Мцгяддимя
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əxlaqı ideal
- vəzifə və borc
- Sədaqət
257 arasında hər hansı bir məntiqi əlaqə qeyri-mümkündür. Aydındır ki, əxlaqi kateqoriyalar tarixi xarakter daşıdığı üçün onlar arasında məntiq baxımından vəhdət mümkündür. Kateqoriyaların mənaları sistemi əxlaqın strukturunu ifadə edir. Mənəviyyatın əsas tərəfləri əxlaqi fəaliyyət, əxlaqi münasibətlər və əxlaqi şüur kateqoriyalarında öz ifadəsini tapır. Bunlardan hər biri isə bir çox digər anlayışları əhatə edir. Qeyd edilən tərəflər əxlaqla sıx vəhdət təşkil edir, eyni zamanda bəzi əxlaqi anlayışlar bütün kateqoriyalara aiddir, yəni əxlaqın bütün tərəfələrini əhatə edir (məsələn, əxlaqi norma və s.). Etik nəzəriyyə və adi əxlaqi şüur həmin kateqoriyaların məzmununu müxtəlif ölçüdə götürür. Hər bir əxlaqi təsəvvür (anlayış) normativ xarakter daşıyır. Əxlaqı ideal dedikdə real həyatda təqlid etmək istəyini yaradan yüksək əxlaqi mənəviyyat və əxlaqi keyfiyyətlərin daşıyıcısı olan uca əxlaqlı şəxsiyyətin obrazı vasitəsilə əxlaqi tələblərin qavranılması prosesi nəzərdə tutulur. Hər bir tarixi dövrün öz mənəvi idealı mövcud olmuşdur. Həmin ideal haqqında fikirlər və mülahizələr öz əksini fəlsəfi təlimlərdə, dini ehkamlarda, əbədi əsərlərdə tapırdı. Məsələn, Aristotel ideal dedikdə dünya işlərindən, gündəlik həyatdan təcrid vəziyyətdə olaraq həqiqətin nə olması üzərində düşünən insanı nəzərdə tutur. Emmanuel Kant əxlaqi ideal haqqında düşünürdü ki, o, hər bir kəsin daxilində olan “kamil insan”la ölçülən hərəkət və fəaliyyət üçün bir hökmdür. Insan həmin daxili hökmün təsiri altında yaşayır, yaradır, lakin onunla bir pillədə heç vaxt dura bilməz, onun səviyyəsinə ucala bilməz. Hər bir filosof, alim, ilahiyyatçı öz idealını yaşadır. Əxlaqi ideal həm də insanın əxlaqi tərbiyyəsinin məqsədini dəqiqləşdirir. Bu ideala nail olmaq üçün insan iradi fəaliyyət göstərir ki, əxlaqi ideala nail olmaq arzusunu həyata keçirsin. Əxlaqi ideal əxlaqi prinsiplər və normaların məzmununa da təsir göstərir. Təsirlilik dərəcəsi insanın maraq dairəsindən 258 və yaranmış vəziyyət və şəraitindən asılıdır. Məsələn, hərbçi üçün əxlaqi ideal o adam sayıla bilər ki, o, comərd, ləyaqətli, əzmlidir, silahı mükəmməl bilir, həm də ən zəruri hallarda vətənini, əziz və yaxın adamları müdafiə etmək üçün tətbiq edir. Əxlaqi ideal haqqında təsəvvürlər bütöv cəmiyyət səviyyəsində də olur. Ictimai şüurda ali ədalət və humanizm üzərində qurulan cəmiyyət haqqında xəyallar həmişə yaşayıb. Ictimai ideal elə bir kamil cəmiyyət haqqında təsəvvürlərdir ki, burada müəyyən social qrupun daha yaxşı ictimai quruluş və ali ədalətlilik haqqındakı təsəvvürlər öz əksini tapmışdır. Əxlaqi kateqoriya olan “ideal” anlayışına aşağıdakı tələblər var: bütün nemətlərin insanlar arasında bərabər paylanılması, insanın hüquq və vəzifələri arasında tarazlığın olması, insanın öz bacarıq və qabiliyyətlərinə uyğun cəmiyyətdə yerin tutması, hər kəsə gətirdiyi ictimai fayda baxımından qiymətin verilməsi, şəxsi və ictimainin, xeyirxah həyat və xoşbəxtliyə nailolma imkanı arasında uyğunluğun olması və s. Ideala nail olmaq yolunda yalnız yüksək əxlaqi dəyərlərdən bəhrələnərək addımlamaq lazımdır. Siseron hesab edirdi ki, vəzifə və borc haqqında o kəslər fikrini bildirə bilərlər ki, onlar mənəvi gözəlliyə daima can atır. Bunlar sırasında stoiklər, peripatetiklər və akademikləri göstərmək olar. Siseron etiraf edir ki, stoiklərin mövqeyinə üstünlük verir: insan və hər bir canlı öz həyatını qoruyur (özünü qorumaq instinktinə uyğun olaraq). Buna görə də zərərli olandan hamı qaçır, özü üçün lazım olanı axtarıb tapır. Hər bir canlı həm də öz nəslini davam etdirməlidir. İnsan, ağıllı varlıq olaraq, məqsədyönlü şəkildə fəaliyyət göstərir, səbəb-nəticə əlaqələri yaradır, indiki ilə gələcəyi əlaqələndirir. İnsanlar ünsiyyət vasitəsilə ictimai birliklər yaradır 1 . O çalışır ki, həqiqəti əldə etsin. Həm də başçılıq etmək, birinci olmaq istəyir. Belə halda insan kimə tabe olur? Ümumi fayda 1 Цицерон. Афоризмы. http://www.wisdoms.ru/ 259 baxımından onu öyrədə biləcək adama rəğbət bəsləyib ona tabe ola bilər. O, yalnız insan gözəlliyini, harmoniyanı dərk edə bilər. Müdriklik, ağıl insana mənəvi cəhətdən gözəl olanı qavramağa köməklik edə bilər. Siseron, Platonu xatırlayaraq, onun belə ifadəsini gətirir: bu dünyaya biz yalnız özümüz üçün gəlmişik. Bizim varlığımına “qatılanlar” var – dostlarımız, vətənimiz... Biz əmək bölgüsündə iştirak edir, cəmiyyəti yaşadırıq. Ədalətin əsasını sədaqət təşkil edir. Sədaqət nədir? Öz sözünə əməl etmək, doğruluğu gözləmək. Haqsızlığın iki cürəsi var. Birincisi biganəlikdir (ədalətsiz, qanunsuz hərəkərlərə qarşı çıxış etməmək). Qərəzli şəkildə görülən haqsız əməllər qorxaqlıq zəminində baş verir. Bəzən də bunun səbəbi nəyəsə nail olmaq, nəyisə əldə etmək arzusu olur. İkincisi, daha tez-tez təsadüf edilən haqsızlıq kiməsə yardım etməmək, kimisə müdafiə etməməkdir. Xeyli adam var ki, onlar öz işini görür və bununla da heç kəsə zərər vurmurlar. Doğrudan da onlar birinci növ haqsızlığa əməl etməsələr də, ikincidə günahkar sayıla bilərlər. Beləliklə, həyatda bəzən elə bir vəziyyət yaranır ki, əvvəllər layiqli, normal sayılan bir şey özünün əksinə çevrilir. Məsələn, ağıldan kəm olan adama qabaqlar ondan saxlamaq üçün götürdüyümüz bir əşyanı qaytarmaq düzgün olmazdı. Burada verdiyimiz sözü pozmaq olar. Beləliklə, verilən sözə o zaman əməl etməmək olar ki, bu, söz verdiyi adama ziyan gətirə bilər. Siseron göstərirdi ki, qeyri-qanuni əməllərin əsası qanun pozuntusudur. Ən böyük ədalətsizlik yalan üzərində qurulandır. Həmin adamlar hətta özlərinin vicdanlı olduğu barədə təsəvvür yaratmağa çalışırlar. Yaxşılıq edəndə qorx ki, bununla həm də zərər gətirəsən. Yaxşılığı imkana baxıb etmək lazımdır. Bəzən xeyriyyəçi bu adı lovğalıqdan qazanmaq istəyir. Bəzən də tələsib yaxşılıq etməklə buna fəzilət deyirik 1 . 1 Yenə orada Kataloq: w22 -> xeber%20sehifesi w22 -> Azərbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti w22 -> Азярбайъан республикасынын тящсил назирлийи w22 -> Microsoft Word Proqram sosial psixologiya doktorantura doc w22 -> Microsoft Word proqram-az doc xeber%20sehifesi -> Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti Sosial elmlər və psixologiya fakültəsi xeber%20sehifesi -> Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti Sosial elmlər və psixologiya fakültəsi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|