Mavzu: pedagogika predmeti, maqsadi va vazifalari, ilmiy – tadqiqot metodlari

 Pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi va pedagogika fanlari tizimi 

Pedagogika fani yakka holda mukammallikka erisha olmaydi. U ham 

boshqa fanlar kabi ijtimoiy fan yutuqlaridan foydalanadi va mazmunan boyib 

boradi. Hozirgi kunimizda umumbashariyat tomonidan yaratilgan  bilimlar va 

kelajak  haqida  ma`lumot  beruvchi  nazariyalar  ma`lum  darajada  pedagogika 

fani uchun manba bo`lib  xizmat  qiladi. Boshqa fanlar kabi pedagogika har bir 

insonning ijtimoiy  kamolotiga xizmat qiladi. 

Tabiat  va  jamiyatning  rivojlanishi  qonuniyatlari  to`g’risidagi 

ma`lumotlarga  asoslanadi  va  o`zi  ham  ijtimoiy  fan  sifatida  rivojlanib  boradi. 

Shu sababli u falsafa, tarix, iqtisod, psixologiya, sotsiologiya, etika va estetika 

kabi fanlar bilan uzviy aloqadadir. 

Ma`lumki,  har  bir  o`qituvchi-tarbiyachi,  o`quvchi  o`z  ona  yurti  tarixini 

bilishi,  vatanparvar  bo`lishi  lozim.  Ta`lim-tarbiya  tarixi,  pedagogika  tarixi 

fanidan  xabardor  bo`lmay  turib,  o`qituvchilik  qilishi  mumkin  emas. 

Pedagogika  nazariyasini  chuqurroq  anglash  uchun  uning  o`tmishdagi 

taraqiyotini  bilish  kerak.  Masalan,  pedagogika  tarixi  o`tmishda  ta`lim-tarbiya 

---

borasida  qanday  kurashlar  bo`lgani  va  qanday  qilib  ijobiy  yoki  salbiy 

yakunlangani,  ijtimoiy-iqtisodiy  va  siyosiy  sharoitlarning  o`zgarishi  tufayli 

pedagogik  g’oyalar,  tarbiya  muassasalaridagi  ishlarning  mazmuni  va 

metodlari qanday o`zgarib borganini, tarixda ijod etgan olimlarning pedagogik 

g’oyalari va ularning faoliyatlari bilan tanishtiradi. 

O`qituvchi-tarbiyachi  o`quvchilarga  bilim  berish,  ma`lumotli  qilish, 

tarbiyalash  maqsadida  unga  tizimli  ta`sir  ko`rsatadi.  Bunda  psixologiya  va 

ijtimoiy  omillarga  asoslanadi.  Ya`ni  ko`rsatilayotgan  ta`sirning 

samarasini bilish uchun pedagog o`quvchining sezgi, idroki, tasavvur, diqat 

va  tafakkur,  fikrlash  jarayonining  qanday  kechayotganini  bilishi  va  ularga 

asoslanib ta`sir ko`rsatish  rejasini  belgilaydi. 

Demak,  pedagogika  fani  psixologiya  va  sotsiologiya  kabi  fanlar  bilan 

ham  uzviy  bog’langandir.  Ma`lum  ma`noda  o`qituvchilarga  xizmat  qiladigan 

psixologiya  turkumidagi  fanlarni  ham  pedagogik  fanlar  tizimiga  kiritish 

mumkin. 

Etika  va  estetika  fanlari  pedagogikaning  tarbiya  nazariyasi  bo`limi  bo`yicha 

ma`lumot beradi. Bu fan o`quvchining  xulqi, odobi me`yorlarini aniqlash, belgilash 

hamda  go`zallikni  chin  ma`noda  tushuntirish,  o`quvchi  ongida  hayotning  jozibali, 

nafis  qirralariga  bevosita  rag’bat  uyg’otish  borasida  pedagogika  fani  bilan 

aloqadadir.  Fanlarni  o`qitish  yo`llari  ham  pedagogika  fanining  didaktika  bo`limiga 

aloqador.  Chunki  har  qanday  fanni  o`qitish  metodi  shu  fanning  mazmuni,  tizimini 

o`quvchilar tomonidan o`zlashtirib olinishiga xizmat qiladi. Chunonchi, pedagogika 

fani  bolalar  anatomiyasi,  fiziologiyasi,  bolalar  gigiyenasi  va  bolalar  kasalliklari  kabi 

fanlar  bilan  ham  mustahkam  aloqada.  Bu  fanlar  bir-biriga  chambarchas  bog’liqdir. 

Pedagogika  fani  ob`ekti  yil  sayin  kengayib  bormoqda,  natijada  uning  tarmoqlari 

ham bir necha guruhlarga ajralmoqda. Ular pedagogika fanlari tizimini tashkil etadi. 

Ma`lumki, turli sohada bilim oluvchi o`quvchilarni o`qitish va tarbiyalashning 

nazariy hamda amaliy tomonlarini yolg’iz pedagogika fanining o`zi mufassal yoritib 

---

bera  olmaydi.  Pedagogika  fani  tarmoqlari  mazkur  muammolarni  ijobiy  hal  etishda 

muhim omil hisoblanadi. 

Hozirgi  vaqtda  pedagogika  bir  nechta  tarmoqlarga  bo`lingan.  Jumladan, 

umumiy pedagogika (maktab yoshidagi o`quvchilarni tarbiyalash va o`qitish haqida 

bahs yuritadi), maktabgacha tarbiya pedagogikasi (maktabgacha yoshdagi bolalarni 

tarbiyalash  muammolari  bilan  shug’ullanadi),  madaniy-oqartuv  pedagogikasi 

(madaniy-ma`rifiy ishlarni boshqarish muammolarini o`rganadi), harbiy pedagogika 

(armiya sardorlari va o`quvchilarini vatanimizning shon-sharafi va or-nomusi uchun 

yetuk  kurashchi,  harbiy  qurol-yarog’lardan  samarali  foydalana  oladigan  yoshlarni 

tarbiyalash yo`nalishida) kabi tizim-tarmoqlari mavjuddir. 

Pedagogika  faqat  sog’lom  o`quvchilarning  ta`lim-tarbiyasi  bilangina  emas, 

balki  shaxsida  qusuri  bor  bolalar  ta`lim-  tarbiyasi  bilan  ham  shug’ullanadi.  Bunday 

tarmoqlarni    maxsus  pedagogika  tizimiga  oligofrenopedagogika  (aqliy  jihatdan 

orqada qolgan bolalarga ta`lim-tarbiya berish), tiflopedagogika (ko`zi ojiz bolalarni 

tarbiyalash), surdopedagogika (kar-soqov bolalarni tarbiyalash) kabi fanlar kiradi. 

O`zbekiston  mustaqilikka  erishgandan  so`ng  o`z  tarixini,  jumladan 

pedagogika  tarixini  o`rganish  uchun  keng  yo`l  ochildi.  O`tmishdagi    pedagogik 

tafakkur  daholarining  shuhratini  tiklash,  ularning  g’oyalarini  hayotga  tadbiq 

etishdek  ulug’  ishlar  amalga  oshirilmoqda.  Darhaqiqat,  ota-bobolarimiz  yosh 

avlodni  komil  inson  qilib  tarbiyalashga  alohida  e`tibor  berganlar.  Yurtboshimiz 

I.A.Karimov ta`kidlaganidek:  «Islom dini-bu ota  bobolarimiz dini, u  biz uchun ham 

iymon,  ham  axloq,  ham  ma`rifat  ekanligini  unutmaylik,  Olloh  qalbimizda, 

yuragimizda».