Maxsus tarix fanidan

2.2. O'zbekistondagi arxiv ishi yuritish tizimlari. O'zbekistonda hozirgi kunda arxiv ishi yuritish tizimlari qanday ishlaydi, arxivlarga qanday kirish mumkin?
Nodavlat tashkilotlar idoraviy arxivi ularning mulki hisoblanadi. Shuning bilan birga 1999-yil 30-oktyabrda Vazirlar Mahkamasi tasdiqlagan O‘zbekiston Respublikasi Milliy arxiv fondi to‘g‘risidagi Nizomda «Nodavlat yuridik va jismoniy shaxslar nodavlat arxiv fondi hujjatlarini saqlash maqsadida tashkil etilgan arxivlarda yoki korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va birlashmalarning tarkibiy bo‘linmalarida doimiy saqlashni ta’minlaydilar. Doimiy muddatda saqlanadigan hujjatlar va shaxsiy tarkib bo‘yicha hujjatlar (mehnat staji, ish haqi, o‘qish, mukofotlash va boshqalar to‘g‘risidagi hujjatlar) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi "O‘zarxiv" agentligi organlari va muassasalari roziligini olmasdan nodavlat va yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan yo‘q qilinishi mumkin emas», deb uqtirilgan. O‘zR MAF to‘g‘risidagi Nizomga binoan nodavlat yuridik, jismoniy shaxslar o‘z hujjatlarini davlat mulki qilib davlat arxivlari, muzeylar va kutubxonalarda saqlashga berishlari mumkin. Nodavlat tashkilotlar yoki shaxsiy arxiv egasi vafot etganda, vorislar va qonuniy merosxo‘rlar bo‘lmaganda, ularning hujjatlari davlat mulkiga o‘tkazilib, doimiy saqlash uchun davlat arxivlariga topshiriladi. Davlat arxivlari hujjatlarni butlash, saqlash, foydalanish ishlariga metodik yordam beradi va hujjatlarga ilmiy-texnik ishlov berish, ish yuritish bo‘yicha me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish, yig‘majildlarni ta’mirlash va muqovalash yuzasidan pullik xizmatlar ko‘rsatishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti Islom Karimov tomonidan 2008-yil 21-avgustda qabul qilingan “Koreya Respublikasi hukumatining grant mablag‘larini jalb etgan holda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy davlat arxivlarini rekonstruktsiya qilish hamda ularni texnik modernizatsiyalash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori ijrosi samarasida qisqa muddatda salmoqli natijalarga erishildi. Xususan, uchta davlat arxivi o‘rtasida yagona axborot tarmog‘i yaratildi. Arxivlarda server va boshqa jihozlarning o‘rnatilishi barcha davlat arxivlarida saqlanayotgan ma’lumotlarning yirik yagona bankini yaratish imkonini berdi. Kelajakda mamlakatimizning barcha arxivlarini yagona tarmoqqa birlashtirish mo‘ljallanmoqda. Shuningdek, foydalanuvchilarga kerakli axborotni izlashda qulaylik yaratish maqsadida markaziy va poytaxtdagi davlat arxivlarida infokiosklar o‘rnatilgan bo‘lib, ularga eng qimmatli hujjatlarning kataloglari hamda mamlakatimiz arxiv ishini tartibga soluvchi qonunchilik hujjatlari kiritilgan. Bugungi kunda infokiosklarga 11248 tashkilotning ma’lumot bazalari, Toshkent shahar arxivlarida saqlanayotgan shaxsiy tarkib bo‘yicha hujjatlar hamda idoraviy arxivlarda saqlanayotgan 2545 tashkilotning hujjatlari hakida axborot jamlangan. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2008-yil 26-avgustdagi 194-sonli “O‘zbekiston Respublikasida arxiv ishini yanada rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori bilan tasdiqlangan “2011-yilgacha O‘zbekiston Respublikasida arxiv ishi va ish yuritishni rivojlantirish dasturiga” ko‘ra 18 ta yangi arxiv binosi qurilishi 1 ta arxiv binosi rekonstruksiya qilindi. 2009-2013-yillar mobaynida markazlashtirilgan manbalar hisobiga (byudjet mablag‘lari) 19 ta yangi arxiv binosi qurildi va 5 ta arxiv binosi rekonstruksiya qilindi. Natijada arxivlar balansda bo‘lgan binolar 2006-yildagi 21 foizdan 2013- yilda qariyb 95 foizga chiqishi ta’minlangan. Bu 2,7 mln saqlov birligidagi hujjatlarni saqlash imkoniyatlarini yaratgan. Mamlakatimiz dasturchilari tomonidan arxiv muassasalari uchun maxsus “Arxiv ma’lumotlarini rasmiylashtirish” kompyuter dasturi ishlab chiqilgan. Ilgari qo‘lda amalga oshiriladigan hisob-kitoblarning barchasi endi avtomatik ravishda bajariladi. Bu esa nafaqat vaqtni tejash hujjatlarni to‘ldirishda yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan hatolarning oldini olish imkonini beradi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari inson faoliyatining barcha sohalariga, shu jumladan, arxiv muassalari ishiga ham kirib keldi. Arxiv va kutubxonalar faoliyatiga yangi aktlarning joriy etilishi hujjatli axborotdan, jumladan, masofadan turib foydalanish, arxivlar ma’lumotlarini tahlil qilish imkoniyatlarini kengaytiradi. Bu o‘z navbatida arxivshunoslikning yangi vositalarini taqdim etadi, hujjatlar va ma’lumotlarni eng zamonaviy elektron shakllarda chop etish imkonini beradi. Arxivlardagi axborot resurslarining jaxon kibermakoniga integratsiyalashuviga xizmat qiladi. Arxiv ishini yanada rivojlantirish va unga zamonaviy axborotkommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish maqsadida mamlakatimizda tegishli me’yoriy-huquqiy baza yaratilgan bo‘lib, u muntazam takomillashtirilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012-yilning 21-martida qabul qilingan “Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini yanada rivojlantirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi qarori arxiv hujjatlarini saqlash, xavfsizligini ta’minlash, ulardan foydalanish jarayonlariga zamonaviy texnologiyalarni joriy etishda muhim dasturilamal bo‘lib xizmat qilmoqda. Bugungi kunda mamlakatimizda 102 ta davlat arxivi faoliyat yuritmoqda. Milliy arxiv fondida saqlanayotgan hujjatlar hajmi esa 8,4 million saqlash birligiga etdi, ularni saqlash va qo‘llash uchun etarli shart-sharoitlar yaratilgan, - deydi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qoshidagi “O‘zarxiv” agentligi bosh direktori o‘rinbosari D.Ko‘charova. Davlat arxivlari bilan bir qatorda shahar va tuman hokimliklari qoshida tashkil etilgan 115 shaxsiy tarkib bo‘yicha xo‘jalik xisobidagi idoralararo arxivlar, shuningdek, 3 millionga yaqin saqlash birligiga ega 17 nodavlat arxiv ham faoliyat ko‘rsatmoqda. “O‘zarxiv” agentligining Arxiv ishi bo‘yicha 2017- yil soha rivojining eng muhim ustuvor vazifalarini bajarilishiga katta ahamiyat berildi. Bu borada arxiv muassasalarining moddiy-texnik bazasini yaxshilash, Milliy arxiv fondining saqlovini ta’minlash va hujjatlarni saqlash usullarini yanada takomillashtirish yuzasidan samarali ishlar olib borildi.

XULOSA
O’zbekistonda 1925-1990-yillarda arxiv ishi mustamlakachilik oqibatida sust yo’lga qo’yilgan. Arxivlarning 60% dan ortig’i nobop binolarda joylashgan. Arxivlarda esa arxivchi-ishchilar yetishmagan. Hujjatlar alohida klassifikatsiyaga bo’linmay, tartibsiz holda saqlangan. Bu davrda saqlanayotgan hujjatlarning ko’pchiligi asossan urush davriga oid hujjatlar sanaladi.
Kurs ishida keltirilga ma’lumotlardan xulosa o’rnida arxiv ishini takomillashtirish uchun quyidagi ishlarni amalga oshirish lozim:
Qonunlar va qarorlarni takomillashtirish: Arxiv ishini rivojlantirish uchun qonunlar va qarorlar tuzish lozim. Bu, arxiv tashkil etish, hujjatlarni saqlash, ma'lumotlarni xavfsizlikni ta'minlash, arxivlarga kirish va foydalanish tartibini belgilash, arxiv hujjatlarini xalqqa ochish va boshqalar kabi muhim masalalar bilan bog'liq qonunlar va qarorlar joriy etishni o'z ichiga oladi. Infrastruktura va resurslarni ta'minlash: Arxivlar uchun yaxshi infrastrukturani ta'minlash kerak. Bu, hujjatlar va ma'lumotlar uchun xavfsiz o'rinlarni tashkil etish, ma'lumotlarni qayta ishlash va kataloglash uchun ma'lumotlar tizimlari, ma'lumotlar saqlash vositalarining muvozanatini ta'minlashni o'z ichiga oladi. Shuningdek, arxiv xodimlarining yaxshi bilim va ko'nikmalarini ta'minlash, texnik vositalarni o'zgartirish va arxivga kirish-chiqishning tartibini amalga oshirish ham muhimdir. Hujjatlar va ma'lumotlar bilan ishlash usullarini rivojlantirish: Arxivlarda hujjatlar va ma'lumotlar bilan ishlash usullarini rivojlantirish kerak. Bu, hujjatlarni to'plash, tahrir qilish, kataloglash, tahlil qilish, digital ko'chirish, ma'lumotlar bazalarida saqlash va ma'lumotlarga onlayn kirishni o'z ichiga oladi. Texnologiyalar va avtomatlashtirish vositalaridan samarali foydalanish, hujjatlarning qidirishini, o'zgartirishlarini va ularga xalqqa ochishni osonlashtirishi mumkin.
Xalq bilimlarni o'rgatish va sensibilizatsiyalash: Arxiv ishining ahamiyatini va ma'nosi haqida xalqga bilimlarni o'rgatish, tarixiy arxivlar, ularning qadimgi hujjatlari va ularning o'zgarishlarini xalqqa taqdim etish lozim. Tarixiy va madaniy asoslar, arxivlar va hujjatlar asosida o'rganish, tadqiqot qilish va ilmiy nashrlar, forumlar, seminarlar va konferensiyalar orqali arxiv ishining o'zaro muloqot va ko'rsatkichlarni oshirish zarur. Hamkorlik va internacionalizatsiyalash: O'zbekistonda arxiv ishini rivojlantirish uchun hamkorlikni rivojlantirish zarur. Bu, boshqa mamlakatlar bilan hamkorlikni rivojlantirish, arxivlarning xalqaro standartlariga muvofiq ishlashini ta'minlash, arxiv xodimlarini o'zaro almashtirish va ko'nikmalar, tajriba almashish va ma'lumotlar almashish yo'nalishida hamkorliklarga to'xtashni o'z ichiga oladi. O'quv, tashkilot va xodimlarni rivojlantirish: Arxiv ishini rivojlantirish uchun o'quv dasturlarini, tashkilotni va arxiv xodimlarini rivojlantirish lozim. Arxiv xodimlari uchun ta'lim va ko'nikmalarni ta'minlash, arxiv ishining nazariy va amaliy asoslarini o'rganish va amalga oshirish uchun dasturlar tuzish, xodimlar uchun motivatsiyalash va takliflarni qabul qilish muhimdir. Bu amalga oshirilishi kerak bo'lgan keyingi qadamlardan faqat ba'zi biri hisoblanadi. Har bir qadamda, arxiv ishining yo'nalishiga qarab ham amaliyotga tiqilish kerak, davlat va boshqa tashkilotlar, olimlar va ilmiy jamiyatning ko'maklari bilan hamkorlik qilish zarur.