O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA
MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
AL-
ХОRAZMIY NОMIDAGI URGANCH DAVLAT
UNIVERSITETI
Pedagogika faqulteti 303-BT va STI guruxi talabasi
Madaminova Gulzodaning
SOTSIOLOGIYA fanidan
“Sotsiologiya fanining asosiy vazifalari”
mavzusida yozgan
REFERATI
QABUL QILDI: QUTLIMURATOV SARDOR.
URGANCH-2013
MAVZU: SOTSIOLOGIYA FANINING ASOSIY
VAZIFALARI.
REJA:
1.Sotsiologiya fanining predmeti, obhekti.
2.Sotsiologiya fanining asosiy vazifalari.
3.Sotsiologiya fanining ijtimoiy fanlar tizimida tutgan o’rni.
1.Sotsiologiya fanining predmeti,obhekti.
Sotsiologiya fanini o’rganishga kirishgan har bir kishi bu fanning
o’ziga xos so’zlari bilan atamalari, rivojlanish yo’nalishlari, bugungi
ahvoli va istiqboli xususida tasavvurga ega bo’lishi kerak. Sotsiologiya
fanini mukammal o’rgangan kishi ijtimoiy jarayon va ijtimoiy
jamoalar mohiyatini, ularda yuz berayotgan zoxiriy va botiniy
o’zgarishlarni, shuningdek ijtimoiy taraqqiyot qonunlari mohiyatini
chuqurroq tushunadi, ilmiy amaliyotga nazariy metodologik jihatdan
qurollangan holda kirisha oladi, keng jamoatchilik fikrini shakllantirish
va istiqlol yo’liga to’la safarbar etish amaliyoti sirlaridan voqif
bo’ladi. Sotsiologiya tadqiqotlarini tashkil etish va amaliyoti mazmunini
o’rganish jiddiy ilmiy ishga tayyorgarlik demakdir. Kishilar jamiyatda
doimo ro’y beradigan xilma-xil ijtimoiy hodisalarning mohiyati va
sababini tushunishga asrlar davomida intilib kelganlar. Ko’pgina
mutafakkir olimlar ijtimoiy munosabatlarning mohiyatini aniqlabgina
qolmay, jamiyat taraqqiyotini boshqaruvchi kuch nimada, murakkab
ijtimoiy voqealar va to’xtovsiz ro’y berayotgan o’zgarishlar tasodifiymi
yoki ular muayyan obhektiv qonunlarga asoslanganmi, degan
savollarga javob topishga intilganlar.
Xullas, kishilik jamiyati nima, u qanday qonunlar asosida
rivojlanadi, kishilar ijtimoiy taraqqiyot qonunlarini o’rganib, ularni ‘z
foydalariga ishlatishlari mumkinmi va shunga o’xshash ko’pgina
masalalar uzoq davrlardan beri inson tafakkurini o’ziga jalb qilib
kelgan. Bunday savollarga to’g’ri va aniq javob beradigan fanning
paydo bo’lishi tarixiy zaruriyat edi. Ilmning sistemalashtirilgan bu
sohasi X|X asrning o’rtalariga kelib yaratildi.
“ Sotsiologiya” so’zi
lotincha “ (jamiyat) va grekcha “ “(tahlimot
tushuncha) so’zlaridan olingan bo’lib, jamiyatning paydo
bo’lishi,
amal qilishi, taraqqiyot hamda sotsial munosabatlar va sotsial birliklar
haqidagi fan sifatida tahriflanadi
1
.
“Sotsiologiya” termini birinchi marta X|X asr o’rtalarida
yashagan frantsuz olimi O.Kont (1798-1857) tomonidan kiritilgan
bo’lib, dastlab jamiyatshunoslik mahnosida ishlatilgan. O.Kont falsafasi
ilmda “pozitivizm” nomini olgan. pozitivizm yo’nalishi, ayrim fanlar
chiqargan umumiy qoidalarning oddiy yig’indisiga asoslanadi. Bu
printsipni O.Kont sotsiologiya faniga ham tadbiq qiladi.
SHunday qilib, O.Kont fikricha, sotsiologiya fanining vazifasi
ijtimoiy hayotning ayrim fakt va jarayonlarini kuzatish, ularni bayon
etish, sistemalashtirish bilan chegaralanadi. O.Kont asos solgan bu
yo’nalish sotsiologiyada «pozitivizm yo’nalishi» deb ataladi.
“Sotsial “degan termin ikki xil mahnoda
ishlatiladi:
1. Keng mahnoda sotsial jamiyatni ifodalaydi hamda ijtimoiy degan
tushunchaga deyarli mos keladi.
2.Tor mahnoda esa bu tushuncha insonlar o’rtasida yuzaga keladigan
turli xil aloqalarni ifodalash uchun xizmat qiladi.
SHunday qilib, sotsiologiya-jamiyatning muayyan tarixiy tiplarining
rivojlanish qonunlari va bu qonunlarning insonlar,sotsial guruhlar,
sinflar, xalqlarning faoliyatida namoyon bo’lish va amal qilish
mexanizmlari haqidagi fandir.
Har qanday fan singari sotsiologiya fani ham o’zining
izlanish
1
Sotsiologiya. O’quv qo’llanma.
Т.2002.21-bet.
obhekti va o’rganish predmetiga egadir.
Ob’ekt-bu tadqiqotlar qaratilagan narsa (jamiyat).
predmet-bu o’rganilishi kerak bo’lgan muammo (insonlar
o’rtasidagi aloqa va munosabatlar).
Sotsiologiya fani murakkab tarkibiy tuzilishga egadir. Jamiyat
hayoti sotsiologiya fani doirasida umumsotsiologik, maxsus sotsiologik
va empirik sotsiologik tadqiqodlar asosida o’rganiladi.
Umumsotsiologik nazariyalarda, u yoki bu ijtimoiy hodisalarning kelib
chiqishi, amal qilishining chuqur sabablari aniqlanadi va jamiyatni
rivojlantiruvchi kuchlar nimalardan iborat ekanligi ko’rsatiladi.
Maxsus sotsiologik nazariyalar esa ijtimoiy hayotning alohida bir
sohasini, ijtimoiy guruh yoki ijtimoiy institut muammolarini o’rganadi.
Masalan: iqtisod sotsiologiyasi, shahar va qishloq sotsiologiyasi,
madaniyat sotsiologiyasi, tahlim sotsiologiyasi, oila
sotsiologiyasi,
yoshlar sotsiologiyasi, bo’sh vaqt sotsiologiyasi va hokazo.
Empirik sotsiologik tadqiqotlar asosan anketalashtirish, og’zaki so’rov,
kuzatish va boshqa ko’rinishlarda amalga oshiriladi.
Umumsotsiologik va maxsus sotsiologik nazariyalar
sotsiologiyaning nazariy qismini, empirik tadqiqotlar esa amaliy qismini
tashkil etadi. Ular o’zaro dialektik aloqadorlikda bo’lib, yagona
sotsiologiya fanini tashkil etadi.
SHunday qilib, nazariy va amaliy sotsiologiya bir-biridan tadqiqot
obgpekti yoki metodlari bilan emas, o’z oldiga qo’ygan maqsadlari
bilan farq qiladi. SHu bilan birga sotsiologlar o’z fani doirasida makro
va mikro sotsiologik darajalarini ajratib ko’rsatadilar.
Makrosotsiologiya asosan yirik ijtimoiy tizimlar, hamda uzoq
davom etadigan ijtimoiy tarixiy jarayonlarni o’rganish bilan
shug’ulanadi (masalan, sinflar, ijtimoiy tartibotlar, shaharlar, dinlar va
hokazo).
Mikrosotsiologiya darajasida esa kishilarning o’zaro kundalik
shaxslararo munosabatlar tahlil etiladi (masalan, talabalar, rahbar-
xodim, advokat-mulkdor va hokazo ).
Sotsiologiya jamiyatni murakkab ijtimoiy organizm sifatida
o’rganadi. Sotsiologiya jamiyatni mavjud tarkibiy tuzilmalari mohiyati
ularning harakat tendentsiyalar va taraqqiyot qonunlarini sotsiologik
tashkil etilgan tizimda
tadqiq etadi. SHuningdek, sotsiologiya
asosiy ehtiborni jamiyatni har-xil ijtimoiy va hududiy tizim
bosqichlarida vujudga keladigan keng mahnodagi
insonlararo
munosabatlar va jamoatchilik fikrini o’rganishga qaratuvchi fandir.
Sotsiologiya fani jamiyatning turli sohalari iqtisodiy, ijtimoiy,
siyosiy, mahnaviy, axloqiy va
boshqa tarmoqlarida tadqiqotlar
‘tkazadi.
O’zbekiston sharoitiga moslab, zamonaviy sotsiologiyada biz
quyidagi o’rganish obhektlarini ajratamiz:
I. Ijtimoiy bosqich: 1; Jamiyat; 2.Ijtimoiy qatlam; 3.Ijtimoiy guruh; 4.
Mahalla ; 5. Oila; 6.SHaxs.
II. Milliy bosqich: 1.Millat 2.Elat 3. Etnik guruh 4.Avlod;
5.Milliy oila; 6.Individ.
III. Tarmoqlar bosqichi: 1. Iqtisodiyot;2.Siyosat; 3. Madaniyat 4.Fan.
5.Tahlim 6.Mahnaviyat va mahrifat; 7. Ekologiya va boshqalar.
IV. Hududiy bosqich: 1. Mintaqa 2. Mamlakat; 3. Viloyat 4. SHahar.
5.Tuman; 6. Qishloq 7. Mahalla.
Sotsiologiya fanida ijtimoiy mavqe, ijtimoiy rol, ijtimoiy norma
tushunchalari mavjud. Ular orqali har qanday shaxs yoki ijtimoiy
tashkilotning xususiyatlariga chizgi berish mumkin.
O’zbekistonda hozir yangi ijtimoiy siyosiy va mahnaviy iqlim
shakllandi. Ijtimoiy hayotning
barcha sohalarida o’zgarishlar
kuzatilmoqda, sotsial tarkibda ‘zgarishlar qayd qilinmoqda, yangi
ijtimoiy institutlar va munosabatlar paydo bo’lmoqda. Mamlakatimizda
sotsiologiyaning roli ortib boryapti.Sotsiologiya hech qanday t’siqsiz
rivojlanish va mustaqil ijtimoiy fan sifatida o’zini anglash imkoniyati
tug’ildi. Jamiyatimizda kuzatilayotgan ijtimoiy o’zgarishlar va
jarayonlar sotsiologiya fanining diqqat markazida turibdi.Jamiyatimizda
kuzatilayotgan murakkab jarayonlarni sotsiologik tahlilsiz to’g’ri
tushunish mumkin emas. Demak, sotsiologiya ijtimoiy hayotning bir
sohasi bilan chegaralanib qolmay, u inson mansub bo’lgan barcha
guruhlar, qatlamlar, jamoalar, muassasalar, hamda odamlarning
kundalik
maishiy hayotlari masalalari bilan ham
qiziqadi. Boshqacha qilib aytganda, sotsiologiyaning bosh maqsadi- bu
inson va unga aloqador ijtimoiy tashkilotlarning hatti-harakatlarini
oqilona tarzda tushuntirishdir. Buning natijasida esa jamiyatda mavjud
bo’lgan muammolar o’ziga xos yechimini topadi.
Dostları ilə paylaş: |