lim-tarbiya ishini uyg‘un tarzda olib borish lozim bо‘ladi. Ta’lim orqali yoshlar haytida о‘z о‘rinlarini topishda ma’lum bir kasb- hunarni о‘rganish bilan birga, о‘zlarini bо‘lajak hayotga tayyorlab boradilar. Xalqning ma’naviyati va madaniyati, uning haqiqiy tarixi va о‘ziga xosligi, qayta tiklanayotganligi, jamiyatimizni yangilash va taraqqiy ettirish yо‘lida muvaffaqiyatli ravishda olg‘a siljitishda hal qiluvchi, ta’bir joiz bо‘lsa, boshlovchi ahamiyatga egadir. Birinchi prezident I.A.Karimov ta’kidlaganidek, “Huquqiy demokratik adolatli davlat qurishni maqsad qilib qо‘ygan ekanmiz, xalqimizning madaniy va eng nozik tuyg‘ularini, chuqur falsafiy, siyosiy, huquqiy tushunchalarini о‘zida mujassam etadigan ma’naviyatni yuksaltirish asosiy va ustivor vazifalardan biriga aylandi”. Jamiyat yoshlar ongida ma’naviy qadriyatlarni rivojlantirmay va mustahkamlamay turib о‘z istiqboliga erisha olmaydi. “Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va zamonaviy jamiyat qurish yо‘lidagi murakkab va keng kо‘lamli vazifalarni hal etishga qodir bо‘lgan yangi avlod kadrlarini tayyorlash bundan buyon ham faoliyatimizning eng muhim yо‘nalishi bо‘lib qoladi”, deb ta’kidlaydi Birinchi prezidentmiz I.A.Karimov.
Mustaqillik esa ana shu vazifani amalga oshirishning muhim sharti hisoblanadi. Xalq yoki millat о‘z taqdirini о‘zi belgilash huquqiga ega bо‘lsagina, о‘zining mustaqil taraqqiyot yо‘lini erkin belgilab olishi, yoshlarni о‘z milliy qadriyatlari negizida tarbiyalash mumkin. Biroq jamiyat hayotining barcha jabhalarini erkinlashtirmasdan haqiqiy erkinlikka erishib bо‘lmaydi. Erkinlik g‘oyasi va xalqning ma’naviy merosi ming yillar mobaynida Sharq xalqlari uchun yuksalishning qudratli manbai bо‘lib xizmat qilgan. Sharqda shaxs erkinligi va huquqlari, xatti-harakati, xulq-atvori, jamiyatdagi о‘rni, ma’suliyatini idrok etish darajasiga baho berilganda muayyan guruh, etnos, xalq, millat, jamiyatning manfaatlari, huquqlariga alohida qadriyat va an’analardan kelib chiqqan holda yondashiladi.
Madaniyat sohasida byudjetdan moliyashtirishda yoshlar dunyoqarashida milliy-ma’naviy qadriyatlarga tayanish, uning talqini va jamiyatimizda iqtisodiy-siyosiy islohotlarni amalga oshirishda tutgan о‘rni bugungi muhim muammolar jumlasidandir. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev “Millat uchun erkinlik adolat tantanasining oliy ifodasidir. Erkinlik birovni о‘ziga qaram qilishga, birovning mol-mulkini talon-taroj etishga, birovga xiyonat qilishga, birovni о‘ldirishga yoki zarar yetkazishga yо‘l qо‘ymaydi.” deb ta’kidlaydilar. Madaniyat sohasida byudjetdan moliyashtirish erkinlik qonunga asoslanadi: qonun doirasida olib yuborilgan ishlar va xatti- harakatlar ahloqiy hamda huquqiy qadriyatlar jihatidan haqli hisoblanadi. Kundalik turmushda, о‘zaro munosabatlarda inson erkinligi qonun hamda axloqiy normalar bilan cheklangan bо‘ladi. Erkinlikni tо‘g‘ri tushunib, uni hayotimizga tо‘hri tatbiq etganimizdagina, bu buyuk ne’mat-adolat va erkinlikni saqlab qolishimiz va undan keyingi avlodlarimiz ulardan bahra olishlari mumkin. I.Ergashev Yoshlar dunyoqarashida milliy – ma’naviy qadriyatlarga tayanish muayyan maqsad va vazifalarni о‘z ichiga oladi.
Ular quyidagilar :
 Yoshlar о‘z dunyoqarashida milliy – ma’naviy qadriyatlarga tayanmasa, ularning ongi va tafakkuridan mutlaqo begona qadriyatlar joy oladi. О‘zining milliyma’naviy qadriyatlariga nisbatan bepisandlik bilan qarash shakllanadi.
 Yoshlarning milliy- ma’naviy qadriyatlarga bо‘lgan munosabatinig hozirgi holatini о‘rganish, ularning amaliy faoliyatlarida kо‘proq qaysi qadriyatlar ustivor bо‘lib borayotganini aniqlashga yordam beradi. Bundan kо‘zlangan asosiy maqsad ularning milliy-madaniy meros va qadriyatlarga nisbatan ishonch va e’tiqodni mustahkamlashdan iborat.
 Yoshlarning milliy-ma’naviy qadriyatlarga nisbatan ishonch va e’tiqodining mustahkam bо‘lishi О‘zbekiston tanlagan о‘ziga hos va mos taraqqiyot yо‘li talablaridan kelib chiqadi hamda yoshlar oldiga aniq vazifalarni qо‘yadi. I.Ergashev jamiyat ma’naviy hayotida milliy qadriyatga munosabat muammolarini quyidagi omillarga bog‘laydi :
Mustaqillik ulug‘ ne’mat va qadriyat ekanini chuqur idrok etgan holda, umummaqsad yо‘lida yoshlar ozod shaxs va erkin fuqaro sifatida jamiyat oldidagi о‘z ma’suliyatini chuqur anglab, faollik kо‘rsatishi ularning qalb amriga aylanishi lozim. Jamiyatni erkinlashtirish va ma’naviyat demokratiya hamda yoshlar dunyoqarashidagi milliy- ma’naviy qadriyatlarga tayanish bilan ham uzviy bog‘liq. Mamlakat, xalq, millatning buguni va kelajagiga daxldor bо‘lgan qadriyatlar haqida о‘z fikrini ochiq va erkin bildirish ayrim salbiy holatlarning oldini oladi. Eng muhimi, fikrni erkin aytish muhiMadaniyat Yoshlar fikriga hurmat bilan qarash, о‘zgalar fikriga tayanish, milliy- ma’naviy qadriyatlarni tiklash orqali jamiyatda siyosiy- huquqiy madaniyat yuksalib boradi. Demokratik jamiyatda milliy- ma’naviy qadriyatlarni tiklashga ehtiyoj ortib, fikrlar xilma- xilligi, munozara madaniyati shakllanadi. Faqat о‘z fikrini о‘tkazish, о‘zgalar fikrini bо‘g‘ib qо‘yish hollariga barham beriladi. Milliy – ma’naviy qadriyatlarning tiklanishi tufayli yoshlar о‘z erkinligi va mustaqilligini qadrlaydigan, unga hurmat bilan qaraydigan, shu tuyg‘uga kо‘proq ehtiyoj sezadigan bо‘lib boradi. Madaniy merosga nisbatan befarqlik va loqaydlik kabi ayrim illatlar barham topadi.
Madaniyat sohasini byudjetdan moliyashtirish bugun rahbarlik lavozimlarida ishlayotgan ayrim shaxslar faoliyatida uchraydigan, qadriyatlarimizga tо‘g‘ri kelmaydigan salbiy illatlarga barham berish imkoniyati tug‘iladi. Mustaqil mamlakatda har bir yoshning qaysi sog‘ada ishlashidan qat’i nazar, avvalo, ozod va erkin shaxs, inson sifatida о‘zligini anglamog‘i zarur bо‘ladi. О‘zlikni anglash esa ma’naviy qadriyatlarni chuqur о‘rganish, asrab-avaylab rivojlantirish orqali amalga oshadi. Mustaqil О‘zbekistonning kuchli davlatdan kuchli jamiyat sari taraqqiyoti davrida, asriy ma’naviy merosimiz, milliy qadriyatlarimiz, buyuk ajdodlarimizning tarixiy tajribalaridan tо‘g‘ri foydalanib, ularning ibratli ishlaridan saboq olish mamlakatimizda fuqarolik jamiyati qurilishi vazifalarini amalga oshirishga, xalqimizning ma’nan yuksalishiga xizmat qiladi. Xalqimiz mustaqillikning о‘z hayotida va taqdirida hal qiluvchi ahamiyat kasb etganini tobora teranroq anglab yetmoqda. Bugun О‘zbekistonda yashayotgan har bir yosh mustaqillikning bergan ne’matidan barhamand bо‘lmoqda, deb ayta olamiz. Mustaqillik tufayli О‘zbekiston yoshlari о‘z taqdirini о‘zi hal etish huquqini qо‘lga kiritda. Bugun О‘zbekiston birovga qaram emas, о‘z taraqqiyot yо‘lini о‘zi belgilab, mustaqil ichki va tashqi siyosat olib bormoqda. Yoshlar kо‘z о‘ngida iqtisodiy hayot о‘zgarmoqda. Mulkning xilma-xilligiga о‘tilgani har bir yoshga о‘z xohishiga kо‘ra iqtisodiy faoliyat bilan shug‘ullanish imkoniyatini berdi. Bir tomonlama, rejali iqtisodiyot о‘rnida bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin mehnat faoliyati shakllanmoqda.
Tadbirkorlik, fermerlik, kichik va о‘rta biznes bilan shug‘ullanish uchun imkoniyatlar yaratilmoqda. Bugun О‘zbekiston о‘ziga qarashli bо‘lgan, xalqning mehnati bilan yaratilgan boylikni о‘zi о‘z ixtiyori bilan tasarruf etmoqda. Unga о‘zi egalik qilmoqda. Bugun izlanuvchan, tadbirkor, yangicha fikrlaydigan har bir kishining hayot tarzi ham о‘zgarib borayotgani shubhasiz.Bu borada davlatimiz raxbari tomonidan mamlakatimizda 2021 yilni “Yoshlarni qo’llab-quvvatlash va aholining sog’lig’ini mustahkamlash yili” deb e’lon qilinishi ayniqsa diqqatga sazovordir. О‘zbekiston respublikasi “Ijtiomiy fikr” jamoatchilik fikrini о‘rganish Markazi tomonidan о‘tkazilgan sotsiologik sо‘rov natijalariga kо‘ra, milliy о‘zlikni anglash bо‘yicha sо‘ralgan 46,6 foiz yoshlar xalqning urf- odatlari va an’analariga, 28,9 foizi О‘zbekistonning milliy mustaqilligiga, 28,4 foizi о‘z xalqining boy tarixiga, 21,7 foizi ona tili va milliy madaniyatiga, 19,5 foizi о‘z millatining ma’naviy о‘ziga xosligi, 16,6 foizi о‘tmish avlodlarning buyuk merosiga tayanish muhim ahamiyat ega ekanini bildirishgan.
Demak, О‘zbekiston yoshlari xalqining tarixi va an’analari, milliy madaniyati, avlodlar о‘rtasidagi aloqa, о‘zlikni anglash va о‘ziga xoslikni muhim omil sifatida baholaydi. Mustaqillik sharoitida yoshlar о‘z hayotiy tajribalarida mustaqillikning afzalligini his etib, unga ishonch bildirmoqda. Mustaqillik milliy о‘zlikni anglashning muhim sharti sifatida qadrlanmoqda hamda о‘zligini namoyon etish omili sifatida baholanmoqda.
Masalan, respublikamizda yashayotgan axolining 20-24 yoshdagilarining 30,6 foizi, о‘zbeklarning 30,3 foizi, markaziy osiyo xalqlari vakillarining 32,4 foizi, tо‘liqsiz о‘rta ma’lumotlilarning 30,1 foizi milliy о‘z- о‘zini anglashni О‘zbekistonning milliy mustaqilligi bilan bog‘lab, uni muhim omil deb biladi. Ayni paytda mamlakatimizda istiqomat qilayotgan slavyan millatiga mansub yoshlarning 8,9 foizi, boshqa millat vakillarining 14,4 foizi ham milliy о‘zlikni anglashni ona tili va milliy madaniyat bilan (51,1 foiz), xalq urf-odatlari bilan (33,8 foiz) bog‘laydilar. Jamiyatda yoshlar tarbiyasi muammolari har doim kunning birinchi darajali mavzularidan biri bо‘lib kelgan.
Ayni paytda, dunyoda globallashuv jarayoni tezlashmoqda. Dunyo xalqlari, davlatlar о‘rtasida о‘zaro aloqalar kuchaymoqda. О‘zbekiston ham undan chetda turgani yо‘q. Turli xalqlarga xos bо‘lgan qadriyatlar О‘zbekiston yoshlari hayotiga ham ta’sir kо‘rsatmoqda. Bunday muhit xalqaro axborot tizimi, internet, OAV, reklama, turli xil kino kо‘rsatuvlari bilan bog‘liq asarlar yoshlar ma’naviy hayotiga ta’sir kо‘rsatishi, turli xil qadriyatlarning kirib kelishiga sharoit hozirlaydi. Uning qaysi jihatlaridan foydalanish yoki foydalanmaslikni yoshlar yaxshi bilishlari loziMadaniyat Qadriyatlarni bir-biridan farqlash, milliy qadriyatlarni yо‘qotmagan holda munosabatda bо‘lishlari muhimdir. Ijtimoiy hayotda, ayrim yoshlarning xatti-harakatlarida milliy qadriyatlarimizga mutlaqo tо‘g‘ri kelmaydigan holatlarni kuzatish mumkin. Ayrim yoshlarning diniy ekstremizm, aqidaparastlik g‘oyalarining tarafdori bо‘lib sodir etgan qilmishlari bilan milliy qadriyatlarimiz о‘rtasida о‘zaro tо‘g‘ri kelmaydigan holatlarni kuzatish mumkin. Toshknet, Buxoro, Andijonda bо‘lib о‘tgan voqealar oldimizda yoshlar dunyoqarashiga milliy qadriyatlarimizni singdirish va unga sodiq qilib tarbiyalash kabi muhim vazifalar turganini kо‘rsatadi. Aksariyat yoshlarimiz esa milliy va umuminsoniy qadriyatlarga nisbatan о‘zlarining tо‘g‘ri munosabatlarini shakllantirgan. Qadriyatlarni targ‘ib etadigan urinishlarga, xususan, aqidaparastlikka nisbatan о‘zlarining salbiy munosabatlarini bildirishlarini yuksak baholash loziMadaniyat Bugun jahon axborot maydonida yoshlarni milliy qadriyatlarga qarshi tarbiyalashga urinish kuchaymoqda. Qadriyatlarga munosabatni о‘zgartirmasdan demokratik jamiyat qurib bо‘lmasligi tо‘g‘risidagi fikrlar ostida qanday yashirin maqsadlar yotgani tobora ayon bо‘layotir. Bunday harakatlar yoshlarni о‘z xalqi, vatani va milliy qadriyatlarga nibatan bepisand ruhda tarbiyalashga qaratilgan bо‘lib, ularda kо‘proq g‘arbona qadriyatlarga moyillikni uyg‘otishga bо‘lgan yashirin maqsadlar mujassam bо‘ladi. Yoshlar hayotida milliy va umuminsoniy qadriyatlarning о‘rni muhim; milliy qadriyatlarni yaxshi bilmagan yoshlarning xatti- harakatlarida nosog‘lom aqidaparastlik holatlari tezroq joy oladi. Mustaqillik yangi qadriyatlar tizimiga, milliymadaniy meros va an’analarga tayanish orqali yoshlarni umuminsoniy qadriyatlarni tо‘g‘ri baholashlari yangi imkoniyatlar ochib bermoqda. Mustaqillik yoshlar hayotida yangi davrni belgilab berdi va yoshlarning buni chuqur his etishlari maqsadga muvofiqdir. Yoshlar dunyoqarashida milliy-ma’naviy qadriyatlarni mustahkamlashdan kо‘zlangan maqsad ularni faqat о‘z qadriyatlariga tayanib yashashga о‘rgatish emas, balki shu umumbashariy qadriyatlarni ham о‘zlashtirib, mamlakatning о‘ziga hos taraqqiyoti unga bog‘liqligini hisobga olib yashashga, ishlashga da’vat etishdir.
Madaniyat sohasida byudjetdan moliyashtirishda bundan tashqari, milliy-ma’naviy qadriyatlarni chuqur bilish yoshlar tomonidan mustaqillikni asrab-avaylash, himoya qilish va mustahkamlashga о‘zining ijobiy ta’sirini kо‘rsatadi. Bu mamlakatning istiqboldagi rivoji bilan uzviy bog‘liqdir. Mustaqillik sharoitida milliy va umuminsoniy qadriyatlar о‘zining haqqoniy mazmuniga ega bо‘lmoqda. Yoshlarning u tо‘g‘risidagi qarashlari va munosabatlari ham о‘zgarib borib, milliy-ma’naviy qadriyatlarga umuminsoniy qadriyatning negizi sifatida qaralayotgani muhim yutiqdir.
Hozirgi davrda qо‘lga kiritilgan muhim yutiqlarimizdan biri ta’lim-tarbiyada milliy, ma’naviy qadriyatlarning ustivorligiga erishganimizdadir. Bu yosh avlodga boy tarixiy, milliy, ma’naviy merosni singdirish hamda asrlar davomida shakllangan xalq pedagogikasi an’analari asosida ta’lim-tarbiya berish demakdir. Zero Abdulla Avloniy aytganidek “Tarbiya biz uchun yo hayot yo mamot, yo najot- yo halokat, yo saodat-yo falokat masalasidir”. Globallashuv jarayonida kechayotgan voqea-hodisalarni tо‘g‘ri talqin qila olish, har bir voqelikni milliy manfaatlarimiz va qadriyatlarimiz asosida tahlildan о‘tkazish ulkan ahamiyat kasb etadi. Buning uchun esa milliy g‘oya va mafkuramiz mustahkam bо‘lmog‘i loziMadaniyat Milliy madaniyatni yanada rivojlantirishga to‘sqinlik qilayotgan bir qator tizimli kamchiliklar, milliy madaniyatni yanada rivojlantirishning asosiy tamoyillari o‘rganilib, madaniyat va san’at sohasini taraqqiy etishida innovatsion jarayonlarning tutgan o‘rniga baho berilgan va madaniy loyihaning asosiy innovatsion belgilari ajratilgan holda innovatsion madaniy mahsulot va xizmatlarni rivojlantirish, madaniyat va san’at sohasini takomillashtirish va venchur kapitalini rivojlantirish masalalari o‘rganilgan. Keyingi yillarda mamlakatimizda xalqimizning ma’naviy-ma’rifiy saviyasini yuksaltirish, madaniyat va san’at muassasalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, soha vakillarini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shu jumladan, hozirgi vaqtda madaniyatning innovatsion tarkibiy qismining ahamiyati davlat darajasida kata e’tirob qaratilishi Yangi O‘zbekistonning bosh maqsadiga aylandi.
Prezidentimiz Sh.Mirziyoyev: “Mamlakatimiz aholisi, avvalo yoshlar, qalbida amalga oshirilayotgan islohotlarga daxldorlik hissini kuchaytirish, shu yo‘nalishdagi ma’naviy-ma’rifiy ishlarning ta’sirchanligini yanada oshirishimiz zarurligi davr talabiga aylanib bormoqda” - deya ta’kidlab o‘tgan edi[1: 280-bet]. Yangi O‘zbekiston madaniyat sohasida tub islohotlar amalga oshirilmoqda. Haqiqatan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 26-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasida madaniyat va san’at sohasini innovatsion rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3920-son qarorini imzolashi buning yaqqol isbotidir. Bu qaror ijrosi madaniyat va san’at sohasini innovatsion rivojlantirishni ta’minlash, madaniyat va san’at muassasalarining moddiy-texnik bazasini yaxshilash, aholining madaniyat muassasalariga bo‘lgan qiziqishini rag‘batlantirish, mamlakatimizning jahon madaniy makoniga integratsiyalashuvini ta’minlashni nazarda tutadi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 26-maydagi “Madaniyat va san’at sohasining jamiyat hayotidagi o‘rni va ta’sirini yanada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni bu yo‘nalishda olib borilayotgan ishlarning naqadar dolzarbligini ko‘rsatib turibdi. Farmonga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirish dasturlarida moddiy-madaniy merosning ko‘chmas mulk obyektlarini restavratsiya qilish uchun xarajatlarga 500 mlrd. so‘m ajratilishi belgilandi. So‘nggi to‘rt-besh yilda Yangi O‘zbekistonda madaniyat sohasida sodir bo‘layotgan jarayonlar madaniyat va san’at rivojida ayniqsa, jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishidagi rolida ham yuqori darajaga ko‘tarildi. Hech shubhasiz, o‘z kuchimiz va imkoniyatlarimizga bo‘lgan ishonch bizni Uchinchi Renessans poydevorini yaratishdek ezgu maqsad yo‘lida birlashtirib, yanada kuchli va mustahkam qilmoqda. Bu intilishlar ulkan amaliy ishlarga aylanib, buyuk xalq harakati tobora kengayib bormoqda. Bunday qudratli safda bo‘lishning o‘zi kata baxt, kata sharafdir. Shunday jarayonlardan biri, innovatsiya muammosi hisoblanadi.
Madaniyat va san’at sohasida innovatsion rivojlanishga qaratilgan harakatlarni amalga oshirishda ba’zi yutuqlar va ba’zi muvaffaqiyatsizliklarga qaramasdan, bu jarayon O‘zbekiston uchun hamon dolzarb bo‘lib qolmoqda. Bunda asosiy muammo - iqtisodiyot va jamiyatning uzoq muddatli turg‘unligi va mamlakatning jahon taraqqiyotidan ancha ortda qolib ketishi sanaladi. Ayni paytda, milliy madaniyatni yanada rivojlantirishga to‘sqinlik qilayotgan bir qator tizimli kamchiliklar mavjud. Jumladan: birinchidan, madaniyat sohasidagi munosabatlarni tartibga solish, madaniyat va san’at muassasalari, ijodiy uyushma va birlashmalarning huquqiy maqomi, ijodkorlarni ijtimoiy himoya qilishga qaratilgan yagona huquqiy baza yaratilmagan; ikkinchidan, yosh ijodkorlarga ta’lim-tarbiya berish, yuqori malakali kadrlar tayyorlash va ularning malakasini oshirish borasida puxta tizim yaratilmagani madaniyat sohasida yagona davlat siyosatini samarali olib borish, aholining o‘sib borayotgan madaniy ehtiyojlarini qondirish va madaniy xizmatlar sifatini keskin oshirish imkonini bermayapti; uchinchidan, aksariyat madaniyat va san’at muassasalarining moddiy-texnik bazasi zamon talablari va xalqaro standartlarga mos kelmaydi, bu esa ularning to‘laqonli faoliyat ko‘rsatishiga to‘sqinlik qilmoqda; to‘rtinchidan, zamonaviy media makonda milliy madaniyatimiz munosib o‘rin egallamagani, sohaga axborot-kommunikatsiya texnologiyalari to‘liq joriy etilmagani sohani keng tadqiq va targ‘ib etish, xalqaro madaniy jarayonlarga talab darajasida integratsiya qilishga yo‘l bermayapti; beshinchidan, madaniyat va san’at sohasidagi nufuzli xalqaro festival va tanlovlarda ijodkorlarimizning ishtirokini izchil ta’minlash va ularning sara asarlarini namoyish etish, milliy ijodiy mahsulotlarni eksport qilishning samarali tizimi yaratilmagani, xorijiy tashkilotlar bilan hamkorlik yetarlicha yo‘lga qo‘yilmagani ham soha rivojiga to‘sqinlik qilmoqda. Bu muammolarni bartaraf etishda innovatsiya jarayonining tarkibiy qismlarida nazarda tutilgan ishlarni amalga oshirish kerak.
Innovatsion rivojlanish jarayoning ikkita asosiy tarkibiy qism - innovatsion loyihalarni amalga oshirish va innovatsion salohiyatni rivojlantirish bo‘lib, jamiyatning innovatsion madaniyatining yetishmasligi innovatsiyalar turg‘unligining asosiy sabablaridan biridir. Har qanday innovatsion rivojlanish nafaqat asosiy innovatsion jarayon, balki uni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan omillar va shartlar tizimini, ya’ni innovatsion salohiyatni rivojlantirishdir. Madaniy innovatsion loyihalarni amalga oshirish va madaniy innovatsion salohiyatni rivojlantirish orqali madaniyat sohasida innovatsion taraqqiyotga erishish mimkin. Ko‘p muammolar moliyaviy tomondan farqli tekislikda yotadi.
Uning zaif rivojlanishi tufayli, masalan, Yevropa mamlakatlari innovatsiya sohasida AQShdan ma’lum darajada orqada qolmoqda. Biroq, tahlillar shuni ko‘rsatadiki, bu boradagi farq unchalik katta emas. Shunday qilib, hisobkitoblarga ko‘ra, innovatsiyani venchur investitsiyalari emas, aksincha, innovatsion jarayonlardan talab venchur kapitalining rivojlanishini rag‘batlantiradi va ikkinchisining rivojlanish darajasi institutsional muhit sifati bilan uzviy bog‘liqdir. Shuni alohida ta’kidlab o‘tish joizki, ijtimoiy sohadagi zamonaviy mahsulotlar va xizmatlar nafaqat iste’molchilarning ehtiyojlari asosida shakllanadi, balki o‘zlari ham ushbu ehtiyojlarni shakllantiradi. Masalan, yuqori texnologik tibbiy yordam xizmatlariga, masofaviy ta’limga bo‘lgan ehtiyoj, zamonaviy insonning turmush tarziga mos keladi, shu bilan birga, bunday xizmatlar ko‘rsatish innovatsiyalar, xususan, texnologik rivojlanishlar tufayli amalga oshirish mumkin. Binobarin, bizning fikrimizcha, vazifa zamonaviy odamni avvalgi madaniy ehtiyojlar doirasida ushlab turish emas, balki jozibali va shu bilan birga konstruktiv qadriyatlarni shakllantiradigan madaniy mahsulotni taklif qilishdan iboratdir. Bunga qanday erishish uchun madaniyat xodimlarining ijodkorlik va yangilik yaratish qobiliyati, ularning ijtimoiy mas’uliyati, va nihoyat, deklarativ emas, balki bilvosita ta’sir qila olishi orqali erishish mumkin.
Aholining e’tiborini madaniy xizmatlarga jalb qila oladigan yangiliklar degani nimani anglatishiga to‘xtalamiz. Rasmiy hujjatlarda, xususan, innovatsiyalarning texnologik tarkibiy qismiga urg‘u beriladi: gap ommaviy axborot markazlarini yaratish, ko‘p funksiyali madaniy majmualar tarmog‘ini shakllantirish, universal mobil tizimlar sonini ko‘paytirish haqida ketmoqda. Tadqiqotchilar innovatsiyalar deganda ijtimoiy-madaniy vaziyatning o‘zgarishi, yangi madaniy mahsulotlar va xizmatlarni yaratish, mavjud ob‘ektlar, yondashuvlar va texnologiyalarni ijodiy rivojlantirish kabilarni nazarda tutgan holda ushbu kontsepsiyaga yanada kengroq ma‘no kiritdilar. Aynan g‘oyalar, zamonaviy ijodiy mahsulotlarning etishmasligi byudjet muassasalari xizmatlari iste‘molchilari sonining kamayishi, ularning faoliyat ko‘lamini pasayishining sabablaridan biri sanaladi.
Maxsus adabiyotlarda ifodalangan madaniy loyihaning innovatsion belgilaridan biz quyidagilarni ajratib ko‘rsatamiz: faollik: atrofdagi voqelikni o‘zgartiradigan loyihalarni boshlash, madaniyat muassasalarining ijtimoiy hayotdagi ishtiroki, tinglovchilarni jalb qilish shakllaridan foydalanish; dolzarblik: zamonaviy shaxs, yangi ijtimoiy guruhlar ehtiyojlariga muvofiqlik, zamonaviy mobil va band turmush tarziga muvofiqlik - moslashuvchan ish vaqti, innovatsion texnologiyalarni joriy qilish uchun ochiq shahar maydonlaridan foydalanish (shaharlashgan va tabiiy). San’at turlari va madaniy tadbirlar; “uxlab yotgan” joylarda joylashgan madaniy tashkilotlar faoliyatini faollashtirish. Umuman olganda, biz intellekt, ijodiy munosabatlar, turli xil san’at turlarining integrasilashuvi, jamiyatdagi mehnat shakllarini o‘zgartirish, madaniyat holatini baholash va loyihalashga e’tiborni qaratish, menejmentni o‘zgartirish kabilarni istiqbolga yetaklaydi, deb ayta olamiz.<sup>1


1</sup>"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - Volume 2 Issue 4 / December 2021 ISSN 2181-063X

2.