Mavzuning dolzarbligi: Biz XVII asr birinchi yarmidagi Fransiya san’atidagi muhim jihatlarni o’rganib, ushbu davlat san’at turning nozik va nafis san’atini o’rganish nazarda tutiladi. Kurs ishining maqsadi

MUNDARIJA

Kirish……………………………………………………………………………………………..4

I.bob.XVII asrning Iyarmida Fransiya san’ati…………………………………7

1.1.XVII asrning birinchi yarmidagi Fransiya san’atning uslubiy jihatlari………………………………………………………………………………………….12

1.2.Fransiya san’atining taraqqiy etib borish davrlari………………….16

II.bob.Fransiyada san’at turlarining rivojlanishi………………………….19

2.1.Fransiyada rang tasvir san’ati………………………………………………….22

2.2.Fransiyada me’morchilik san’ati……………………………………………..27

Xulosa……………………………………………………………………………………………36

Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………………38

3

KIRISH


4
XVII asrga kelib, monarxiya tuzumi mustahkamlandi. Viloyatlar markazga bo‘ysundirildi. Absolyutizm o‘zining mumtoz ko‘rinishini namoyon etdi. Bu mamlakatda burjua munosabatlarining rivojlanishi, uning iqtisodiy mustahkamlanishini ta’minlab, Fransiyani Yevropaning qudratli davlatlaridan biriga aylantirdi. Bu davr "buyuk asr" (Volter) nomi bilan tarixga kirdi. Monarxiya dvoryan va burjua guruhlariga tayangan hollda, shakllanib kelayotgan burjua jamiyatining feodalizm bilan kurashishda kuchli qurol vazifasini o‘tadi. Milliy madaniyatda ko‘tarilish yuz berdi. Dekart, Gassend kabi ijodkorlar yetishib chiqdi. Karnel, Rasin, Moler kabi yozuvchilar Fransiyani dunyoga tanitishdi. Musiqa, tasviriy san’at, me’morchilik borasidagi yutuqlar keyinchalik Yevropa san’ati rivojida muhim rol o‘ynadi. 1648 yili rassomlik va haykaltaroshlik qirol akademiyasi, 1671 yilda esa me’morchilik akademiyasining tashqil etilishi san’at ravnaqida katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Klassitsizmning rasmiy badiiy-adabiy uslub sifatida e’tirof etilishi san’atining ravnaq topishida muhim rol o‘ynadi. Bu uslub rivojlanishiga Dekart falsafasi, Gassend qarashlari ta’sir etdi. XVII asr shahar va shahardan tashqarida kurshgan me’morlik majmualari, qirol va zodagonlarning qarorgoh va saroylari, burjuaziya boylarining o‘ylari klassitsizm uslubining rivojlanishida muhim omil bo‘ldi. Mashhur Luvr saroyining sharqiy tomoni ko‘rinishi (me’mor R. Perro, 6-rasm), Versal saroy-bog‘ majmuasi, ko‘plab tantanavor arklar, ko‘priklar hamda jamoat binolari qurildi.
XVII asr birinchi yarmi san’ati uslub jihatdan ham rang barang. Unda bir tomondan Italiya renesansi va barokko ta’siri sezilsa, ikkinchi tomondan klassitsizm paydo bo‘la boshlagani bilinadi. Qirolicha Mariya Medichi uchun qurilgan Lyuksemburg saroyi, ayniqsa, diqqatga loyiq. Mansar, Lui Levo, Jak Lemerse kabi me’morlar shu davr yo‘nalishlarini o‘z ijodida belgilab berdilar.


5
Odatda XVII asr fransuz san’ati ikki davrga ajratib o‘rganiladi. Bu Fransiyaning siyosiy ahvoli va rivojlanishi bilan bog‘liqdir. Jumladan, XVII asrning birinchi yarmida hali absolyut monarxiya to‘la hukmronlikka eringmagan, keng omma jamiyatning siyosiy hayotida ishtirok etmagan edi. Bu san’atda turli oqim va yo‘natishlarni keltirib chiqdi, turli mavzu va ishlash usullari bo‘lishini ta’minladi. Qirol saroyi bilan bog‘liq. va rasmiy badiiy Hayotda yetakchi o‘rinni egallagan san’atkorlar ijodida dekorativlilik va serhashamlik hamda jimjimadorlikka intilish kuchaydi. Voqelikni birmuncha ideatlashtirib ishlashga intitish ular ijodida barokko san’atining nafislashib borayotgan ko‘rinishini namoyon etdi. Bu jihatdan, Simon Vue (1590-1649) ijodi muhim o‘rinni egallaydi. Saroy rasmiy san’atining yirik vakili va yo‘lboshchisi Vue yoshlik yillarda Italiyada yashab Karavajo ta’sirida bo‘ldi. Lekin keyinchalik uning ijodida Balone maktabi ta’siri yetakchi o‘rinni egallab, kamolga erishgan davrdagi asarlarining harakterli jihatiga aylandi. Rassom afsona va Bibliyaga murojaat qilib, ulardan olingan syujetlar asosida asarlar yaratdi ("Avliyo Yevotafiyani jazolash", "Gerakl Olimp hudolari orasida"). Vue asarlarini o‘ziga xos ta’sirchan qilib ishlashga intiladi. Shu maqsadda u obrazlarni ideallashtirishga,

ishlatilgan buyum va shakllarning nafis va jimjimador bo‘lishiga, ranglarning serjilva bo‘lishiga g‘oyat e’tibor beradiki, bu uning yaratgan asarlari kompozitsiyasining ko‘p so‘zli, koloritini esa g‘alati bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Lekin shunga qaramasdan uning asarlari kupchilik tomonidan zur qiziqish bilan kutib olindi, saroy va umuman fransuz rassomlari tomonidan e’tirof etiddi. Unta taklid kiluvchilar kupaydi. Shu tarzda, Vue ijodi ta’sirida fransuz san’atida barokko san’ati tamoyillari keng yoyildi.

Realistik san’at ravnaqi bevosita fransuz jamoasining demokratik tabaqasi san’atkorlari ijodi bilan bog‘liqdir. Fransuz realistlari o‘z asarlarida xalqning kundalik turmushiga murojaat qildilar, alohida kishilarning harakterini ochishga intildilar. Bu rassomlarning ko‘pchiligi fransuz viloyatlaridan chiqqan va saroy aristokratik san’atidan bir qadar uzoqda bo‘lishgan. Bu esa ular asarlariga o‘ziga xos qaytarilmas mazmun baxsh etib, fransuz realistik san’atining rang-barangligini belgilagan.


6

7
Jak Kallo (1592-1635). XVII asr fransuz realistik san’atining birinchi yirik vakili, grafik va qalam suratlar ustasi, ofortchi Kallo edi. U Fransiyaning Nansi viloyatida tug‘ilgan, tasviriy san’at asarlarini boshqa ko‘pgina fransuz san’atkorlari singari Italiyada o‘rgangan. U dastlab Rimda yashagan. So‘ngra Florensiyada Toskan Gersogi saroyida rassom bo‘lib ishlagan. Uning asarlari mavzusi keng va rang-barang. Diniy mavzuda yaratgan asarlari salmoqli o‘rinni egallaydi. Lekin florensiyaliklar hayotiga bag‘ishlangan asarlari uning ijodining muhim jihatini belgilaydi. I.Bob.XVII asrning birinchi yarmida Fransiya san’ati Florensiyada Kallo "Kaprichchi" (1617) deb nomdangan dastlabki grafik asarlari turkumini yaratgan. Bu turkumda u florensiyaliklar turmushiga bag‘ishlangan rang-barang hayotiy lavhalarni tasvirlagan. Rassom o‘z obrazlarining esda qoladigan va ifodali bo‘lishiga harakat qilgan. "Tilamchilar", "Bukrlar" deb nomlangan asarlar turkumi hamda italyan komediyalari personajlarini aks ettiruvchi asarlari uning ijodining ilk namunasi sanaladi. Ular o‘zining hayotiyligi, detallarining jonliligi bilan ajralib turadi. ("Florensiyadagi yarmarka"). Kallo Italiyada 13 yil (1608-1621) yashab, ijodiy kamolga erishgach, o‘z yurtiga qaytadi. Xalq hayotini aks ettiruvchi jiddiy va chuqur mazmunli asarlar yaratadi. Oddiy kishilarning og‘ir turmushini o‘z asarlarida achinish bilan ifodalaydi. Kallo ijodining so‘nggi davrida yaratilgan asarlar ichida "Urushning katta va kichik talofotlari" (1630) asarlari turkumi ajralib turadi. Bu asarlarida rassom urush fojiasini va keltirgan talofotlarni yuksak mahorat bilan tasvirlaydi. Bu bilan u o‘zining real voqelikka tanqidiy munosabatlarini namoyon qiladi. Urush, xalqda jabr-zulm ekanligini, harbiylarning talonchiligi va vahshiyligini qoralaydi (masalan, "Fermaga hujum"). Kallo ijodining so‘ngi davrida manzara janriga murojaat qiladi. U o‘z manzaralarida havoga va nurga to‘lgan bepoyon kengliklarni ustalik bilan tasvirlaydi. Havo perspektivasi imkoniyatlaridan unumli foydalanadi. Kalloning realistik manzaralari keyinchalik fransuz realistik manzara rassomligi rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Ko‘pgina fransuz san’atkorlari italyan rassomlari, jumladan Karavajo va uning davomchilari ijodiga hurmat bilan qarab, ularning ishlash uslublarini o‘z ijodlariga tadbiq etdilar.Ular xoh diniy, xoh hayotiy mavzuda bo‘lmasin, halq obrazini to‘laqonli realistik yaratishga, hayot xodisalarini aniq tasvirlashga harakat qildilar.

Bunday rassomlar orasida Jorj de Latur (1595-1652) ijodi alohida ajralib turadi.U diniy va hayotiy mavzuda ko‘pgina asarlar yaratdi. Tungi oy nuri yoki sun’iy yorug‘lashtirishni gavdalantirib, suratlar ishladi. U ishlagan har bir surati to‘laqonli , hajmli, salmoqli bo‘lib chiqishiga harakat qilgan va buning uchun nur imkoniyatlaridan juda o‘rinli foydalangan.

XVII asr fransuz realistik san’atida aka-uka Lenenlar ijodi o‘ziga xos o‘rin tutadi. Uch aka-uka Lenenlar (Antuan 1588-1648, Lui 1595-1648, Mate 1607-1677) hamkorlikda turli syujetlarda rasmlar ishladilar. Maishiy janr esa ular ijodida yetakchi o‘rinni egalladi. Lui Lenen fransuz san’atida dexqonlar hayotiga bag‘ishlangan janrni boshlab bergan rassom hisoblanadi. Uning asarlari o‘zining hayotiyligi, kompozitsiyasining soddaligi bilan ajralib turadi.


8
XVII asr o‘rtalari va ikkinchi yarmidan boshlab fransuz san’atida klassitsizm asosiy yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Nikola Pussen (1594-1665) klassitsizmning yirik vakili sifatida uning butun imkoniyatlarini ro‘y-rost namoyon qildi. N.Pussen Fransiyaning shimoliy shaharchalaridan birida harbiy xizmatchi oilasida dunyoga keldi. Tasviriy san’at asoslarini shu yerdagi rassomlardan o‘rgandi. 1610 yil boshlarida Pussen Italiya bo‘ylab sayohat qildi, uyg‘onish davri san’ati namunalari bilan tanishdi. Ayniksa Rafael ijodi unda katta taassurot qoldirdi. Rassomning diniy voqealarga ishlagan suratlarida barokko ta’siri seziladi (“Avliyo Erazmanini jazolash”, “Butdan tushirish”). Aksincha uning mifologiya asosida ishlagan suratlarida Titsianga xos rang his qilish hayotni to‘laqonli anglash seziladi. Bu suratlar ko‘tarinki ruhda chizilgan. Yozuv uslubi ham erkin, koloriti iliq, nurga boy. Shu davrda yaratilgan mashhur asarlaridan biri "Uxlab yotgan Venera" da rassom ijodiga xos xususiyatlar o‘z ifodasini toptan. 1620 yil oxirlaridan boshlab, Pussen ijodida klassitsizmning o‘ziga xos tomonlari ko‘rina boshladi. Ishlagan asarlarida obrazlarni ideallashtirish va kompozitsiyani aql-idrok orqali tartibga keltirishga intilish seziladi (masalan, "Germaniqning o‘limi" 1627, “Go‘daklarni o‘ldirish", "Tankred va Erminiya" 1630). “Tankred va Erminiya" asarida rassom Amazonka Erminiyaning o‘z raqibi yaralangan ritsar’ Tankredga nisbatan uyg‘ongan muhabbati tasvirlanadi.


9
Asarda yaralangan Tankredni juda ehtiyotkorlik bilan ko‘tarayotgan Badrin(Tankredning do‘sti) va oq otidan tushib, o‘z qilichi bilan sochini kesib, yarador Tankredning yarasini bog‘lash uchun harakat qilayotgan Erminiya ko‘rsatiladi. Asarda ikki qarama-qarshi obraz bir tomondan, hayotdan ko‘z yumayotgan Tankred va ikkinchi tomondan, hayajonlanayotgan Erminiya hatti-harakatlari ta’sirchan ifoda qilingan. Tankred va uning do‘sti ustidagi temir niqob va hilpirayotgan Erminiya kiyimlari asarning dramatikligini oshiradi. Botib borayotgan quyoshning shafaq nurlari esa bo‘lib o‘tgan voqealardagi qayg‘uni bildiradi. Pussen ijodiga xos muhim xususiyatlardan biri voqelikni harakatda tasvirlashdir. Bu rassom harakatini "gavdaning tili" deb ta’riflaydi. Rassom gavda harakati, yuzda bo‘ladigan mimik o‘zgarishlar, imo-ishoradan shaxsning ichki dunyosini ta’riflashda foydalanadi. 1630 yillarga kelib, Pussen ijodida hayot to‘g‘risidagi mungli falsafiy qarashlar namoyon bo‘la boshladi. Inson hayoti nihoyatda qisqa va o‘tkinchi ekanligini achinish bilan ifodalaydi. "Arkad cho‘ponlari" (1632) asarida bu yaqqol seziladi. Surat syujeti qadimgi afsonalardan olingan bo‘lib, rassom unga falsafiy mazmun bergan. Qabr toshidagi "Men ham Arkadiyada bo‘lgan edim" degan yozuv yosh cho‘ponlarni o‘ylantirib qo‘ygan. 1640 yil oxirlariga kelib, Pussen manzara janriga murojaat qila boshlaydi.Tabiat ko‘rinishidagi ulug‘vorlik, bepoyonlik, sirga to‘la holat rassomni hayajonlantiradi. Pussen tabiatni odamlarsiz tasavvur eta olmaydi. Rassom asarlarida tabiatni ulug‘vor va cheksizligini ifoda qiladi . Ularda inson va tabiat uyg‘unligi, inson tabiat oldida kichik zarra ekashshgi talqin etiladi. Pussen ijodining so‘nggi bosqichi namunasi "Polifemli manzara", "Gerkules va Kakus jangi" , "Manzara" asarlari hisoblanadi.


10
Gerkules va Kakus jangi" asari syujeti I asr Rim yozuvchisi Vergiliyning "Eneida" poemasidan olingan. Unda antik qahramon Gerkulesning Kakus bilan bo‘lgan jangi hikoya qilinadi. Kompozitsiyada tabiat ko‘rinishi asosiy o‘rinni egallaydi. Mahobatli tog‘, baland daraxtlar, osmondagi bulutlar ulug‘vor, tabiat ko‘rinishini yaratadi. Shu tabiat qo‘ynida tasvirlangan Gerkules va mag‘lubiyatga uchragan Kakus ko‘rinishi bu ulug‘vorlikni buzmagandek. Rassomning yil to‘rt fasliga bag‘ishlangan asarlari inson hayotining to‘rt fasl ramzi sifatida namoyon bo‘ladi. Pussen ijodida qalamsurat ham alohida o‘rin tutadi. Bu suratlar bo‘lajak asarning yaratish paytida ishlangan bo‘lib, rassom har bir asari kompozitsiyasi ustida uzoq vaqt ishlaganligini va kompozitsiya yaratish borasida izlaganligini ko‘rsatadi. Uning qalam suratlardagi tabiat ko‘rinishlari tasviri tasdiqlaydi. Pussen ijodi fransuz san’ati tarixida muhim o‘rinni egallaydi. U yaratgan mumtoz uslub fransuz san’atida keyingi asrda davom etdi, rivojlantirildi. Pussen vafotidan keyin shogirdlari qolmagan bo‘lsa ham, lekin XVII asr ikkinchi yarmidan boshlab, ko‘pgina rassomlar uning ijodiga qiziqish bilan qaray boshladi. Uning haqiqiy davomchisi XVIII asr oxiri va XIX asr boshlarda yashab ijod etgan Jak Lui David bo‘ldi.

Klod Lorren (1600-1682). Klassitsizmning yirik vakili, klassik manzarani taniqli namoyandasi Klod Jelle (Lorryon uning adabiy taxallusi) yoshligida Italiyaga kelib qolldi. Keyingi hayoti Rim bilan bog‘liq bo‘ldi. Lorren asosan klassik manzarada ijod qilgan. Uning manzaralari lirik xis tuyg‘u bilan sug‘orilgan bo‘lib, ular ko‘p hollarda mungli kayfiyat tasvirlanadi. Rassom asarlarda tabiat tinch holatda ko‘rsatiladi. Uning asarlarida yarim vayrona bo‘lgan antik yoki afsonaviy me’morlik qoldiqlari ko‘rkam daraxtlar fonida g‘oyat jozibali ko‘rinadi.

11
Lorren klassik manzara san’atining vakilidir. Uning kompozitsiyalari aniq tartibda ishlangan. Lekin bu uning realistik harakteriga putur yetkazmaydi. Rassom havoga to‘la bepoyon kenglikni ustalik bilan ko‘rsatadi. 1.1.XVII asrning birinchi yarmidagi Fransiya san’atining uslubiy jihatlari. Undagi nur va soya tovlanishlarini mahorat bilan gavdalantiradi. Rassomning "Tong", "Tush payti", "Kechki payt" asarlari o‘ziga xos rang tizimida yechilgan. Lorren qalamsurat san’atida ham samarali ijod qildi. Uning naturadan ishlagan suratlari hamda ofortlari o‘zining hayotiyligi bilan ajralib turadi va rassomning kuzatuvchanligidan dalolat beradi. Rassom klassik manzara janrining mukammal ko‘rinishini yaratdi. Uning ijodi keyinchalik fransuz va Yevropa san’atiga sezilarli ta’sir o‘tkazdi.

Filipp de Shampen (1602-1674) portret san’atida samarali mehnat qilgan san’atkorlardan. Asli finlandiyalik bo‘lgan bu rassom yoshligida Parijga kelgan. Rassomning keyingi hayoti shu yerda o‘tgan. U o‘z ijodida flamand rangtasviri yutuqlarini, Pussen hamda balone akademizmi an’analarini uyg‘unlashtirishga intilgan. Shampen tematik kompozitsiyalari diniy mavzuda bo‘lib, ularda rassom har bir asarining tashqi ta’sirchanligiga e’tibor beradi. Uning portretlari ham chuqur mazmunli, haqqoniy ishlagan. Kardenal Reshele portreta mashhur. Rassomning ko‘pgina yarim belgacha chizilgan portetlari o‘zining chuqur psixologizmi, jiddiyligi va ma’nododligi bilan e’tiborni tortadi.

12
Lyudovik XIV (1661-1715) podsholik qilgan davrda ham absolyutizm o‘zining eng mukammal ko‘rinishiga erishdi, ham inqirozga yuz tuta boshladi. Dastlabki yillarda absolyutizm ma’lum ma’noda mamlakatning milliy iqtisodiy jonlanishi, manufaktura sanoatini rivojlanishi uchun xizmat qilgan bo‘lsa, keyinchalik u mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga asta-sekin to‘sqinlik qila boshladi.

Lyudovik XIV olib borgan urushlar hamda saroy kiborlarining haddan tashqari serxashamlikka intilishi, tantanali bayramlari, turli marosimlari xalqning ahvolini og‘irlashtirdi, g‘alayonlarni keltirib chiqardi. Biroq Lyudovik XIV davri san’at va madaniyatga kuchli ta’sir ham ko‘rsatdi. Agar XVII asr birinchi yarmida san’atda turli oqim va yo‘nalishlar bo‘lishiga imkoniyat bo‘lsa, keyinchalik esa faqat absolyutizmni ulug‘lash va unga sajda qilish san’atning bosh yo‘nalishi bo‘lib qoldi. Chunki, kslassitsizm bu davr mafkurasi uchun mos tushdi va shu davrning asosiy uslubi bo‘lib qoldi. Lekin bu yo‘nalishdagi asarlarda klassitsizmga xos ulug‘vorlik, tantanavorlikdan ko‘ra xis-hayajonga to‘la barokko ta’siri kuchli bo‘ldi. Klassitsizm davrning asosiy yo‘nalishiga aylanishida 1648 yilda tashqil etilgan Badiiy Akademiyaning roli ayniqsa sezilarli bo‘ldi. Akademiya bu davrda absolyutizm targ‘ibotchisi sifatida mamlakat badiiy hayotiga hukmronlik qildi. U san’at ustidan nazorat olib boradigan va uni rivojlanishini boshqaradigan muassasaga aylandi.

134

14
“Yuksak” va “tuban” janrning yuzaga kelishida akademiya asosiy rol o‘ynadi. Tarixiy janrda yaratilgan asarlar yuksak janrdagi asarlar sifatida maqtaldi. Aksincha, oddiy hayotiy voqealarni ifodalovchi san’at asarlari "tuban" janrdagi asarlar qatoriga kiritildi. Mifologiya, allegorik syujetlar asosida ishlangan, diniy va tarixiy mavzudagi asarlar o‘z-o‘zidan yuksak janrga mansub deyildi. Bu asarlarni antik san’at an’analariga, Rafael, Balone akademizmi, Pussen an’analariga taqlidan ishlash asos qilib olindi. Akademiya tomonidan ishlab chiqilgan va san’atni "tartibga" solish sohasidagi bu qonun-qoidalar davr san’atida yagona yo‘nalish bo‘lishiga va san’atda rang-baranglikning yo‘qolishiga sabab bo‘ldi. Bu davrga kelib, me’morlik yetakchi san’at turiga aylandi. Absolyutizm hashamatli va katta me’morlik majmualari orqali sharaflandi, san’atning boshqa turlari ham shu yo‘nalish bilan bog‘lyq holda rivojlandi. Aristokratiyaning nafis amaliy buyumlarga bo‘lgan talabini qondirishga qirol Gobelen manufakturasi muhim rol o‘ynadi. Bu yerda qirol saroyini bezash uchun zarur uy-anjom buyumlari, mebel, shpaler va boshqa buyumlar ishlab chiqarildi. Bu buyumlar qirol saroyi zodagonlarini buyurtmasi va talabi asosida bajarildi. Me’mor, haykaltarosh, rassom va amaliy san’at ustalarining hamkorlikda ishlashlari bu yillarda san’at turlari o‘zaro uyg‘unlikni ta’minlab, ajoyib me’morlik majmualari namunalari yaratilishiga sabab bo‘ldi. Hiyobon-bog‘ (park) san’ati ravnaq topishi keyinchalik Yevropa san’atining, rivojlanishiga katta ta’sir o‘tkazdi. XVII asr fransuz me’morchiligining nafis yodgorligi Versal’ saroyi majmuasi (1603-1689) Lyudovik XVII ning qarorgohi edi. Lui Levo (1604-1670) hiyobon-bog‘ san’ati ustasi Andre Lenotr (1613-1700) tomonidan boshlangan va me’mor Jyul Ardruen Mansar (1b46-1708) tomonidan tugallangan bu majmua absolyutizm g‘oyalari qirol hokimiyatining abadiyligini aks ettiradi. Bu g‘oya majmua kompozitsiyasining yechimida namoyon bo‘ladi. Ansambl markazida qirol qarorgohi saroyi joylashgan bo‘lib, u tevarak atrofidagi maydonni o‘ziga bo‘ysundiradi va yaxlitlashtiradi. Uning atrofidagi tabiat aniq, simmetrik REJA: asosida tashqil etilgan. Saroyning old tomoni serjilo va sodda, binolari esa tantanavor va sipo qilib ishlangan. Saroyning markaziy binosida qabulxona va bal o‘tkazishga mo‘ljallab qurilgan xonalar dekorativ bezakka boy. Saroyning markaziy xonasi qirolning yotoqxonasi bo‘lib, unga boradigan zallar bezatilishiga alohida e’tibor berilgan. Sayilgohning rejasi ham qat’iy yagona o‘q atrofida qurilgan, uning asosiy hiyoboni atrofida favvora va haykallar simmetrik asosida joylashtirilgan. Markazdagi katta xovuz esa unga tugallik bergan. Bronza va marmardan ishlangan haykaltaroshlik asarlari saylgohga ko‘tarinki ruh kiritgan. Bu haykallar dekorativ maqsadda ishlangan.


15
XVII asrning ikkinchi yarmida fransuz haykaltaroshligi ko‘proq dekorativ va park san’ati bilan bog‘liq holda rivojlandi. Fransuz plastikasining ana shu rivojyaanishi fonida yirik fransuz haykaltaroshi, rassom va me’mori Per Pyuje(1620-94) ijodi ajralib turadi. Pyuje o‘z ijodini yog‘och o‘ymakorligi bilan boshlagan. Italiya bo‘ylab kezgan, Rim va Florensiyada ijod etib yashagan. Mikelanjelo, Bernini, Kartona ijodidan ta’sirlangan. Uning ilk asari Tulondagi ratusha peshtoqi uchun ishlangan haykalidir. Unda paxlavonning balkon balyustradasini ko‘tarib turgan paytidagi ko‘rinish dramatik talqin etilgan. Haykaldagi dekorativ detallarning boyligi, hajmlarning ifodali va yoqimli nur soyasida tovlanishi uning ta’sirchanligini oshirishda muhim o‘rinni egallagan. Paxlavonlarning bo‘rtgan mushaklari, baquvvat gavdalari hamda qiyofalari san’atkorning ishonarli bo‘lishiga, o‘z kompozitsiyalarining hayotiy bo‘lishiga intilganligidan dalolat beradi. "Dam olayotgan Gerakl" haykalida ham jismoniy kuchli kishi qiyofasi yuksak mahorat bilan ishlangan. Rasm

Pyujenning Versal uchun ishlangan Milinli Kraton” haykalida inson azob uqubati va unga bardoshi emotsional kayfiyatda talqin etilgan. Rasm

Qo‘li daraxt yorig‘iga kirib qolyshi hisobiga sherdan yengilib halok bo‘layotgan kuchli atlet fojeasi hayajonli va dramatik talqin etilgan. Uning hatti- harakatida sharoitdan bu dahshatli vaziyatdan qutlishga intilsh ko‘rsatiladi. Uning qiyofasi, gavda va qo‘l mushaklarining taranglashganligi va gavdaning kuchli harakati undagi kuch- qudratni ishonarli namoyon etadi. Umrini so‘ngida yaratilgan bu asar, so‘zsiz san’atkorning yuksak asarlaridan hisoblanadi. Saroy aristokratiyasi Pyuje ijodini unchalik qadrlamagan. Uning ijodi faqat XVIII asrdagina ko‘pgina haykaltaroshlar tomonidan sevib o‘rganildi.Uning yutuqlari rivojgantirildi.


16
Ranggasvir. Lyudovik XIV davri uslubining tipik vakili, qirolning birinchi rassomi, akademiyaning prezidenti Sharl Lebryon (1619-90) rangtasvir san’atida samarali mehnat qildi. Haykaltarosh oilasida tug‘ilgan, Semyon Vue ustaxonasida so‘ngra Italiyada Pussen qo‘lida o‘qigan rassom tezda fransuz san’atida badiiy diktator vazifasini o‘tay boshladi va o‘z ijodi bilan davr badiiy hayotining mazmun va yo‘nalishini belgiladi. Uning ijodida devoriy rasm yetakchi o‘rinni egallaydi. Uning kompozitsiyalari o‘ta dinamik, jimjimador va manzarali. Rassom hayotiy voqealarni jimjimador rang naqqoshligi bilan uzviy bog‘lab ishlaydi. Bu uning ishlarini dekorativ manzarali jihatini yanada oshirib yuboradi. Rassom ko‘pgina saroylarni bezashda qatnashgan. 1.2.Fransiya san’atining taraqqiy etib boorish davrlari. Luvr, Vofle, Vikont va Versal uchun devoriy suratlar ishlagan. Bu suratlarda Lyudovik XIV faoliyatiga bag‘ishlangan kompozitsiyalar uchraydi. Rassom qalamsurat va kompozitsiyaga alohida e’tibor beradi. Kolorit esa uning e’tiboridan birmuncha chetda qoladi.

XVII asr ikkinchi yarmida tantanavor rasmiy portret sohasida ko‘pgina rassomlar (masalan, G.Rigo, N.Lerjiler kabilar) samarali ijod qilib, keyingi Yevropa portretchiligiga sezilarli ta’sir o‘tkazdi. Mifologik va allegorik portretlar yaratildi. Bu davr fransuz portretchiligida dekorativ tamoyillar va barokko kuchli bo‘lsa ham, lekin asr ohirida bu birmuncha susaygani va hayotiy va tabiiy kompozitsiyalar paydo bo‘lgani seziladi. Bu davrning yirik portretchilari Giatsiot Rigo (1659-1743) Nikola Lerjiler (1656-1746) ijodi alohida ajralib turadi. Bu har ikki rassom ijodi keyingi asr portretchilik san’atiga katta ta’sir qildi. XVII asr oxiriga kelib, absolyut monarxiya o‘z kuchini yo‘qota boshladi. Lyudovik XIV olib borgan siyosat xalqning kuchli g‘alayoniga sabab bo‘ldi. San’atda ham klassitsizm o‘z mavqeini yo‘qota bordi. Xalq hayotiga qiziqish kuchaya bordi. Bu esa realistik san’at rivojlanishiga, uning janrlari kengayishiga, mavzusining rang-barang bo‘lishiga zamin yaratdi.

17
Lyudovik XV (1715-1774) hukmronlik qilgan yillardan to burjua inqilobining boshlanishiga qadar bo‘lgan davr (1789), odatda ma’rifatparvarlik asri deb yuritiladi. Bu davrda olim, yozuvchi va faylasuflarning katta guruhi yashab, ijod etdi. Ular voqelikka tanqidiy munosabatda bo‘lishni, har bir narsaga aql bilan yondashishni yoqlab , "azob" chekayotgan insoniyat tomonida turib kurashga otlandilar. Kishilarni hayotga ziyraklik bilan qarashga chaqirib, aql qudrati bilan ijtimoiy tuzum kamchiliklarini tuzatsa bo‘ladi, degan fikrni ilgari surdilar. San’at orqali "komil insonni" tarbiyalash masalasiga e’tibor berdilar. Ular zamonaviy san’at mavzularini shu talab asosida tahlil etdilar. San’atning demokratik yo‘nalishi va uning ta’sirchanligini ma’kulladilar. Uning tarbiyaviy ahamiyatini qadrladilar. Ma’rifatparvarlarning bu qarashlari realizm rivojida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.

XVIII asr fransuz san’ati taraqqiyoti ham ikkiga ajralib o‘rganiladi. XVIII asr birinchi yarmi san’ati saroy ahllari va kiborlarning talabi va didi bilan bog‘liq. Ko‘ngil ochish uchun mo‘ljallangan san’at asarlari, ishq-muhabbat mavzusi bu davr san’atida keng o‘rinni egallaydi. Me’morlik, amaliy san’atda esa nafislik va jimjimadorlikka intilish yaqqol seziladi. San’atning bu xususiyati bevosita shu davrning asosiy uslubi "rokkoko" (o‘ynohi)da yaqqol seziladi. Lekin bu yo‘nalish uzoq yashamadi. Burjuaziyaning mustahkamlana borishi, san’atning keng jamoatchilikka mo‘ljallab ishlanishi uning demokratik yo‘nalishni kuchaytirib yubordi. Realistik yo‘nalish mustahkamlandi.

18
Me’morlik. Absolyutizmning susayishi yirik saroy qurilishlarining deyarli to‘xtashiga olib keldi. Endilikda bur juaziya yuqori tabaqalari talabi va ishtiyoqi asosida shinam binolar qurish odat bo‘lib qoldi. Binoning maqsadga muvofiq bo‘lishiga, qulayligiga alohida e’tibor berila boshlandi. Burjuaziyaning uchinchi tabaqasiga mo‘ljallangan ko‘p xonali turar joylar qurilishi avj oldi. II.Bob.Fransiya san’at turlarining rivojlanishi. XVIII asrning 20-yillarida yuzaga kelgan rokkoko uslubi 30-40-yillarda o‘zining eng gullagan davrini boshidan kechirdi. Me’morlik ansambllarida jimjimadorlikka e’tibor berish kuchaydi. Rokkoko uslubida qurilgan binolarda klassitsizmga xos aniq simmetriya o‘rnini assimetriya, "tartibsizlik"egallay boshladi. Binolarning tashqi ko‘rinishini jiddiy va sipo qilgan holda xonalarni bezashga e’tibor ortdi. Endilikda binolar, ularning xonalari uchun olingan nisbatlar ham yengil va nafislikka ega bo‘la boshladi. Xona ichki qismi yengil "pastel" rangida ishlangan naqshi, mifologiyadan olingan kichik-kichik suratlar bilan bezatildi. Xonalarning keskin burchaklari ham yo‘q qilinib, o‘rnini yoy shakli egallay boshladi. Jermen Bofor. Me’mor Jermen Bofforning (1667-1754) intererlari bezatilishi va harakteri jihatidan rokkoko uslubining shu o‘ziga xos tomonini namoyon etadi. Tanlangan buyumlar (mebel, shkaf va boshqalar) ham xona harakteri va bezagiga moslangan. XVIII asr o‘rtalaridan boshlab, rokkoko uslubi kompozitsiyalarining haddan ortiq murakkabligi, jimjimadorligi tanqidga uchray boshladi. Me’morlarni endilikda ko‘proq yunonlarning jiddiy va sodda me’morlik san’atlari qiziqtira boshladi.


19
XVIII asr me’morchiligiga xos uslublar ehtiyotkorlik bilan boyitilib Jak Anj Gabriel (1699-1782) dastlabki ijodida ilk klassitsizmga xos jihatlar ko‘rina boshlaydi. Gabrielning yirik asarlaridan biri Parijdagi “Murosa maydoni” (1751-1769) bo‘lib, unda me’morning novatorligi namoyon bo‘ladi. Bu dastlabki ochiq maydonlardan bo‘lib, Sena daryosi yoqasiga joylashgan va katta bir ansamblni markazlashtirish va tashqil etish uchun foydalanilgan. Maydondan uch tomonga nur singari yo‘l ketgan bo‘lib, Gabrielning maydon qurish uslubi keyinchalik rivojlangan klassitsizm davrida me’morlar tomonidan keng qo‘llanildi. Versal parkidagi "Kichik Trianon" deb nomlangan qurilma ham Gabrielning muhim asarlaridan bo‘lib, u klassitsizmning dastlabki namunasi hisoblanadi. Tabiat bilan uzviy bog‘liq holda qurilgan bu binoda hamma narsa aniq, jiddiy va sodda, detallar nisbati va harakteri nafis va jozibador. Asr o‘rtalarida ijtimoiy binolar, jumladan teatr, savdo markazlari va shunga o‘xshash binolar ko‘plab qurildi. Parijda dastlab Parij homiysi avliyo Jenevevlar cherkovi uchun mo‘ljallangan, keyinchalik Fransiyaning mashhur kishilari maqbarasiga aylantirilgan "Panteon" me’mor Jak Jermon Suffloning (1716-1780) eng katta qurilmalaridandir. Klassitsizmning yorqin namunasi bo‘lgan bu bino rejasi but shaklida bo‘lib, u baraban ustiga o‘rnatilgan katta gumbaz bilan tugallanadi. Baraban atrofi ustunlar bilan o‘ralgan, binoning old tomonida olti ustunli frontonli peshayvon qurilgan. Bino kompozitsiyasi piramidal bo‘lib, tepaga ko‘tarilgan sari uning detal va qismlari kichrayib, yengillashib borayotgandek tuyuladi. Bu butun binoga vazminlik va xotirjamlik baxsh etadi. Bino devoriga alohida e’tibor berilgan. Haykaltaroshlik, monumental rangtasvir san’ati hamda me’morlik hajmlari uni ko‘rkam bo‘lishini ta’minlagan.


20
Me’morlik intereri bilan bog‘liq jarayonlar tasviriy va amaliy san’atda ham o‘z ifodasini topdi. Jumladan, rangtasvir san’atida shakllangan rokkoko uslubi dekorativ va dastgoh san’atda o‘zini namoyish etdi. Devor, shift tepasiga ishlangan suratlar, gobelen kompozitsiyalari ko‘ngil ochishga mo‘ljallangan mavzular bilan to‘ldirildi. Dekorativ rangtasvirda odam qomati dekorativ unsurga aylana bordi va mayinlik xislatini ifodalashga bo‘ysundirildi. Rassomlar oqish, kulrang, pushti, tovlanuvchi oltinsimon ranglarning tuslanishiga e’tibor berdilar. Biroq rasmlarning mavzusi birmuncha chegaralangan. Ishq-muhabbat, oqsuyaklarning ko‘ngil ochishi va dam olishini tasvirlovchi asarlar yaratildi. Pastoral janrida (tabiat qo‘ynida erkin, farog‘atda yashayotgan cho‘pon yigit va qizlar hayotiga bag‘ishlangan manzaralarini aks ettiruvchi janr) kompozitsiyalar yuzaga keldi. Ideallashtirilgan, nafis, mifologiya kahramonlariga o‘xshatib ishlangan portretlar ishlandi. Barokko san’ati rivojlanishi bilan realistik san’at ham o‘z mavqeini mustahkamlab bordi. Portret, manzara, natyurmort, maishiy janr sohasida hayotiy ta’sirchan asarlar yaratildi. Fransuz san’atidagi ana shu qizlar rang-baranglik rassom va haykaltaroshlarni goh antik dunyoga, goh Gollandiya, goh Venetsiya ijodkorlariga murojaat etishga da’vat etdi.


21
Antuan Vatto (1684-1721) XVIII asrning yirik rangtasvir va qalamsurat ustasidir. U o‘z asarlarida nozik tuyg‘ularni, xissiy kechinmalarni poetik ruhda tasvirladi. Vattoning ilk ijodi davrida hayotiy mavzuda qator asarlar yaratgan. Bular ichida "Savoyar" (1709) hamda armiyadagi kundalik turmushni ifodalaydigan asarlari diqqatga sazovordir. U 1710 yilda san’at muxlislari va xomiylari to‘garagiga qabul qilinadi va butun umrini shu to‘garak bilan bog‘laydi. 2.1.Fransiyada rang tasvir va me’morchilik san’ati Endilikda rassom aristokratlar hayotiga, ishq-muhabbat mavzusiga bag‘ishlangan suratlar muallifiga aylanadi. Shuningdek teatr hayotiga bag‘ishlangan kompozitsiyalar ham ishlaydi. Rassomning "Siteru oroliga ziyorat" (1717) nomli mashhur asarida romantik manzara o‘rnida ichkari tomon borayotgan yigit va qizlar tasvirlangan. Uzoqda esa tuman orasida jannat farishta-yu malyikalarga to‘la baxt oroli ko‘rinadi. Rassom kompozitsiyadaga har bir obrazning xis-tuyg‘u va kechinmalarini ochishga harakat qiladi. Shu maqsadda ularning xatti-harakati, yurish-turishi, atrofdagilarga muomalasi, qosh, ko‘zlari ko‘rinishini aniq ko‘rsatadi.


22
Asardagi tabiat manzarasi chuqur lirik tuyg‘u bilan sug‘orilgan bo‘lib, ularning kayfiyatlariga mos keladi. Vatto kam figurali maishiy janrga ham tez-tez murojaat qiladi. Bu o‘rinda uning "Savoyar", "Jil" (1720), "Injiq qiz" (1710 yil oxiri) kabi asarlarini eslash mumkin. Kompozitsiyaning bunday yechimi rassomga o‘z qahramonlari xissiy kechinmalarini chuqur ifodalash imkoniyatini beradi. "Jil" asarida tasvirlangan obrazdagi ma’yuslik va g‘amginlik uning yolg‘iz turishi orqali yanada bo‘rttirilgan. Vattoning so‘nggi "Jersen do‘koni" (1721) deb nomlangan yirik asarida suratlar bilan savdo qiluvchi do‘sti Jersen do‘konining ichki ko‘rinishi tasvirlangan. Rassom haridorlar qiyofasini tasvirlab, ularning san’atga munosabatini ko‘rsatgan. Vatto qalamsurat borasida ham samarali ijod qilgan. Uning qalamsuratlari bevosita hayotning o‘zidan ishlangan bo‘lib, hayotiyligi, chiziqlarining ifodaliligi va ta’sirchanligi bilan e’tiborni tortadi. Vatto ijodida bir tomondan realistik, ikkinchi tomondan, barokkoga xos xususiyatlar sezilsa, aksincha shu davrning boshqa bir rassomi Fransua Bushe (1703-1770) ijodida rokkoko uslubi yetakchilik qiladi. Qirolning birinchi rassomi, akademiya direktori, aristokratiya san’atkori bo‘lgan Bushe kitob bezash, intererlar uchun dekorativ pannolar ishlash yo‘nalishida samarali ijod qildi. Shpaler uchun kartonlar ishladi. Parij opera teatri uchun dekoratsiya va kiyimlar yaratdi. O‘z ijodida mifologiya, allegoriya va pastoral janrlariga murojaat etdi. Uning asarlari syujetida nozik va malohatli Veneralar, sho‘x va o‘yinqaroq maloikalar, ishq-muhabbat ko‘yida yongan yosh cho‘pon yigit va qizlar obrazi yorqin gavdalanadi.

Musavvir asarlari serjilva, chiziq va shakllarining o‘zaro murakkab naqshlanishi bilan harakterlanadi. Asarlari koloritida ham oqish, ko‘kish ranglar gammasi yetakchilik qiladi. Rassom obrazlarning xatti-harakati, mimikasi orqali ular holatini ochishga intiladi. Lekin bu holatlar sun’iy bo‘lib tuyuladi. U o‘z obrazlarini ideallashtirishga intiladiki, bu ham uning asarlarini hayot haqiqatidan uzoqlashtiradi. Bushe ijodining eng gullagan davrida yaratilgan "Veneraning tug‘ilishi" uning asarlariga xos jihatlarini yaqqol namoyish qiladi. Bushe manzara janrida ham ijod qilgan. Ular o‘zining lirik kayfiyati bilan iliq taassurot qoldiradi. Rassom qalamsuratlari ham o‘ziga xos asar sifatida ko‘rinadi.

23
XVIII asr o‘rtalaridan boshlab, kiborlarning haddan ortiq noziklashib, hayotdan uzoqlasha borgan san’ati Deni Didro boshchiligidagi burjua tanqidchilari tomonidan keskin tanqidga uchradi. Jumladan Didro kiborlar san’atining hayotdan uzoqligini, haddan tashqari sun’iyligini tanqid qilgan holda, hayot xodisalarini aniq, gavdalantiri’b, yangi zamon kishilari tarbiyasiga xizmat qila oladigan san’atni ma’qulladi. Didro boshchiligidagi tanqidchilar fikricha san’at chuqur mazmunli bo‘lishi, kishilarga hayot muammolarini bilishga ko‘maklashishi hamda jamiyat rivojlanishiga xizmat qilishi zarur edi. Didroning san’atga bu xil qarashlari uning Luvrda bo‘lgan ko‘rgazmalarga atab yozilgan maqolalarida o‘z ifodasini topdi.

Didro hurmatiga sazovor bo‘lgan, o‘z ijodi bilan uning qarashlariga yaqin rassomlardan biri Jan Batist Simeon Sharden (1699-1779) edi. Sharden rassomlikdan tugal akademik tarbiya olmadi. Naturadan raem chizish, hayotni sinchiklab o‘rganish uni buyuk fransuz realist rassomi darajasiga ko‘tarilishiga olib ketdi. U oddiy turmush hodisalaridan, hunarmandlarning ustaxonalaridan, "uchinchi tabaqa" vakillarining kundalik hayotidan san’atda ifodalash mumkin bo‘lgan syujetlar ko‘ra oldi. Ulardan poeziya topa oldi.

24
1726 yili ana shu mavzudagi ikki asari bilan ko‘pchilik e’tiborini o‘ziga tortdi. Ko‘rgazmaga qo‘yilgan ikki natyurmorti uchun Akademik unvoniga sazovor bo‘ldi. Sharden XVIII asrda Fransiya san’atida shakllana boshlagan natyurmort janrida samarali ijod qildi. U oddiy ko‘za, shisha idishlar, stakan, oddiy oshxona buyumlaridan, meva va sabzavotlar, ba’zan esa baliq yoki ovda otilgan o‘ljalarni tasvirlab natyurmortlar ishladi. “Mis idish”, “san’at anjomlari”, “Natyurmort”. U tabiat ne’matlarining rang-barang shakli, fakturasi, hajmi, ko‘rinishidan zavqlanib, ularni ifodalashga harakat qildi. Ulardagi nur va rang tuslanishlarida go‘zallik kashf etdi. Didro uning asarlarini “Buyumlar atrofidagi havo harakati qanday ajoyib tasvirlangan, mana kim bo‘yoq va reflekslar garmoniyasining qadriga yetadi” deb yuksak baholab, Shardenni Yevropa rassomlari ichidagi birinchi kalorist sifatida tan olgan edi. Haqiqatdan ham G‘arb san’atining ajoyib kalorist rassomi Sharden o‘zining sodda, lekin ulug‘vor natyurmortlarida buyumlarning massasi, fakturasini ko‘rdi. Ular ichida yashirin kuchni his etdi. Ularning havo bilan o‘ralgan, nur bilan yoritilgan holatini mohirona ifoda etdi, Sharden maishiy janrda ham samarali ijod qilgan. Uning “uchinchi tabaqa” kishilari hayotiga bag‘ishlangan kompozitsiyalari sodda va samimiy (“Ovqat oldidan ibodat”, 1744 “Kir yuvuvchi”, 1737). Ulardan na dramatizm, na nasihatgo‘ylik seziladi. Hamma o‘z turmushi bilan band. Shulardan rassom chuqur ahloqiy mazmun ko‘ra oldi. Rassom asarlarni yuksak mahorat bilan ishlanishi, ranglar uyg‘unligi uning asarlariga ta’sirchanlik bahsh etadi. Sharden XVIII asr fransuz san’atida realistik portret yaratgan dastlabki ijodkorlardandir. Uning “Avtoportret”, “Qaylig‘im portreti” mashhurdir.


25
XVIII asr realistik san’atining rivojlanishi portret san’atiga qiziqish bilan bog‘liqdir. Bu davr portret san’atida ikki yo‘nalish mavjud bo‘ldi. Biri kiborlar didi va xohishi asosida yaratilgan parad portret, ikkinchisi voqelikni to‘laqonli ko‘rsatishga qaratilgan realistik portret yo‘nalishidir. Shunday san’atkorlardan biri Mores Kanten Latur (1704-1788) bo‘lib, u o‘z zamondoshlarining ko‘plab portretlarini yaratib qoldirdi. U o‘z portretlarini ko‘proq postelda ishlab, bu texnikada katta muvaffaqiyatga erishgani uchun “pastel qiroli” degan nomga sazovor bo‘ldi. Davrning ilg‘or kishisi bo‘lgan Latur o‘z portretlarida tasvirlanuvchilarning ichki dunyosini ochishga, uning harakteri, ijtimoiy o‘rni hamda kasbini ko‘rsatishga harakat qildi. Odamning ichki dunyosi uning qiyofasida ifodalanishi masalasi rassomni qiziqtirdi. Odam yuzida bo‘lgan jiddiy o‘zgarishlar (ko‘z, qosh, lab, peshona va hokazo) orqali o‘z qahramonini ichki dunyosini yoritib berdi. Uning qahramonlari doim faoliyatda, harakat paytida tasvirlanadi. Volterga bag‘ishlangan portreti hamda o‘z avtoportretida shu xususiyatni ko‘rish mumkin.

San’atning tarbiyaviy rolini o‘zicha tushungan Jan Batist Gryoz (1725-1805) kompozitsiyalarida didaktikaga ko‘proq e’tibor berdi. Shu maqsadda u o‘z qahramonlarini oliyjanob, yuksak ahloqli, yaxshi niyatli qilib ko‘rsatishga harakat qildi. Bu uning asarlarida sun’iylikni kuchaytirib, ularning qiymatini uzaytirdi.

Rassom ijodiga xos bu xususiyat, ayniqsa, uning ko‘p figurali kompozitsiyalarida yaqqol sezildi, masalan, “Shol bo‘lgan odam” (1763) asarida. Gryoz ijodining yorqin jihati uning portretlarida namoyon bo‘ldi. Uning farishta-maloikalarga atab ishlangan “boshchalari” ham unga o‘z vaqtida shahrat keltirdi. Gryoz qalamtasvirlari ham realistik harakterga ega.


26
Bushe va Sharden ustaxonasida tahsil ko‘rgan Onore Fragonar (1732-1806) ijodi ham XVIII asr fransuz san’atida muhim o‘rin egallaydi. Uning moybo‘yoqda ishlangan maishiy janrdagi asarlarida, qalam va sanginada ishlangan suratlarida shu davr fransuz san’atida mavjud bo‘lgan yo‘nalishlar o‘z ifodasini topgan. 2.2.Fransiyada haykaltaroshlik san’ati. Jumladan, uning ilk ijodida (“Arg‘imchoq” 1767, “Yashirincha bo‘sa” 1760)baroqqo uslubiga yaqinligi seziladi. U real borliqning rang-barangligini, no‘rning boy o‘yinini tasvirlashga harakat qiladi. U asta-sekin oddiy hayotga murojaat qila boshlaydi (masalan, “Kir yuvuvchilar”). Tabiat ko‘rinishlari o‘zining ulug‘vorligi bilan unga ilhom bahsh etadi. Fragonlar portret san’atida ham samarali ijod qildi. Uning portretlarida inson qalbidagi hayajon, bezovtalik holatlari tasvir etildi. Fragonlar intim-lirik plandagi portretlari bilan keyingi asr romantizmiga xos xususiyatlarni boshlab berdi.


27
Haykaltaroshlik. Haykaltaroshlik ham ko‘proq intererlarni bezash san’atiga xos rokkoko uslubiga asoslandi. Mifologik va allergorik syujetlarga qiziqish ortdi. Bu mavzular shu davrda keng yoyila boshlagan mayda plastikada ko‘p ishlandi. Lekin burjuaziyaning did va qarashlari o‘zgarishi bilan shu davr haykaltaroshligining mavzu va harakteri o‘zgara boshladi. Ishlangan haykal kompozitsiyasining sodda va jiddiy bo‘lishi, kam detallardan foydalanib, asar yaratishga intilish sezilarli bo‘ldi. Yaratilgan asarlarda realistik jihat kuchaya bordi. bu yangi shakllanib kelayotgan jarayonlar dastlab portret san’atida, keyinroq monumental haykaltaroshlikda ko‘rina boshladi. Ana shu izlanishlar yirik fransuz haykaltaroshi Eten Moris Falkone (1716-1791) ijodida o‘z yorqin ifodasini topdi. Folkon’e o‘z ijodini intim-lirik plandagi haykallar ishlash bilan boshladi. Chinni manufakturasiga badiiy rahbar bo‘lgandan keyin (1757) mayda plastikada ijod qilib, fransuz chinni san’ati rivoj topishida katta rol o‘ynadi. 1850 yil oxirlaridan boshlab, Flakone ijodida antik davr san’atiga qiziqish orta bordi. U asar mazmunini chuqurlashtirish, uning badiiy tahlili sodda va jiddiy bo‘lishiga e’tibor bera boshladi. Bu uning keyinchalik yirik monumental haykaltarosh usta darajasiga ko‘tarilishiga asos bo‘ldi. Uning Peterburgdagi “Mis chavandoz” (1766-1782) haykali shundan dalolat beradi. (Bu haykal haqida kitobning “Rus san’ati” bo‘limida batafsil ta’rif berilgan.)


28
XVIII asr fransuz haykaltaroshligiga xos realizm Jan Antuan Gudon (1741-1828) ijodida, ayniqsa, uning portretlarida yorqin namoyon bo‘ldi. U o‘z ijodi bilan noziklashib ketgan rokkokoga ham, klassitsizmning ortiqcha ritorikasiga ham qarshi chiqib, voqelikning o‘ziga murojaat qildi. U antik san’atni va o‘z davrining mashhur haykaltaroshlari asarlarini qunt bilan o‘rgandi. Ammo ular tobe bo‘lib qolmadi. Gudon uzoq vaqt odam anatomiyasini o‘rganib, o‘zining mashhur anatomik haykali (terisi olib tashlangan erkak haykali) yaratdi. San’atkorning yigirma olti yoshda yaratgan bu haykali keyinchalik tasviriy san’at asosini o‘rganuvchilar uchun ko‘rgazmali namuna bo‘lib qoldi. Gudon o‘z ijodini monumental haykaltaroshlikdan boshladi, lekin portret san’atida uning haqiqiy iste’dodi namoyon bo‘ldi. U o‘z qahramonlari tashqi qiyofasini juda o‘ziga o‘xshatgan holda, ularning ichki dunyosi, o‘ychan kayfiyatini ham aniq ifoda qildi. Uning qahramonlari harakatchan, otash qalbli kishilardir. Gudonning portret san’atidagi ijodi 1770-1780 yillarda samarali bo‘ldi. U juda ko‘p portretlar ishladi. Ayniqsa, ilg‘or kishilar, ma’rifatparvarlar, mutafakkirlar, eskilikka qarshi kurashuvchilar, irodali va harakatchan tashabbuskorlarga atab ishlagan portretlari e’tiborlidir. Bu asarlari, uni ma’rifatparvarlarga yaqinlashtiradi. Ularning mafkurasini targ‘ib etuvchi san’atkor darajasiga ko‘tardi. Bu haykaltaroshning yirik asari “Volter haykali”da (1781) yaqqol namoyon bo‘ladi. Ushbu haykalda faylasuf Volterning kresloda o‘tirgan payti tasvirlangan. Uning biroz buqilgan qomati va o‘tirishida horg‘inlik va qaysarlik alomatlari seziladi. Lekin uning o‘tkir qarashlarida, yengil tabassumida o‘tyurakli, ziyrak, o‘z suhbatdoshi bilan bahslashishga tayyor turgan shaxs qiyofasi gavdalandi.


29

30

31

32

33
XVII asrga kelib, monarxiya tuzumi mustahkamlandi. Viloyatlar markazga bo‘ysundirildi. Absolyutizm o‘zining mumtoz ko‘rinishini namoyon etdi. Bu mamlakatda burjua munosabatlarining rivojlanishi, uning iqtisodiy mustahkamlani-shini ta'minlab, Fransiyani Yevropaning qudratli davlatlaridan biriga aylantirdi. Bu davr "buyuk asr" (Vol'ter) nomi bilan tarixga kirdi. Monarxiya dvoryan va burjua gu-ruhlariga tayangan holda, shakllanib kelayotgan burjua jamiyatining feodalizm bilan kurashishida kuchli qurol vazifasini o‘tadi. Milliy madaniyatda ko‘tarilish yuz berdi. Dekart, Gassend kabi ijodkorlar yetishib chiqdi. Karnel, Rasin, Molyer kabi yozuvchilar Fransiyani dunyoga tanitishdi. Musiqa, tasviriy san'at, me'morchilik borasidagi yutuqlar keyinchalik Yevropa san'ati rivojida muhim rol o‘ynadi. 1648 yili rassomlik va haykaltaroshlik qirol akademiyasi, 1671 yilda esa me'morchilik akademiyasining tashkil etilishi san'at ravnaqida katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Klassitsizmning rasmiy badiiy-adabiy uslub sifatida e'tirof etilishi san'atning ravnaq topishida muhim rol o‘ynadi. Bu uslub rivojlanishiga Dekart falsafasi, Gassend qarashlari ta'sir etdi. XVII asr shahar va shahardan tashqarida qurilgan me'morlik majmualari, qirol va zodagonlarning qarorgoh va saroylari, burjua boylarining uylari klassitsizm uslubining rivojlanishida muhim omil bo‘ldi. Mashhur Luvr saroyining sharqiy tomoni ko‘rinishi, Versal saroybog‘ majmuasi, ko‘plab tantanavor arklar, ko‘priklar hamda jamoat binolari qurildi.

XVII asr birinchi yarmi san'ati uslub jihatdan ham rang barang. Unda bir tomondan Italiya renesansi va barokko ta'siri sezilsa, ikkinchi tomondan klassitsizm paydo bo‘la boshlagani bilinadi. qirolicha Mariya Medichi uchun qurilgan Lyuksemburg saroyi, ayniqsa, diqqatga loyiq. Mansar, Lui Levo, Jak Lemerse kabi me'morlar shu davr yo‘nalishlarini o‘z ijodida belgilab berdilar.

Odatda, XVII-asr fransuz san'ati ikki davrga ajratib o‘rganiladi. Bu Fransiyaning siyosiy ahvoli va rivojlanishi bilan bog‘liqdir. Jumladan, XVII asrning birinchi yarmida hali absolyut monarxiya to‘la hukmronlikka erishmagan, keng omma jamiyatning siyosiy hayotida ishtirok etmagan edi. Bu san'at va madaniyatda turli oqim va yo‘nalishlarni keltirib chiqardi, turli mavzu va ishlash usullari bo‘lishini ta'minladi. Qirol saroyi bilan bog‘liq va rasmiy badiiy hayotda yetakchi o‘rinni egallagan san'atkorlar ijodida dekorativlilik va serhashamlik hamda jimjimadorlikka intilish kuchaydi. Voqyelikni birmuncha ideallashtirib ishlashga intilish ular ijodida barokko san'atining nafislashib borayotgan ko‘rinishini namoyon etdi. Bu jihatdan, avvalo, Simon Vue (1590-1649) ijodi muhim o‘rinni egallaydi. Saroy rasmiy san'atining yirik vakili va yo‘lboshchisi Vue yoshlik yillarda Italiyada yashab Karavajo ta'sirida bo‘ldi. Lekin keyinchalik uning ijodida Balonye maktabi ta'siri yetakchi o‘rinni egallab, kamolga erishgan davrdagi asarlarining xarakterli jihatiga aylandi. Rassom afsona va Bibliyaga murojaat qilib, ulardan olingan syujetlar asosida asarlar yaratdi ("Avliyo Yevotafiyani jazolash", "Gerakl Olimp xudolari orasida" . Vue asarlarini o‘ziga xos ta'sirchan qilib ishlashga intiladi. Shu maqsadda u obrazlarni ideallashtirishga, ishlatilgan buyum va shakllarning nafis va jimjimador bo‘lishiga, ranglarning serjilva bo‘lishiga g‘oyat e'tibor beradiki, bu uning yaratgan asarlari kompozitsiyasining ko‘p so‘zli, koloriti-ni esa g‘alati bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Lekin shunga qaramas-dan uning asarlari ko‘pchilik tomonidan zo‘r qiziqish bi-lan kutib olindi, saroy va umuman fransuz rassomlari tomonidan e'tirof etildi. Unga taklid kiluvchilar ko‘paydi. Shu tarzda, Vue ijodi ta'sirida fransuz san'atida barokko san'ati tamoyillari keng yoiildi.

Realistik san'at ravnoki bevosita fransuz jamoasining demokratik tabaqasi san'atkorlari ijodi bilan bog‘liqdir. Fransuz realistlari o‘z asarlarida xalqning kundalik tur-mushiga murojaat qildilar, alohida kishilarning xarak-terini ochishga intildilar. Bu rassomlarning ko‘pchiligi fransuz viloyatlaridan chiqqan va saroy aristokratik san'-atidan bir qadar uzoqda bo‘lishgan. Bu esa ular asarlariga o‘ziga xos qaytarilmas mazmun baxsh etib, fransuz realistik san'atining rang-barangligini belgilagan.

Jak Kallo (1592-1635) XVII-asr fransuz realistik san'atining birinchi yirik vakili, fafik va qalam suratlar ustasi, ofortchi Kallo edi. U Fransiyaning Nansi viloyatida tug‘ilgan , tasviriy san'at asoslarini boshqa ko‘pgina fransuz san'atkorlari singari Italiyada o‘rgangan. U dastlab Rimda yashagan. So‘nfa Florensiyada Toskan Gersogi saroyida rassom bo‘lib ishlagan. Uning asarlari mavzusi keng va rang- barang. Diniy mavzuda yaratgan asarlari salmoqli o‘rinni egallaydi. Lekin florensiyaliklar hayotiga bag‘ishlangan asarlari uning ijodining muhim jihatini belgilaydi. Florensiyada Kallo "Kaprichchi" (1617) deb nom-langan dastlabki fafik asarlari turkumini yaratgan. Bu turkumda u florensiyaliklar turmushiga bag‘ishlangan rang barang hayotiy lavhalarni tasvirlagan. Rassom o‘z obrazlarining esda qoladigan va ifodali bo‘lishiga harakat qilgan. "Tilamchilar", "Bukirlar" deb nomlangan asarlar turkumi hamda italyan komediyalari personajlarini aks ettiruvchi asarlari uning ijodining ilk namunasi sanaladi. Ular o‘zining hayotiyligi, detallarining jonliligi bilan ajralib turadi. ("Florensiyadagi yarmarka" . Kallo Italiyada 13 yil (1608-1621) yashab, ijodiy kamolatga erishgach, o‘z yurtiga qaytadi. Xalq hayotini aks ettiruvchi jiddiy va chu-qur mazmunli asarlar yaratadi. Oddiy kishilarning og‘ir turmushini o‘z asarlarida achinish bilan ifodalaydi. Kallo ijodining so‘nggi davrida yaratilgan asarlar ichida "Urushning katta va kichik talafotlari" (1630) asarlari turkumi ajralib turadi. Bu asarlarida rassom urush fojiasini va keltirgan talafotlarni yuksak mahorat bilan tasvirlaydi. Bu bilan u o‘zining real voqyelikka tanqidiy munosabatlarini namoyon qiladi. Urush xalqqa jabr-zulm ekanligini, harbiylarning talonchiligi va vahshiyligini qoralaydi (masalan, "Fermaga xujum" . Kallo ijodining so‘ngi davrida manzara janriga murojaat qiladi. U o‘z manzaralarida havoga va nurga to‘lgan bepoyon kengliklarni ustalik bilan tasvirlaydi. Havo perspektivasi imkoniyatlaridan unumli foydalanadi. Kalloning realistik manzaralari keyinchalik fransuz realistik manzara rassomligi rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Ko‘pgina fransuz san'atkorlari italyan rassomlari, jumladan Karavajo va uning davomchilari ijodiga hurmat bilan qarab, ularning ishlash uslublarini o‘z ijodlariga tadbiq etdilar. Ular xoh di-niy, xoh hayotiy mavzuda bo‘lmasin, xalq obrazini to‘laqonli realistik yaratishga, hayot xodisalarini aniq tasvirlashga harakat qiddilar.

        Bunday rassomlar orasida Jorj de Latur (1595-1652) ijodi alohida ajralib turadi. U diniy va hayotiy mavzuda ko‘pgina asarlar yaratdi. Tungi oy nuri yoki sun'iy yorug‘lash-tirishni gavdalantirib, suratlar ishladi. U ishlagan har bir surati to‘laqonli, hajmli, salmoqli bo‘lib chiqishiga harakat qilgan va buning uchun nur imkoniyatlaridan juda o‘rinli foydalangan.

        XVII asr fransuz realistik san'atida aka-uka Lenenlar ijodi o‘ziga xos o‘rin tutadi. Uch aka- uka Lenenlar (Antuan 1588-1648, Lui 1595-1648, Mat'ye 1607-1677) hamkorlikda turli syujetlarda rasmlar ishladilar. Maishiy janr esa ular ijodida yetakchi o‘rinni egalladi. Lui Lenen fransuz san'atida dehqonlar hayotiga bag‘ishlangan janrni boshlab bergan rassom hisoblanadi. Uning asarlari o‘zining hayotiyligi, kom-pozitsiyasining soddaligi bilan ajralib turadi.

Frantsiya arxitektura mehmonxona ichki makon yam bezak bilan xarakterlanadi - ichki juda barkamol binoning nisbatan qat'iy tashqi dizayni bilan birlashtirilgan rocaille.

34

1662-yilda, Frantsiya qiroli - Louis XIV - Versal qurilishi boshlandi, va Rossiyada 1710 yilda u erda Peterhof. Kam yarim asrdan ortiq, mashhur arxitektor sifatida Antonio Rinaldi qal'a Peterstadt, Rokoko uslubidagi saroy o'rtasida Oranienbaum bino. XVIII asrda u tez-tez "Stone House" deb atalgan va hozir "Dvorets Petra III» muzeyi bor.

35

XULOSA

Xulosa qilib aytganda XVII asrning birinchi yarmida Fransiyada Klassika davrini o’z ichiga olib, bu davrdagi turli xildagi san’at turlari rivojlandi . Bu san’at turlaridan :rang tasvir, me’morchilik, haykaltaroshlik kabilardir. Kalloning realistik manzaralari keyinchalik fransuz realistik manzara rassomligi rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Ko‘pgina fransuz san'atkorlari italyan rassomlari, jumladan Karavajo va uning davomchilari ijodiga hurmat bilan qarab, ularning ishlash uslublarini o‘z ijodlariga tadbiq etdilar. Ular xoh di-niy, xoh hayotiy mavzuda bo‘lmasin, xalq obrazini to‘laqonli realistik yaratishga, hayot xodisalarini aniq tasvirlashga harakat qiddilar.

        Bunday rassomlar orasida Jorj de Latur (1595-1652) ijodi alohida ajralib turadi. U diniy va hayotiy mavzuda ko‘pgina asarlar yaratdi. Tungi oy nuri yoki sun'iy yorug‘lash-tirishni gavdalantirib, suratlar ishladi. U ishlagan har bir surati to‘laqonli, hajmli, salmoqli bo‘lib chiqishiga harakat qilgan va buning uchun nur imkoniyatlaridan juda o‘rinli foydalangan.

        XVII asr fransuz realistik san'atida aka-uka Lenenlar ijodi o‘ziga xos o‘rin tutadi. Uch aka- uka Lenenlar (Antuan 1588-1648, Lui 1595-1648, Mat'ye 1607-1677) hamkorlikda turli syujetlarda rasmlar ishladilar. Maishiy janr esa ular ijodida yetakchi o‘rinni egalladi. Lui Lenen fransuz san'atida dehqonlar hayotiga bag‘ishlangan janrni boshlab bergan rassom hisoblanadi. Uning asarlari o‘zining hayotiyligi, kom-pozitsiyasining soddaligi bilan ajralib turadi.

Xulosa qilib aytganda Fransiyaning boy merosiy san’ati rivoji aynan manashu XVII asrni o’z ichiga qamrab olgan.


36







37