Мцяллиф адлы кимйяви реаксийалар

IX sinif
Standart:1.1.1.; 2.2.1.; 3.1.1.

Mövzu: Alüminum, dövri sistemdə mövqeyi, atömunun quruluşu.Alınması və xassələri, oksid və hidroksidinin xassələri.

Məqsəd: 1. Alüminiumun dövri sistem cədvəlində mövqeyini və atomunun quruluşunu izah edir.

2. Alüminiumun xassələrinə aid təcrübələr aparır və reaksiya tənliklərini tərtib edir

3. Alüminium oksidin və hidroksidin amfoterlik xassəsini təcrübələr əsasında müşahidə edir.

Dərsin tipi:Yeni bilik verən dərs

Dərsdə iş forması: cütlərdə və kiçik qruplarda iş

Təlim üsulları: beyin həmləsi, BİBÖ,Venn diaqramı, problemli şərh, müsahibə, müstəqilişlər.

Resurslar: İşçi vərəqləri, Alüminium tozu və yonqarı, kükürd tozu, Br₂ ,J_2, Fe₂O₃, KOH,, distillə suyu,AlCl₃, HCl, indikatorlar,kimya stəkanı,kolba və sınaq şüşələri, quru spirt və ya spirt lampası, kompyuter-prosessora birləşdirilmiş proyektor, kimyadan mövzu ilə bağlı təcrübələr yazılmış disk. (İstənilən digər təcrübələri də internetdən götürmək üçün “www уoutube. com. поиск-химия металлы” saytını diskəyazmaqla əldə etmək ola). Ven diaqramı və BİBO cədvəli. Ven diaqramı və BİBÖ öncədən aşağıdakı formalarda təqdim olunur:

1. 2. 3

Cədvəl 8

Bilirəm	İstəyirəm biləm	Öyrəndim

Dərsin gedişi: Sinfin təşkilindən sonra, bir cərgədəki partada oturan şagird cütlərinə Venn diaqramını, qalan iki cərgədə oturan cütlərə isə BİBÖ cədvəlinin I, II qrafalarını indiyədək onlara məlum olan məlumatlar əsasında doldurmaq tapşırılır. Bunun üçün 6-7dəq vaxt verilir. Vaxt tamam olduqda hər cərgədən cütlərin nümayəndələri tapşırıqların icrasını nümayiş etdirir. Lazım gələrsə başqa şagirdlər və ya müəllim onlara əlavələr edir. Diaqnostik qiymətləndirmə başa çatdıqdan sonra, şagird qruplarına aşağıdakı tapşırıqlardan ibarət iş vərəqləri paylanır. Bütün qruplara bildirilir ki, 16-18 dəqiqə ərzində əvvəlcə dərslikdəki mətn öyrənilməli sonra, iş vərəqindəki tapşırıqlara cavab hazırlanmalıdır. (Sinifdə qrupların sayı çox olarsa eyni iş vərəqi bir-birində aralı oturmuş iki qrupa da verilə bilər).
Qrup-I

1. 
   Dövri sistemdə Al-un yerini atomun quruluşuna əsasən xarakterizə edin.
   
2. 
   Al-un alınma üsullarına aid reaksiya tənlikləri tərtib edin
   
3. 
   Al-un qatı və duru nitrat turşusu ilə raksiyasının tənliklərini yazın, şəraiti göstərin.
   
4. 
   Al-um oksidin amfoter xassəssələrini təsdiq edən reaksiya tənliklərini yazın.
   
5. 
   Al-um hidroksidinin alınmasını və kimyəvi xassələrini göstərən reaksiya tənliklərini tərtib edin.
   

Qrup-2

1. 
   Dövri sistemdə sıra nömrəsi 13 olan elementin atomunun quruluşuna əsasən xassələrini izah edin.
   
2. 
   Al-un kükürdlə və bromla reaksiyasının gedişi şəraitini izah edin,reaksiyanın tənliklərini yazın.
   
3. 
   Al-un duru və qatı sulfat turşusu ilə reaksiyasının gedişini təsvir edin ,reaksiyanın tənliklərini yazın.
   
4. 
   Al-un suda həll olan əsaslarla reaksiya tənliklərini yazın.
   
5. 
   Al-um hidroksidin amfoterliyini göstərən təcrübələri aparın və reaksiya tənliklərini yazın.
   

Qrup-3

1. 
   Al-un dövri sistemdəki yeri ilə atomunun quruluşunu əlaqələndirin.
   
2. 
   Al-umun təbii birləmələrinin adını və tərkibini göstərin.
   
3. 
   Al-umun bəsit maddələrlə reaksiyasının tənliklərini yazın.
   
4. 
   Al-un xlorid turşusu və kalium hidroksidlə təcrübələrini aparın. Onların gedişini izah edin və reaksiya tənliklərini yazın.
   
5. 
   Al-um oksidinin natrium - karbonat və kalsium - karbonatla hansı şəraitdə reaksiyaya girə bilir? Reaksiya tənliklərini yazın.
   

İş vərəqlərindəki tapşırıqlar əsasında şagirdlər tədqiqata başlayırlar.Müəllim şagirdlərin fəaliyyətinə nəzarət edir və yeri gəldikdə onlara istiqamət verir. Əgər qruplarda tapşırılan təcrübələrin aparılması çətinlik törədərsə, onda həmən təcrübələri müəllim ya özü təcrübəni nümayiş etdirir, ya da kompyuterdən istifadə etməklə onların elektron variantını nümayiş etdirir. Şagirdlərin cavablarını araşdırmaq üçün müəllim ayrı-ayrı qruplara müraciət edir. Şagirdlərin cavabları qane edici olmadıqda başqa qrup nümayəndələrinə müraciə olunur, müəllimin köməyilə veriləcək cavablar tamamlanır, əlavə izahatlar verilir. Ehtiyac olduqda müəllim təcrübələri nümayiş etdirir. Sonda, BİBÖ cədvəlinin 3-cü qrafası doldurulur və ümumiləşdirici suallarla dərs yekunlaşdırır:

1.Al-um metalı fiziki xassələrinə görə başqalarından necə fərqlənir? Onun hansı çox işlənən ərintilərini tanıyırsınız?

2.Al-un sənayedə alınmasının reaksiya tənliklərini yazın.

3.Al-un xarakterik kimyəvi xassələrini göstərən reaksiya tənliklərini yazın.

4.Məhlulda Al⁺³ ionu necə təyin olunur. Təcrübənin gedişini izah edin.

Şagirdlərin və qrupların təlim nəticələrinin qiymətləndirilməsi üçün aşağıdakı meyarlardan istifadə etmək olar: Al-un dövri sistemdəki yerinə görə xarekterizə edilməsi; Al-un fiziki xassələrini təsvir etmə bacarığı; Al-un kimyəvi xassələrinə aid təcrübələr aparmaq və reaksiya tənlikləri yazmaq; Alüminium-oksidi və hidroksidinin amfoterliyinə aid bilik və bacarığın səviyyəsi; Al və onun ərintilərinin tətbiqinə aid bilikləri ifadə etmək səviyyəsi.

X sinif

Mövzu: Karbonun allotropik şəkildəyişmələri

Standart: 1.1.1. ; 1.2.1. ; 3.2.1. ; 4.1.1. .

Məqsəd: Karbonun allotropik şəkildəyişmələrinin quruluşunu, xassələrini müəyyənləşdirir.

Karbonun allotropik şəkildəyişmələrini onların fiziki xassələrinə əsasən müqayisə edir, fərqləndirir, səbəbini aydınlaşdırır. Almaz, qrafit və ağac kömürünün tətbiq sahələrinə aid təqdimatlar edir.

İnteqrasiya: Fizika - 2.1.1. 2.2.1. Biologiya- 2.1.1 Coğrafiya- 2.1.7 İş forması: Kollektiv və kiçik qruplarla iş

Təlim üsulu: problemli şərh, müzakirə, anlayışın çıxarılması

Resurslar: almaz və qrafit nümunələri və kristal qəfəslərinin modeli, şəkil–tablo, cədvəl, kömür parçası, quru ağac çöpləri, qrafit, lampa şüşəsi, kompyüter, proyektor, audiovizual disk

Dərsin gedişi:

Motivasiya: Şagirdlərə sxem göstərilir və belə sualla müraciət olunur:

Sxemdə göstərilən maddələri əmələ gətirən hansı elementdir ?

Şagirdlərə stolun üstündə qoyulmuş kömür parçası, qrafit, hislənmiş lampa şüşəsi və billur (almaz) qaşlı üzük bir-bir növbə ilə göstərilir. Sonra isə, bunlar haqqında onlardan məlumat alınır. Şagirdlərdə mövzu ilə əlaqədar müəyyən bir fikir formalaşdırdıqdan sonra onlara bir neçə sual verilir.

Tədqiqat sualı:

Nə üçün almaz, kömür və qrafit doğma qardaşlar sayılır ?

Gördüyünüz bu maddələrdə eyni olan nədir?

Bu maddələr haqqında nə bilirik?

Tədqiqatın aparılması:

Bu suallara cavab tapmaq üçün qruplara bölünək və təklif olunan suallar üzrə axtarış aparaq.

Qruplara verilən tapşırıqlar:

Dərslikdən istifadə etməklə sizə verilən tapşırıqlara cavab hazırlayın.

I qrup- Almaz qrupu:

1. Almazın kristallik quruluşu və fiziki xassələrini müəyyənləşdirin.

2. Onun tətbiq sahələri haqqında məlumat verin.

3. Almazın tərkibinin karbon elementindən ibarət olmasını necə sübut etmək olar?

II qrup – Qrafit qrupu

1. Qrafitin kristallik quruluşu və fiziki xassələrini müəyyənləşdirin.

2. Onun tətbiq sahələri haqqında məlumat verin.

3. Qrafitin tərkibi hansı element atomlarından ibarətdir? Bunu necə sübut etmək olar?

III qrup – Karbin qrupu

1. Karbin və füllerenin kristallik quruluşu və fiziki xassələrini müəyyənləşdirin.

2. Onun tətbiq sahələri haqqında məlumat verin.

3. Karbin və füllerenin tərkibinin karbon atomlarından ibarət olmasını təcrübədə necə sübut etmək olar?

IV qrup – Kömür qrupu

1. Ağac kömürünün kristallik quruluşu və fiziki xassələrini müəyyənləşdirin.

2. Onun tətbiq sahələri haqqında məlumat verin.

3. Aktivləşmiş kömür necə alınır? Adsorbsiya və desorbsiya nədir?

Qrupların təqdimatı:

Hər qrupdan bir nəfər tədqiqatın nəticələrini təqdim edir. Onlar bir-birilərinin işləri ilə tanış olurlar. Fikir mübadiləsi aparılır.

İnformasiyanın müzakirəsi:

Təqdimatdan alınan cavablara əsasən şagirdlər təqdimat edənlərə suallarla müraciət edirlər, müzakirə aparılır.

Müzakirə müəllimin bütün sinfə verdiyi aşağıdakı suallara cavablar alınması ilə yekunlaşdırılır:

1. Almaz və qrafitin kristallik quruluşu nə ilə fərqlənir? Bu maddələrin hansı xassələri onların tətbiqini şərtləndirir?

2. Aktivləşdirilmiş ağac kömürü hansı xassəyə malikdir və harada tətbiq olunur?

3.Koks və his necə alınır və harada tətbiq olunur?

4.Kömürün lakmus məhlulunu rəngsizləşdirməsi necə izah olunur?

Şagirdlərin mövzu üzrə tədqiqat aparmasını asanlaşdırmaq üçün lövhədən aşağıdakı cədvəl asılır.

Karbonun allotropik şəkildəyişmələrinin fiziki xassələri. Cədvəl 9

Maddənin adı	Aqreqat halı	Rəngi və şəffaflığı	Parlaqlığı	Sıx- lığı	Bərkliyi	İstilikkeçirmə və elektrik keçirmə qabiliyyəti
Almaz	Bərk	Rəngsiz Şəffaf	Güclü almaz parlaq-lığı	3,5	Çox bərkdir (bərklik şkalası ilə 10)	İstiliyi pis keçirir, elektrik cərəyanını keçirir
Qrafit	Bərk	Boz rəngdə, şəffaf deyil	Zəif metal parlaq-lığı	2,2	Çox yumşaqdır (bərklik şkalası ilə 1)	İstiliyi və elektrik cərəyanını yaxşı keçirir
Karbin	Bərk	Qara rəngdə, şəffaf deyil, narın kristal tozdur	Metal parıltılı	1,9-2	Qrafitdən bərk, almazdan xeyli yumşaq	Yarımkeçirici xassəyə malikdir

Nəticə və ümumiləşdirmə:

Təqdim olunan video material proyektorla ekranda göstərilir. Allotropik şəkildəyişmələrin eyni bir tərkibə malik olduğunu göstərən sxem:

Almaz C+

Qrafit C +

Karbin C + O₂ CO₂

Fülleren C+

Qiymətləndirmə:

Təqdimatlara əsasən hər qrupun fəaliyyəti dərs prosesi boyunca aşağıdakı meyarlara əsasən qiymətləndirilir.

Cədvəl 10

№	Qruplar Meyarlar	Almaz	Qrafit	Karbin	Kömür
1.	Maddələrin fiziki xassələrini şərh edir
2.	Tətbiq sahələrini söyləyir
3.	Modelləşdirir
4.	Əməkdaşlıq edir

Şagirdlərin fərdi olaraq biliklərini öyrənmək üçün aşağıdakı məzmunda test suallarından istifadə etmək olar:

1. Allotropik şəkildəyişmə olan elementləri göstərin?

A) O, N, Cl B) Cu, Zn, C C) C, O, P

D) P, S, Fe E) Zn, Al, F

2. Hansı allotropik şəkildəyişmə uyğun göstərilmişdir?

A) Almaz, Karbin

B) Qırmızı fosfor,Qara fosfor

C) Silisium, Qara fosfor

D) Kükürd, Xlor

E) Qrafit, Azot

3. Almaz və qrafit üçün hansı ifadələr doğrudur?

I. Aqreqat halları eynidir.

II. Adi şəraitdə hər ikisi qeyri-molekulyar quruluşludur.

III. Fəza quruluşları eynidir.

1. 
   I , II C) I, III
   
2. 
   II, III D) yalnız II
   

E) yalnız III
Ev tapşırığı: Karbonun allotropik şəkildəyişmələrinə aid həyatda rastlaşdığımız hadisələri müşahidə etmək və qeyd aparmaq. İnternetdən əlavə məlumat əldə etmək.

test
XI sinif

Standart: 2.1.1.; 2.2.1.; 2.2.2.; 3.1.1.; 4.1.1.

Mövzu: Bir atomlu doymuş spirtlərin kimyəvi xassələri və tətbiqi

Məqsəd:

-doymuş bir atomlu spirtlərin alınması və kimyəvi xassələrinə aid sadə reaksiyaları aparır və tənliklərini tərtib edir.

-dymuş bir atomlu spirtlərin alınması və kimyəvi xassələrinə dair məsələləri həll etməyi bacarır.

-doymuş bir atomlu spirtlərin tətbiq sahələrini bilir.

İş forması: bütün siniflə, kiçik qruplarla, cütlərlə iş

Təlim üsulu: beyin həmləsi,BİBÖ, müzakirə

Resurslar: etil spirti,mis,spirt lampası,sirkə turşusu,qatı ulfat turşusu,sınaq şüşələri, iş vərəqləri.

Dərsin gedişi:

Motivasiya. müəllim sinfi cütlərə ayıraraq onlara tapşırıq verir ki, bir biri ilə fikir mübadiləsi edərək, spirtlər haqqında nə bilirlərsə qeyd etsinlər, 3 dəqiqədən sonra yazı lövhəsində a sılmış BİBÖ cədvəlinin 1-ci sütununda şagirdlər spirtlər haqqında bildiklərini qeyd edirlər. Sonra, müəllim sual verir: spirtlər haqqında daha nələri bilmək istəyirsiniz? Bu dəfə şagirdlər istədiklərini ikinci qrafada yazırlar. Beləliklə, cədvəl aşağıdakı kimi doldurulur:

Cədvəl 11

Bildiklərim	Istəyirəm bilim	Öyrəndiklərim
-spirtlərin fiziki xassələrini -spirtlərin quruluşunu -spirtlərin beynəlxalq nomenklatura ilə adlandırılmasını -spirtlərin mühüm alınma üsullarını -tibbdə dezinfeksiya edici vasitə kimi istifadə olunmasını -spirtlərdən ətriyyat məhsulları hazırlanmasını -etilenin və divinilin alınmasında istifadəsini.	- spirtlərin hansı maddələrlə reaksiyaya girirlər? - onlar indikatorlara təsir edirlərmi? - spirtlərdən daha harada tətbiq olunur? - metal və etl spirtlərini necə təyin etmək olar?

Bundan sonra müəllim şagirdlərə kimya dərsliyindən “Biratomlu spirtlərin kimyəvi xassələri və tətbiqi”ni öy və burada verilən suallara cavap hazırlamağı tapşırır.Şagirdlər öyrəndiklərini cədvəldə qeyd edirlər.

Müəllim yazı lövhəsində tədqiqat sualını yazır:

1.Doymuş bir atomlu spirtlərin ilk və ən çox tətbiq olunan nümayəndələri metanol və etnol hansı xarakterik kimyəvi xassələrə malikdir?

2. Doymuş bir atomlu spirtlərin tətbiqinin onların fiziki və kimyəvi xassələri ilə əlaqəsi varmı?

Tədqiqatın aparılması.

Müəllim sinfi dörd qrupa ayırır, hər qrupa iki sualdan ibarət iş vərəqlərini verir və dərsliyi öyrənməklə suallara cavab hazırlamağı tapşırır.

I qrupun tapşırığı:

1.Sınaq şüşəsinə 2 ml sirkə turşusu tökün, üzərinə 2 ml etil spirti əlavə edin.Sonra bunun üzərinə çox ehtiyatla 1 ml qatı sulfat turşusu əlavə edin və iyləyin. Nə müşahidə etdiniz?

2.Sınaq şüşəsinə 2 ml etil spirti töküb içərisinə közərdilmiş mis məftil salın.Məftilin yenidən öz rəngini aldığına diqqət edin. Reaksiya nəticəsində hansı maddə alınır?

Hər iki reaksiyanın tənliyini yazın.

II.qrupu tapşırığı: 1. Maddəni beynəlxalq nomenklatura ilə adlandırın
CH₃—CH—CH₂—CH—CH—CH₃



CH₃ OH C₂H₅

2. 
   2- metil buten 2-nin hidratlaşması zamanı hansı butil spirti alınır?
   

1. 
   birli spirt
   
2. 
   ikili spirt
   
3. 
   Üclü spirt
   

Müvafiq reaksiyanın tənliyini yazın.
III.qrupun tapşırığı:

1. 
   Aşaşıdakı çevrilməni həyata keçirməyə imkan verən reaksiya tənliklərini yazın
   

CaCO₃ → CaC₂ → C₂H₂ → CH₃→ CH₂-OH→ CH₂-CH₂-Cl → CH₂=CH₂

2.Alkoqollu içkilər insan orqanizminə necə təsir edir ?

IV. qrupun tapşırığı.: Aşağıda adları verilmiş maddələrdən doymuş bir atomlu spirtlərin alınması reaksiyasının tənliklərini yazaraq cədvəli doldurun ( reaksiya getmirsə ( - ) işarəsi qoyun.

Cədvəl 12

Başlanğıc maddə / alınan məhsul	Bir atomlu doymuş spirtin beynəlxalq nomenklatura ilə adı
Alkan
Alken
Alkin
Aren
Aldehid
Karbon turşusu
Mürəkkəb efir
Karbohidrat

2. 
   Məsələni həll edin:
   

Bir litr metanolun (p=0,80q /sm³/ yanması üçün hansı həcmdə hava tələb olunur?
Məlumat mübadiləsi.

Hər qrupdan bir nəfər qrupun işini seçilən üsulla sinfə təqdim edir.

Məlumatın müzakirəsi.

Qrupların təqdimatları müzakirı edilir və əlaqələndirilir. Müəllim öyrənilənləri ümumiləşdirmək üçün suallar verir:

1.Doymuş bir atomlu spirtlər hansı maddələlə reaksiyaya girir?

2.Doymuş bir atomlu spirtlər indikatorlara təsir edirmi?

3.Doymuş bir atomlu spirtlərdən harada istifadə olunur?

4. Doymuş bir atomlu spirtərin tərkibindəki bir hidrogen atomu daha mütəhərrəkdir.Bunu necə izah etmək olar?

5. Doymuşbir atomlu spirtlərin qaynama temperaturunun molekulunda eyni sayda karbon atomu olan alkanların qaynama temperaturundan yüksək olmasına səbəb nədir?

Nəticələrin çıxarılması.

Dərs ümumiləşdirilərək aşağıdakı nəticəyə gəlinir:

- bir atomlu doymuş spirtlər indikatorlara təsir etmir, yəni nə qələvi nə də turşuluq xassəsinə malik deyildir;

- spirtlər aktiv metallarla, mis-2 oksidlə, turşularla reaksiyaya girir,havada mavi alovla yanır; - müəyyən temperaturda dehidratlaşması nəticəsində alkenlər, sadə efirlər, həmçinin etil spirtinin dehidrogenləşməsi və dehidratlaşması nəticəsində divinil alınır; - xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində-sintetik kauçukun, dərmanların, ətriyyat maddələrinin,yanacağın, həlledicilərin,tüstüsüz barıtın,sirkə turşusunun və s.alınmasında istifadə olunur; - etanoldan alkaqollu içkilər də alınır ki, bunlar orqanizmə mənfi təsir edir.

Sonra, produktiv tətbiq etmə və bir atomlu spirtlərə dair testləri həll etmə aparılır.

Qiymətləndirmə.

Bu məqsədlə meyar cədvəlindən istifadə olunur.

Cədvəl 13

Qruplar Qiymətləndirmə meyarları	I.qrup	II.qrup	III.qrup	IV qrup
Doymuş bir atomlu spirtləri düzgün adlandırır
Reaksiyaların tənliklərini düzgün tərtib edir
Təqdimatın səviyyəsi
Əməkdaşlığın səviyyəsi
Qrupda intizam