Mavzu: Suv havzalarini sanitar holati Reja: Suvning ifloslanishi va uni ifloslovchi manbalar Suvning tabiat va inson hayotidagi ahamiyati

Iflos suvlarni tozalash maxsus suv tozalash inshootlarida 3 xil usulda bajariladi:
a) mexanik tozalash usulida suvda erimaydigan aralashmalar maxsus panjaralar, simturlar, yog` tutgichlar, moy tutgichlar va neft tutgichlarda saqlab qolinadi. Keyin esa suv tindirgich hovo`zlarida tindiriladi, bunda tutib qolinmagan og`ir mexanik zarrachalar suv ostiga cho`kadi, yengillari esa suv betiga qalqib chiqadi. Mexanik tozalash usulida kundalik turmush oqavalaridagi suvda erimagan zarralarning 60% gacha, sanoat oqavalaridagi zarralarning esa 95% igacha tozalanadi;
b) kimyoviy tozalash usulida suvga shunday kimyoviy moddalar qo`shiladiki, bu moddalar oqava suvdagi iflosliklar bilan bog`lanib, ularni cho`kmaga tushiradi. Cho`kmaga tushmaydigan ba'zi moddalarni esa ular kimyoviy yo`l bilan zararsizlantiradi. Kimyoviy tozalash usulida suvda erigan iflosliklar 25% gacha, erimagan iflosliklar esa 95% gacha tozalanadi;
v) biologik tozalash usuli oqava suvlar tarkibidagi organik iflosliklarning aerob biokimyoviy jarayonlar natijasida tozalanishiga asoslangan bo`lib, bu jarayon tabiiy va sun'iy sharoitlarda amalga oshirilishi mumkin. Tabiiy sharoitda tozalash iflos suvni maxsus maydonlardagi tuproqdan filtrlab o`tkazishga asoslangan. Bunda suvni tozalash uchun qalinligi 80 sm bo`lgan tuproq qatlami kifoya. Sun'iy sharoitda esa oqavalar bioprudda tozalanadi. Bioprudlarda biofiltrlar yoki (aerotenkalar) bo`lib bu usul ham suvni filtrlab tozalashga asoslangan. Bunda bioprud tagiga donador g`ovak materialdan tushalgan biofiltr qatlami bo`lib, bu qatlamning sirtida aerob mikroorganizmlar plyonka hosil qiladi. Bu plyonka ba'zan «Tirik loy» ham deb yuritiladi. Bu yerda suvdagi iflosliklar ham biokimyoviy yo`l bilan parchalanadi va ham iflos suv donador qavatdan sezib o`tib tozalanadi. Biofiltr sifatda keramzit, shag`al, shlak va donador qumdan foydalanish mumkin. «Vodgeo» Toshkent ilmiy tekshirish institutida o`tkazilgan tajribalar ko`rsatishcha keramzitdan sizdirib o`tkazilgan suv ammoniy azotidan yarim soatda 86,7%, bir soatda esa 95,6% tozalanadi.
Ifoslangan suvni biotexnologik yo`l bilan tozalash bo`yicha Buxoro davlat universiteti mutaxassisilari keyingi yillarda qator tavsiyalar ishlab chiqmoqdalar. Ularga ko`ra biofiltr sifatida mikroskopik suv o`tlaridan (masalan, stsenodermusdan) foydalanib yengil sanoat oqavalarini ammiak, nitrit va nitratlardan tozalash mumkin (Mustafoyeva, 2000).
BULOQLAR,
Buloq suvi er ostidan yoki toshlar orasidagi suv oqimidan kelib chiqib, yuzaga ko'tariladi. Buloq suvining bir qismi yomg'ir, qor yoki magmatik tog 'jinslaridan oqib, issiq suv hosil qiladi. Shuning uchun ba'zi buloqlarning oqimi mavsumga va yog'ingarchiliklarga bog'liq bo'ladi, kam yog'ingarchilik davrida suv oqimi natijasida buloqlarning qurib ketishiga olib keladi. Aksincha, tirbandlik ko'p bo'lganlar mahalliy aholini ta'minlash uchun ishlatilishi mumkin. Buloq suvining kelib chiqishi bizni har xil turlarini yaratishga imkon beradi. Buloq suvining o'ziga xos xususiyati shundaki, u toza bo'lib, uni odam iste'mol qilishga yaroqli deb hisoblaydi. Buning sababi shundaki, suv to'g'ridan-to'g'ri er osti suv omboridan olinadi. Suv qatlami deb ataladigan suv boshqa suv manbalari (masalan, daryolar yoki okeanlar) tomonidan ifloslanishining oldini olish uchun tabiiy himoya rolini o'ynaydi.
Biroq, bu suv iste'mol qilinishi uchun juda qattiq sifat nazorati ostiga olinadi. Buloq suvini qazib olish va tijoratlashtirish uchun kompaniya AESAN (Ispaniya oziq-ovqat xavfsizligi va oziqlanishi agentligi) tomonidan boshqariladigan umumiy oziq-ovqat gigienasi registrida ro'yxatdan o'tgan bo'lishi kerak. Shunga qaramay, Ispaniyada hali ham shisha suvga bag'ishlangan ko'plab kompaniyalar mavjud. Faqatgina Kastilya-Leonda har yili 600 million litrdan ortiq buloq suvi shishaga solinadi, bu milliy ishlab chiqarishning aVaqti-vaqti bilan buloqda suv sathi er osti suvlari sathiga yaqinlashganda paydo bo'ladi; shuning uchun uning suvi faqat er osti suvlari darajasi eng yuqori darajaga yetganda, ya'ni yomg'irli mavsumda oqadi. Nihoyat, Artezian buloqlari - bu sun'iy buloqlar. Ular chuqur quduqlarni burg'ilash natijasida qurilgan va ularning er osti suvlari er ostidan yuqori.Hozirgi vaqtda inson faoliyati tufayli er osti suvlari yoki er osti qatlamlarining to'planishiga jiddiy ta'sir ko'rsatmoqda. Er osti suvlarining haddan tashqari ekspluatatsiyasi o'z-o'zini tiklash uchun zarur bo'lgan vaqtni olmaydi, bu mavjud suv miqdorining pasayishiga olib keladi.Shuningdek, er osti suvlarini ortiqcha ekspluatatsiya qilish uning sifatiga to'liq ta'sir qiladi. Agar bu holat davom etsa, biz ushbu qimmatbaho suv qatlamlarining qurishini tomosha qilishimiz kerak bo'lishi mumkin. Ushbu sohadagi mutaxassislar mavjud er osti suvlari manbalarining kamayishi xavotirli va dunyo bo'ylab millionlab odamlar uchun xavf tug'dirishi haqida ogohlantirdilar. atigi 10,5 foizini tashkil etadi.
XULOSA
Suvni muhofaza qilish uni tejash xar bir insoninig burchi ekanligini unutmaylik. Suvni nazorat qilish faqatgina Ekologiya xodimlariga tegishli emas. Suvni ifloslantirganlik uni xisobini yuritmaganlik uchun Ma’muriy Javobgarlik to’g’risidagi Kodeksning 72,74,75, moddalarida ma’muriy javobgarlik belgilab qo’yilgan. Shunga qaramay atrof muhitga suvlarga maishiy chiqindilar tashlash xolatlari ko’p uchrab turibdi. Bugungi kunda chuchuk suvlarni kamayib ketayotganligini inobatga olib suvni qayta ishlovchi tozalovchi uskunalarni o’rnatish. Katta korxonalarga local tozalash inshoatlarini o’rnatishimiz zarur Shunda biz suvdan unumli foydalangan bo’lamiz.