Мцгяддимя
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aytən Quliyeva
- Anar – 75
- Anarın həyat və yaradıcılığına
- İstifadə olunmuş ədəbiyyat
Aytən Quliyeva
86 Türkiyədə rektorla görüşmək istəyən azərbaycanlı qəhrəmana bu görüş heç bir şəkildə qismət olmur. Cəmiyyətdə “ziyalı” sa- yılan müxtəlif insanlar ona boş vədlər verir. Hekayənin qayəsini il k baxışda şəxsi görünən bu davranışların ciddi mənalandırılıb, ya lançı insanların səyi, əməyi nəticəsindən iki dost xalqın mü- nasi bətlərinin soyuya biləcəyinin təşvişi təşkil edir. “Azərbaycan və Türkiyə arasında bu gün böyük tarixi-siyasi, mədəni, iqtisadi qüv
vələrin yarandığı dövrdə Türkiyədə azərbaycanlıların portre- ti ni ləkələyən azərbaycanlılar, Azərbaycanda türklərin etnik-tari- xi rəmzlərini korlayan türkiyəlilər çalışırlar. Anar bu hekayədə Əli Kərim demişkən, “yumorun əzəməti” ilə belələrini çıxılmaz vəziyyətdə qoyur” (40). Anarın hekayələrinin başlıca məziyyətlərindən biri cəmiyyət və insan üçün vacib olan humanizm ideyalarının yüksək sənət- kar lıqla əks olunmasıdır. Görkəmli sənətkarın bütün hekayələ- rin də məzmun və forma vəhdəti, məna yığcamlığı, daxili lako- nizm güclüdür. Bütün bu xüsusiyyətlər onun hekayələrini, ədə- biy
yat tarixində önəmli yer tutmasına, sevilməsinə, oxucuların dərin marağını qazanmasına səbəb olmuşdur. Anar – 75
87 NƏTİCƏ Xalq yazıçısı, Əməkdar incəsənət xadimi Anar təkcə zəngin bədii yaradıcılığı ilə deyil, sözün geniş mənasında elm, mədə- niy
yət və ictimai fikrimizin bütün sahələrini əhatə edən çoxcə- hətli səmərəli fəaliyyətilə Azərbaycan söz sənətinin öncül sima- la rındandır. O, hələ Sovet ədəbiyyatının yüksəlişi illərində bö- yük məhrumiyyətlərə dözərək əsl milli, həqiqi, həyati ədəbiyyat nü munələri yaratmağı bacarmışdır. Təkcə yeni nəsri, yaxud ədə- biy yatı deyil, bütövlükdə yeni düşüncə tərzini, yeni baxışlar sis- temini formalaşdıranlardan olmuşdur. “Elə yazıçılar vardır ki, sa dəcə istedadlı, orijinal əsərlər yaradır, əsərləri və yaradıcılıqla- rı ilə ədəbiyyatın inkişafına, müasir vəzifələrinin gerçəkləşməsi- nə bu və ya digər dərəcədə təsir göstərə bilirlər. Və şübhəsiz, bu cür yazıçıların əsərləri də, bütövlükdə yaradıcılıqları da ədəbiy- yat tarixində, ədəbi prosesdə müəyyən izlər buraxır. Lakin elə yazıçılar da olur ki, onların ədəbiyyata, sənətə gəlişi ilə ədəbiy- yatda, sənətdə bütöv bir mərhələ başlanır, yeni cərəyan—fikir, düşüncə məktəbi formalaşır və özünü təsdiq edir—ədəbiyyatda, bədii fikirdə yeni dəyərlər, prinsiplər, görüşlər, zövqlər doğurur. Ədəbiyyat sanki başqalaşır, yenidən doğulur. Çağdaş Azər- baycan ədəbiyyatında bu cür yazıçılardan biri Anardır—desəm, yəqin ki, səhv etmərəm” (71,160). Anarın müasir nəsrimizin inkişafında, yeni ruhlu ədəbiyyatın ya ranmasında, lirik-psixoloji üslubun daha da qabarıq şəkil al- ma sında xidmətləri əvəzsiz olmuşdur. Onun süjet qurmaq baca- rığı, xarakter yaratmaq məharəti, hadisələrlə xarakterləri bağla-
Aytən Quliyeva
88 maq tərzi yüksək qabiliyyətə malik yazıçı təfəkküründən xəbər verir. Anar yaradıcılığı Azərbaycan ədəbiyyatında müasirlik və ta- ri xiliyin vəhdəti baxımından yüksək mövqedə dayanıb. Onun əsərlərinin, demək olar, hamısında qüdrət, aydınlıq və müdriklik mü şahidə olunur. Qeyd olunduğu kimi, Anar ədəbiyyatımızda çoxşaxəli yaradı- cılıq yoluna malik bir sənətkardır. Bu yaradıcılığın mərkəzində isə heç şübhəsiz, nəsr dayanır. Anar nəsrində hekayə xüsusi əhə- miy
yət kəsb edir. “Azərbaycan hekayəsinin qədim tarixi vardır. Bir çox xalqla- rın ədəbiyyatında olduğu kimi, Azərbaycan ədəbiyyatında da he- ka yənin əsas janr mənbəyi şifahi xalq yaradıcılığı olmuşdur” (63,5). “Hekayə ən çevik və geniş yayılan bir forma kimi real həyat had isələrinin kiçik bir epizodunu əks etdirmək baxımından fərq- lənir. Hekayədə hər hansı bir insanın başına gələn xarakterik və ti pik hadisə obrazın daxili aləmini açmaq üçün vasitəyə çevrilir” (30,111). “Ən əski dövrlərdən hekayə geniş yayılan, həm nəzm, həm də nəsrlə yazılan janrlardan biri olmuş, onun bədii üsulları tez mü- əyyənləşmişdir. Hekayə dinamik formadır, quruluşu sadə, nağıla bənzərdir” (39,290). Anar oxucusuna kiçik, lakonik hekayələri ilə sanki ibrət dərsi ve rir, onun mənəvi-əxlaqi cəhətdən inkişafına, zənginləşməsinə səbəb olur. Onun kiçik həcmli hekayələri böyük mətləblərin uğurlu daşıyıcısı olmağı bacarır. Anar nəsrinin təsir qüvvəsi haqqında görkəmli ədəbiyyatşü- nas R. Ulusel yazır: “Onun nəsri yaradıcılığındakı poetik təka- mü lün ritimlərini sanki bir-birindən doğulan, fəqət ayrı-ayrı dün yalardan keçən əsərlərin ümumi arxitektonikasında aydınca Anar – 75
89 b əlirləmək olur. Yazıçının daim gərilən üslubu, birərli-analitik t əhkiyəsi, öz daxili enerjisinə güvəncli süjet, obrazyaratma çəm- l əri, yorulmaz ideya axtarışları onun nəsr poetikasının dinami- kasını təmin edir. Anarın bir əsərindən o birinə qapı açılır. Bu m ənada Anarın bütün nəsr əsərləri bütöv, sürəkli bir romandır” (72,21). Görk
əmli sənətkarın hekayələrinin mahiyyətində hər şeydən çox mənəvi əsarətdən xilas olmaq duyğusu, insanın daxilən saf- la şıb həqiqətə qovuşması məsələsi, öz doğrusunu daxili dünya- sında tapmaq düşüncəsi yaşamaqdadır. Bu hekayələrdə insan psixologiya sının, əxlaqının, mənəvi dünyasının canlı lövhələri yara
dılmışdır. Anarın “Asılqanda işləyən qadının söhbəti”, “Yaxşı padşahın na ğılı”, “Molla Nəsrəddin-66” hekayələr silsiləsi, “Gürcü fami- li yası”, “Mən, sən, o və telefon”, “Qırmızı limuzin”, “Vahimə” he kayələri XX əsr Azərbaycan hekayəsinin klassik nümunələri sırasına daxil ola bilmişdir. Xalqın mənəvi mədəniyyətini bütöv- lü yü ilə dərk edən və onun hər bir zərrəsinin dəyərini, bilən Ana rın hekayələrində milli heysiyyət ümümbəşəri duyğularla bir ləşir, qovuşur. Müəllif hekayələrində dövrünün həlli vacib olan problemləri- ni, məsələlərini ortaya qoyur və bu problemləri oxucunu yorma- dan həll etməyə çalışır. Bu hekayələrin süjetində həyatın müxtə- lif sahələrindən götürülmüş maraqlı mövzular, dərin mənalı mət- ləblər öz əksini tapır. Yazıçının hekayələri müasir dövrün mənzərəsini tam və əha- təli şəkildə əks etdirmək baxımdan çox əhəmiyyətlidir. Bu heka- yələr kiçik həcmli olsalar da, dövrün ümumi mənzərəsi haqqında oxu cuda aydın təsəvvür yaradır. Burada insanların daxili aləmi- nin, fərdi psixologiyasının, arzu və istəklərinin orijinal bir dillə açılması oxucunu heyrətləndirir. Aytən Quliyeva
90 Görkəmli sənətkarın şirin, cəlbedici təhkiyə üsulu, maraqlı süjet- kompozisiya qurmaq bacarığı onun hekayələrinin təsir qüv vəsini artırır, onları daha yaddaqalan edir. Sənətkarın hekayələrinin müsbət qəhrəmanları son dərəcə adi, sadə, lakin mənəvi-əxlaqi cəhətdən kamil, güclü insanlardır, bu güc onların daxili aləmlərinin paklığından, sadəliyindən irəli gəlir.
Yazıçı hekayələrində daha çox insan mənəviyyatının sirli-so- raq
lı aləmindən xəbər verir. Bu hekayələrdə müasir insanın mə- nəvi-əxlaqi aləmi, daxili dünyası, hissləri ciddi problem kimi bir növ tədqiqata cəlb edilir. Anarın nəsri, xüsusi ilə hekayələri müasir dövr Azərbaycan ədəbiyyatının aktual problemləri, ideya-mövzu və əsas istiqa- mətləri haqqında ümumiləşdirici fikir söyləmək, “yeni nəsr” an- la yışının mahiyyətinə aydınlıq gətirmək baxımından xüsusi əhə- miy yət kəsb edir. “Anar elə yazıçı, elə yüksək səviyyəli milli ziyalıdır ki, hansı zir
vədə görünməsindən asılı olamayaraq, xalqımız ondan həmişə da ha böyük sənət zirvələrinin fəth olumasını umur, gözləyir. Bu- nun la belə, bir yaradıcı şəxsiyyət və milli ziyalı kimi Anar öz əsərləri ilə ədəbiyyatda və ictimai mühitdə həmişə yeni zirvə ki- mi görünür” (42). Sənətkar hekayələrində təkcə mövzü istiqamətlərinə görə de- yil, Azərbaycan ədəbi dilinin inkişaf qanunauyğunluqlarına, sö- zün semantik məna xüsusiyyətlərinə və imkanlarına vaqif bir sə- nətkar kimi təsdiqlənir. F. Sadıq yazır: “Anar—deyilən də, gözümün qabağına bir A na yol gəlir. Bu yol “Keçən ilin son gecəsi”ndən baş alıb, “Otel otağı”na gəlib çıxır. Bu yolda böyük-kiçik yüzlərcə yol və cığır kəsişir. Bu yolu ayaq üstə təsəvvür edə bilsəydik, qollu-bu- daq lı, çoxşaxəli bir ağaca bənzəyərdi. Bir ağac—bir orman! Bu Anar – 75
91 yo lu ləngərli, dolu, uzun bir çaya da oxşatmaq olar. Dağlardan, dərələrdən, düzlərdən keçib, dənizə yaxınlaşanda neçə-neçə ki- çik çaylara bölünən, delta yaradan bir çaya!” (69). Anar nəinki Azərbaycanda, həm də Türk dünyasında özünə la yiqli yer tutan, Azərbaycan mənəviyyatını, milli-əxlaqi düşün- cə tərzini dünyaya çatdıran yazıçı, mütəfəkkir və ictimai xadim- dir. O, əsərlərində milli dəyərlərimizi daim yüksəkdə saxlayan, Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətini dünya standartları sə- viy
yəsinə qaldırmağa nail olan qüdrətli yazıçıdır. Anar hekayələrində çağının ən aktual problemlərini qaldırdı- ğından, ən həssas nöqtələrinə toxunduğundan bu əsərlər təbii ki, müx
təlif növlü polemikaya, marağa səbəb olur. Onun yaradıcı- lığı haqqında Azərbaycanda və dünyanın müxtəlif ölkələrində ya zılan çoxsaylı məqalələr, aparılan tədqiqatlar da bu marağın nəticəsidir. Aytən Quliyeva
92 İstifadə olunmuş ədəbiyyat 1.
Abdullayev C. M və b. Azərbaycan sovet ədəbiyyatı. Bakı: Maarif, 1988 2.
Abdullayev C. M və b. Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı. II cilddə. Bakı: BDU, II c, 2007 3.
Axundov A. Ədibin dil qayğıları. “Ədəbiyyat” qəzeti, 1998, 3 iyul
4.
Allahverdiyev M. Keçən ilin son gecəsi. “Bakı” qəzeti 1969, 13 yanvar 5.
Anar. Seçi lmiş əsərləri. VI cilddə Bakı: Nurlan, I c, 2003 6.
7.
Anar. Adamın adamı. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1977 8.
Anar. Dünya bir pəncərədir. Bakı: Gənclik, 1986 9.
Anar. Otel otağı. Bakı: Gənclik 1995 10.
An ar. Sizi deyib gəlmişəm. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1984
11.
Anar. Şəhərin yay günləri. Bakı:Yazıçı. 1992 12.
Anar. Şəhidlər dağı. Bakı: Gənclik 1995 13.
Andaç F. Uzağı yaxın qılan bir yazar:Anar. “525-ci qəzet”, 2001, 10 fevral 14.
Atay A. Be ş katlı evin Altıncı katındakı adam: Anar. Bengü 2008 15.
Aytmatov Ç. Tale müasirim. “Ədəbiyyat qəzeti” 2005, 9 sentyabr 16.
17.
Babullaoğlu S. Az-çox həqiqəti yalnız yazılı ədəbiyyat deyir. “Yeni Azərbaycan” qəzeti, 2006, 4 mart 18.
Bəşirov S. 60-cılar nəsrinin etik problemləri. Bakı: Elm, 2006 19.
20.
Cahangir Ə. Ağ saç, qara saç. Bakı: Nurlan, 2006 21.
Cəfərov N. Anar. Bakı: Bakı AzAtaM, 2004 22.
Cəfərov N. Türk Oğuz şeirinin tarixinə fundamental baxış. “Xalq” qəzeti 2001, 16 may 23.
Eldar
qızı Z. Anarın ekran əsərlərində mənəvi problemlər. /Qobustan/ 2001, №1 Anar – 75
93 24.
Eldar qızı Z. Anarın hekayələrində ssenari elementləri. /Qobustan/ 2003,№1
25.
Əfəndiyev A. Müdriklik səlahiyyəti. Bakı: Gənclik, 1976 26.
Əhmədov T. Azərbaycan Sovet yazıçıları. Bakı: Önər, 1995 27.
Əlibəyli B. İblis yaxud repressiya olunmuş tarixin panoramı. “525- ci qəzet”, 2007, 18 avqust 28.
29.
Əliyev K. Tarazlıq anı. “Azərbaycan müəllimi”qəzeti, 1989, 7 aprel 30.
Əliyev M. Ədəbiyyat nəzəriyyəsinin əsasları. Bakı: Elm və Təhsil, 2009 31.
Əliyev N. Həqiqi reallığa canatımı, yaxud Zen-Buddizmin başlıca prinsipi nəyi öyrədir?. /Mütərcim/ 1993, №3 32.
Əliyeva N. Anar-şəxsiyyət və sənətkar. Bakı: Təhsil, 1999 33.
/Azərbaycan/ 2008, №12 34.
Əliyeva Z. Anar yaradıcılığı Türkiyə və Rusiya ədəbi mühitində. “Kredo” qəzeti 2006, 20 mart 35.
Əsədullayev S. Müasir nəsrin inkişaf meylləri. /Azərbaycan/ 1971, №8 36.
Əsədullayeva S. Anarın hekayələrinin janr və xarakter mənzərəsinə bir nəzər. “525”-ci qəzet” 2006, 9 iyun 37.
Əsgərova S. Anarın dili. Bakı: Nurlan, 2002 38.
39.
Hacıyev A. Ədəbiyyatşünalığın əsasları. Bakı: ADPU, 2010 40.
Hacıyev T. Yeni ədəbiyyat yaranır. “Xalq” qəzeti 1997, 26 sentyabr 41.
Hacıyev T. Şeirimiz, nəsrimiz, ədəbi dilimiz. Bakı: Yazıçı, 1990 42.
43.
Həsənov H. Anar. “Yeni Azərbaycan” qəzeti 2002, 11 yanvar 44.
Hüseyn M. Yeni mərhələ, yeni vəzifələr... /Azərbaycan/ 1962, №7 45.
Hüseynov A. Müasirlik problemi və nəsrin axtarışları. /Azərbaycan 1977, №6 46.
Hüseynov A. Müxtəlifliyin birliyi. Bakı: Yazıçı, 1983 47.
48.
Hüseynov Ə. Nəsrin ekran imkanları. “Azərbaycan gəncləri” qəzeti, 1990, 9 avqust Aytən Quliyeva
94 49.
Hüseynov Ə. Baxmış bu müsəlmanlara. “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti 1988, 19 avqust 50.
Xəlilov Q. Təbiilik əsas şərtdir. “Bakı” qəzeti 1978, 16 yanvar 51.
52.
Xəlilov P. Satirik qələmin gücü. “Ədəbiyyat və incəsənət” 1978, 4 noyabr 53.
Xəyal S. Anlanılmamaq dərdi. Bakı: Nurlan, 2003 54.
55.
İmanov M. Müasir Azərbaycan nəsrində psixologizm. Bakı: Elm, 1991 56.
İsrafilov İ. Yazı stolundan ürəklərə kimi. “Ədəbiyyat” qəzeti 1998, 20 mart 57.
Qara
yev Y. Meyar şəxsiyyətdir. Bakı: Yazıçı, 1988 58.
Quliyev H. Nəsrin başlıca vəzifəsi. /Azərbaycan/ 1976, №10 59.
60.
Məhərrəmov A. Klassik ənənələrin müasir yolu. /Ulduz/ 1987, №1 61.
Məmməd A. Ağ limanlar və qırmızı gəmilər. “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti 1971, 17 aprel. 62.
Məmmədquluzadə C. Əsərləri. IV cilddə, Bakı: Öndər, I c, 2004 63.
64.
Məmmədov C. Obrazlarla təklikdə. /Ulduz/ 1979, №11 65.
Məmmədzadə Ə. Zamanla üz-üzə. /Azərbaycan/ 1990, №1 66.
Peyzel M. Yazıçı gərək inandıra bisin. “Bakı” qəzeti 1988, 26 mart 67.
Pənah G. Anar və folklor. Bakı: Elm 2007 68.
1988, 18mart 69.
Sadıq F. Anar deyiləndə. “Ədəbiyyat” qəzeti, 1998, 20 mart 70.
Səda, 2002 71.
Samanov Ş. Kamillik. /Azərbaycan/ 1998, №3-4 72.
Anar yaradıcılığı ilə. Bakı: Elm, 2005 73.
Vəliyev K. Qara saçlı ağsaqqal. “Kommunist” qəzeti 1988, 15 mart 74.
Zeynal V. Ulu Qorqudumuz Azərbaycan ekranına doğru addımlayır. “Azərbaycan” qəzeti 2000, 30 yanvar
Anar – 75
95
MÜNDƏRİCAT Sona Xəyal. Anar yaradıcılığına bir baxış .............................. 3 Giriş ............................................................................................ 7 Anarın həyat və yaradıcılığına
Anar ın ilk hekayələrində
münasibət ................................................................................. 28 Məhəbbət motivli hekayələr ................................................... 51 Anar ın hekayələrində tənqid hədəfləri ................................. 64 Anar ın hekayələrində insan və cəmiyyət probleminin b ədii əksi .................................................................................. 77 Nəticə ........................................................................................ 87 İstifadə olunmuş ədəbiyyat ..................................................... 92
Aytən Quliyeva
96 AYTƏN QULİYEVA
ANAR YARADICILIĞINDA MƏNƏVİ-ƏXLAQİ PROBLEMLƏR
Нашир: Ъейщун Ялийев Корректор: Цлвиййя Щадийева Бядии редактор: Афяр Фяттащова Техники редакторлар: Цлви Ариф, Асим Сяфяров Дизайнер: Ирадя Ящмядова Операторлар: Мялащят Гулийева, Тярлан Гулийева
__________________________________________________ Йыьылмаьа верилмишдир: 12.08.2013 Чапа имзаланмышдыр: 03.10.2013 Тираж 300; ш.ч.в. 6 «МБМ» няшриййатынын мятбяясиндя чап олунмушдур Document Outline
Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|