Mavzu: Sinxron mashinalar Reja: Sinxron mashina haqida



Yüklə 195,9 Kb.
səhifə2/2
tarix20.04.2022
ölçüsü195,9 Kb.
#85711
1   2
Sinxron mashina-hozir.org

Sinxron generator (yun. synchrenos — bir vaqtli va generator) — generator rejimida ishlaydigan oʻzgaruvchan tok elektr mashinasi; sinxron mashina. Odatda, sinxron mashina 3 fazali (generator, dvigatel, kompensator) boʻladi. Sanoat chastotali tok hosil kilish uchun rotorlari bugʻ turbinalari (turbogeneratorlar) yoki suv turbinalari (gidrogeneratorlar) bilan harakatlantiriladigan Sinxron generatorlar keng ishlatiladi. Shuningdek, gaz turbinasi, ichki ye’nuv dvigateli, elektr dvigatellaridan harakatlanadigan Sinxron generatorlar ham bor. Sinxron generatorlar rotorining chulgʻamlari alohida generator yoki toʻgʻrilagichdan oʻzgarmas tok bilan taʼminlanadi.

Rotor aylanganda uning magnit maydoni statorda oʻzgaruvchan elektr yurituvchi kuch (e.yu.k.) hosil qiladi. Sinxron generatork. kiymati rotor chulgamidagi tokni oʻzgartirish yoʻli bilan rbstlanadi. S.g .lardan oʻzgarmas chastotali oʻzgaruvchan tok manbai sifatida foydalaniladi; ular elektr st-yalari, elektr qurilmalari va boshqalarga oʻrnatiladi.

Avtonom yuklanishda ishlovchi sinxron generatorning asosiy tavsifi salt yurish, tashqi,

rostlama va qisqa tutashuv tavsifi hisoblanadi.

Salt yurishning tavsifi (XXX) 4.32-rasmda ko’rsatilgan. U 4.4.§ da batafsil ko’rsatilgan.

Salt yurishning tavsifi boshlang’ich to’g’ridan to’g’ri qism OA ga ega, qachonki, magnitli zanjir

to’yingan bo’lmasa. Mashina o’z yaqinidagi nominal miqdordagi EYUK dan to’yinadi. XXX

cho’qur to’yinishda yana chiziqliga aylanadi. XXX bo’yicha yakor cho’lg’ami va qo’zg’atish

cho’lg’ami oralig’ida o’zaro induktivlikni aniqlash mumkin.

O’zaro induktivlik to’yingan va to’yinmagan miqdorga ega va EYUK ning qo’zg’atish

tokiga bo’lgan munosabati kabi aniqlanishi mumkin.



 

 



Mashinaning ichki qarshiligini protsentda ifodalash yuklanish qarshiligiga nisbati bo’yicha

odatda uncha katta bo’lmagan nisbat tuziladi, shuning uchun yakorning reaksiyasi aktiv

yuklanishda induktiv qarshlikni hisobga olmagan holda yakor cho’lg’amining tarqalishi ham

deb hisoblash mumkin. Uncha katta bo’lmagan mashinalarda yakorning ko’ndalang

reaksiyasi(toza aktiv tok) uncha katta bo’lmagan sig’imdagi yuklanish mavjud bo’ladi,

mashinaning yakori cho’lg’amida konpensatsiyalangan induktiv qarshilik tarqalishi. ▲Unom sinxron generatorning kuchlanishini nominal o’zgarishi qo’zg’atish toki noldan nominalgacha

o’zgarmaganda hosil bo’ladigan kuchlanishdagi o’zgarishga aytiladi. (4.34 rasm)

Qoida bo’yicha generatorlar bo’lganda kechikuvchi tokda ishlaydi.


Unom odatda 20-30 % ga teng bo’lib, Unom qancha katta bo’lsa xd shuncha katta bo’ladi. Unom
ni GOST hech qachon cheklamaydi.


Rostlanma tavsif – o’zgarmas kuchlanishda yakor tokidan qo’zg’atish tokiga bog’liqligi If=f(Ia), aylanishning o’zgarmas chastotasida va sos o’zgarmagan Yuklanmada ham.
Rostlanma tavsif shuni ko’rsatdiki, yuklanma o’zgarishida qo’zg’atish tokini shunday
o’zgartirish kerakki, generator chiqarmasidagi kuchlanish o’zgarmasdan qolishi lozim.(4.35-rasm)
Rostlanma tavsif agar uning tashqi tavsifi ma’lum bo’lsa qurilgan bo’lishi mumkin.
Induktiv yuklanishda yuklanish oshishi bilan kuchlanish kamayadi (4.33-rasm) . Kuchlanish
o’zgarmasdan qolishi uchun qo’zg’atish tokini oshirish kerak. Sig’imli yuklanishda mashina
yakorida tokning oshishida generator chiqarmasida kuchlanish oshadi (4.33-rasm). U o’zgarishsiz qolishi uchun qo’zg’atish tokini kamaytirish kerak bo’ladi.(4.35-rasm)
Tashqi tavsifdagi kabiuncha katta bo’lmagan yuklanishda rostlanma tavsifga to’g’ri mutanosibdir. Nominal nisbatga yaqin yuklanishda rostlanma tavsifning to’yinishida to’g’ri
mutanosib bo’lmaydi.(4.35-rasm)
Sinxron generatorning sig’imli yuklanishda ishlashida mashinadagi magnit maydoni yakordan o’tuvchi qo’zg’atish va reaktiv tokda hosil qilinadi. Sig’imli yuklanishda ishlovchi
sinxron mashinadagi uncha katta bo’lmagan oraliqda o’zini-o’zi qo’zg’atish hosil bo’lishi  mumkin, (If=0) o’chirilgan qo’zg’atish cho’lg’amida generator chiqarmasi kuchlanish paydo
bo’ladi. Bu holat sinxron mashinada o’zini o’zi qo’zg’atish deyiladi. O’zini o’zi qo’zg’atish yana
ham mukammal 4.16 § da ko’rib chiqilgan.
Sinxron mashinaning eng asosiy tavsifi qisqa tutashuv tavsifi hisoblanadi nominal aylanish
chastotasida yakor chiqarmasidagi simmetrik qisqa tutashuvda Ik=f(If)
yakordagi tokning
qo’zg’atish tokiga bog’liqligi.(4.36 rasm) bu bog’liqlik chiziqli bo’ladi.

4.37-rasm. Qisqa tutashuvli tokning karraliligini aniqlash


Shunday qilib generator to’yinmagan(yakor reaksiyasida magnitsiz-lantirishda ishlashida).
Qisqa tutashuvda tokning induktiv xususiyati yakor cho’lg’amining induktiv qarshiligi bilan
aniqlanadi, u cho’lg’amning aktiv qarshiligi sezilarli darajada ko’p (nisbiy birlikda )

Qisqa tutashuv tokini quyidagicha belgilash mumkin

Qayerda Eo - EYUK bo’lsa, u qo’zg’atish tokiga mos keluvchi Ifo salt yurish to’g’ri-langan tavsifi
bo’yicha aniqlanadi.
Foydali qarshilikka e’tibor qilmay, qisqa tutashuv tokini aniqlash mumkin

 

Nisbiy birlikda qisqa tutashuv toki xd ga teskari proporsionaldir. Shunday qilib, salt yurish tavsifi bo’yicha va qisqa tutashuv tavsifida xd ni tajriba yo’li bilan aniqlash mumkin.


Salt yurish kuchlanishida qisqa tutashuv tokining karraliligi muhim ahamiyatga ega, nominalga teng (4.37-rasm)

 

Qo’zg’atishning nominal tokida va qisqa tutashuv toki I,nomga teng.



Nominal tokka qisqa tutashuv tokini munosabati qo’zg’atish toki nisbiy birligida Iio, qaysiki E0=Unom qisqa tutashuv nisbati (QTN) deb aytiladi va ayonqutbli to’yinmagan


mashinalar uchun.

Qoida bo’yicha sinxron mashinalar boshqa sinxron mashinalar bilan birgalikda ishlaydi. Elektr stansiyalar yagona energosistemaga birlashtirilgan va barcha sinxron generatorlar bunday sistemada transformator orqali umumiy shinalarga ulangan, sinxron va asinxron motorlar ham xuddi shunday transformator orqali ulangan. Yuqori kuchlanishli liniyalarning elektr uzatuvchisi umumiy shinalar bo’lib hisoblanadi. Rossiyada barcha elektr stansiyalari birlashgan energetika tizimi mavjud bo’lgan. U sharqdan g’arbga tomon 8 soat poyasi bo’yicha va shimoldan janubgagacha bo’lgan chegaracha cho’zilib ketgan. Birinchi yaqinlashuvda uni ekvivalentli sinxron generator sifatida tasavvur qilish mumkin., yuklamani bo’lsa – ekvivalent qarshilik va asinxron va sinxron ekvivalentli motor ko’rinishida bo’ladi. Birlashgan energetik tizim energetika resurslaridan butun rayonlarda samarali foydalanish imkonini beradi,elektr stansiyalari ishlashini ishonchli va tejamkor bo’lishini ta’minlaydi. Birlashgan elektrstansiyalar yagona tizimga birlashtirilishi sutkalik maksimal yuklamani iqtisodiy qoplashni, shuningdek elektrstansiyani agregatlarini menevrlash va zahira qilib qo’yish uchun ta’minlab beradi. Barcha elektrstansiyalar tizimi boshqarma-ning markaziy dispetcherlik punktidan boshqariladi.Sinxron mashinalarda energiyani o’zgartirish jarayonlarini tadqiq qilishda, tarmoq bilan parallel ishlovchi, tarmoq cheksiz katta quvvatga ega , ya’ni har qanday rejimda kuchlanish generator chiqarmalarida o’zarishsiz qoladi va uning qarshiligi nolga teng bo’ladi[5]. Sinxron mashinalarning alohida ishi amaliy jihatdan tarmoqqa ta’sir qilmaydi. Sinxron mashina tarmoqqa ulanganidan keyin boshqa mashinalar bilan sinxron tarzda ishlaydi. Shu bilan sinxron mashinalar aylanishi chastotasi qutblar soni bilan aniqlanadi. Ikkiqutbli turbogeneratorlar p=3000 ayl/daq aylanish chastotasiga ega bo’ladi, ko’pqutbli mashinalarning aylanish chastotasi esa p=60 ayl/daq. Befoyda ishlovchi sinxron mashinani ko’rib chiqamiz.Sinxron holatida tarmoq chastotasiga munosabati bo’yicha Uc rotorning aylanishi E0 ga teng bo’ladi.(4.51,a rasm) va mashina yakori cho’lg’amidagi tok Ianolga teng.\ Agar mashina rotori jadallasha boshlasa, E paydo bo’ladi, konturda tarmoq mashina uchun baravarlashtiradigan tokni hosil qiladi va rotor yana oldingi holatini egallaydi.(4.51,b rasm.) Agar rotor sekinlashsa E yo’nalishni o’zgartiradi vabaravarlashtiradigan tok jadallashuvi rotor holatini hosil qiladi, u mashinani dastlabki holatiga qaytaradi (4.51. v.rasm)



Tok mashinaning qarshiligi bilan aniqlanadi,shunday qilib tarmoq tuganmas quvvatga ega tarmoq nolga teng qarshilikka ega. Shu bilan birga sinxron mashinalarning faqat induktiv qarshiligi hisobga olinadi, shunday qilib foydali qarshilikka e’tibor bermasa ham bo’ladi. Ko’rilgan misolda mashinaning valiga qarshilik holati Ms nolga teng bo’lgan. Parallel ishlashda sinxron mashina generatorda, motor reji-mida ishlaydi, Ms=0-v da esa sinxron kompensator rejimida ishlaydi. Generator rejimida mexanik quvvat elektrliga o’zgaradi. Mashina vali rotor chastotasi aylanishi oshgan holatida quvvatlanadi. Biroq generator elektrenergiya berayotgan bo’lsa, parallel ishlashda qarshi ta’sirqiluvchi sinxronlash holati kelib chiqadi, bu mashinada sinxronizm ushlab qoladi. Tor tirqishida maydon deformatsiyalanadi (4.52,a-rasm). Mashinaning yuklamasini o’q qutbi va o’q maydonidagi elektrli burchak bilan tavsiflash mumkin. Bu burchakni burchak Yuklamasi deb qabul qilingan. Agar mashinada yo’qotishlarni asramasa, unda tarmoq uzatayotgan quvvat tor tirqishda to’plangan quvvatga teng bo’ladi. Bu quvvat elektrmagnitli Pem quvvat deyiladi. U vektorli diagramma bilan belgilanadi.

Parallel ishlarda foydali elektrli quvvat mashinada validagi mexanik quvvat bilan muvozanatlashadi,mashinalar vali momentida elektrmagnitli moment bilan muvozanatlanadi. Motor bilan rivojalanayotgan maksimal moment uyg’otishtok va motor parametri bilan belgilanadi. Sinxron kompensator rejimida Ms=0 teng bo’ladi va sinxron mashina tarmoqdan reaktiv quvvat iste’mol qilgan yoki uni bergan holda xuddi reaktiv quvvatli generator kabi ishlaydi. Asinxron mashinalar oldida sinxron mashinaning asosiy qadr-qimmati shundaki, uyg’otish tokidan qat’iy nazar sinxron mashina tarmoqdagi reaktiv quvvatdan oziqlanadi yoki uni tarmoqqa qaytarib beradi. Qayta uyg’otishda sinxron mashina tarmoqqa nisbatansig’im bo’lib hisoblanadi, uyg’otilmagangacha esa induktiv bo’ladi. tuganmas quvvatda parallel ravishda tarmoq bilan ishlovchi sinxron mashinada foydaliva reaktiv quvvatni taqsimlanishi, da ko’rib chiqilgan. Ko’p miqdordagi parallel ishlovchi, energetika tizimi ekvivalentli sinxron generatorni tashkil qiluvchi elektrli mashinalarda murakkab elektromexanikli jarayonlarni tahlili uchun ekvivalentli rotor tarmoq chastotasi bilan aylanadi, Yuklama esa- ekvivalentli asinxron motor bilan va foydali qarshilik bilan harakatlanadi.

 

 



 

Xulosa

 Energetik tizimda o’rnatilgan tartibda ishlab topiladigan quvvat Yuklamaga sarflanadi va aylanayotgan rotorda kinetik energiya sifatida va magnit maydonida to’planadi, bunda iste’molchilar va ishlab topilayotgan quvvat o’rtasida balansga rioya qilinadi. Energetik tizimda o’tish jarayonlarida yuklamaning o’zgarishi elektrostansiyalarda ishlab chiqilayotgan elektr energiya o’zgarishi bilan qoplanadi. Energetik tizimda o’tish jarayonlarida elektrli mashinalarda sinxron tarzda aylanayotgan rotor massasida zahiralangan kenetik energiya muhim ahamiyatga ega. Zahiralangan energiyani o’zgartirish yo’li bilan tizim chastotasini stabillash amalga oshiriladi. Biroq, stabillash uchun Energetik tizimda to’plangan energiyaning faqatgina bir qismigina sarflanishi mumkin

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR



  • Karimov A.S., Mirhaydarov M.M. Nazariy elektrotexnika. T., „ 0 ‘qituvchi“, 1979.

2. Rahimov G. R. Elektrotexnika. T., „ 0 ‘qituvchi“, 1966.



 

3. Majidov S. Elektrotexnikadan ruscha-o‘zbekcha lug‘atspravochnik. T., „ 0 ‘qituvchi“, 1985.



4. Karimov A.S., Mirhaydarov M.M. va b. Elektrotexnika va elektronika asoslari. Texnika oliy o‘quv yurtlarining talabalari uchun darslik. T., „ 0 ‘qituvchi“, 1995.

.

 
Yüklə 195,9 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə