MəDƏNİYYƏt dünyasi
Yüklə 89,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- МИР КУЛЬТУРЫ
- THE WORLD OF CULTURE
- MÜNASİBƏTLƏRİ PROBLEMİ
- Ədəbiyyat
- Аббасисаедабад Мухаммед Гамза оглу
- Резюме
- Ключевые слова
- Məqaləni çapa tövsiyə edən sahə redaktorunun (və ya üzvünün) adı
| 130
Elmi-nəzəri məcmuə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti, XXVI buraxılış, Bakı, 2013
Научно-теоретический сборник Азербайджанский Государственный Университет Культуры и Искусств, ХХVI выпуск, Баку, 2013
Scientific-theoretical bulletin Azerbaijan State University of Culture and Art, ХХVI edition, Baku, 2013
MEDİA TƏDQİQATLARINDA SEMİOTİK MƏKTƏB VƏ MEDİA-VƏTƏNDAŞ MÜNASİBƏTLƏRİ PROBLEMİ
Xülasə: Kütləvi kommuniasiya və informasiya texnologiyalarının sürətlə inkiçafı bu sahəyə aid tədqiqatların da kəmiyyət və keyfiyyət etibarı ilə artmasına səbəb olmuşdur. Bu tədqiqatlar zəminində iki əsas məktəb yaranmışdır ki, onlardan biri semiotik məktəb və digəri prosessual məktəb adlandırılır. Hər iki məktəb üçün vətən- daş-media münasibətləri, onların biri-birinə təsir mexanizmləri və ümumiyyətlə media- nın cəmiyyətdə rolu ciddi əhəmiyyət kəsb edən mövzulardan biridir. Lakin hər iki mək- təbdə medianın təsir imkanları və media-auditoriya münasibətləri ciddi formada fərqlənir. Məqalədə media tədqiqatlarının mərkəzi problemlərindən olan "auditoriya təhlili", "məzmun təhlili" və "medianın təsir formaları" anlayışları semiotik nöqtəyi-nə- zərdən təhlil edilərək semiotik yanaşmada auditoriya və media-vətəndaş münasibət- lərinə dair konsepsiyalar müzakirə edilir.
Kütləvi kommunikasiya və informasiya vasitələrinin sürətlə inkişafı və mass medianın cəmiyyətin sosial, siyasi və mədəni həyatında təsirinin artması bu sahəyə aid tədqiqatların əhəmiyyətli dərəcədə çoxalmasına səbəb olmuşdur. Həmin tədqiqatlar zəminində müəyyən cərəyan və məktəblər formalaşaraq müxtəlif elmi nəzəriyyə və konsepsiyalar meydana çıxmışdır ki, həmin nəzəriyyə və konsepsiyaların dəqiq təhlili və optimal təsnifi media-vətəndaş münasibətlərinin elmi və sistemli öyrənilməsi üçün möhüm əhəmiyyət kəsb edir. Kütləvi kommunikasiya tədqiqatlarında iki əsas məktəbi fərqləndirmək olar. Con Fisk "Kommunikasiya tədqiqatlarına giriş" (1990, II nəşr) adlı əsərində həmin
131
məktəbləri prosessual məktəb və semiotik məktəb adlandırır. Onun fikrincə bu iki məktəbin auditoriyaya münsibətdə mövqeyi eyni deyil. Həmçinin bu iki məktəbin nümayəndələri kommunikasiya prosesini, kommunikator-resipient münasibətini və medianın təsir modellərini tam fərqli formada izah edirlər. Daha dəqiq desək, prosessualyanaşmada media güclü təsir imkanına malik vasitə, auditoriya isə əsasən passiv və kommunikasiya prosesi - xətti bir proses kimi təhlil edilir,kommunikasiya prosesinin baş tutması şərti kimi kommunikasiyanın nəticəsinin kommunikatatorun planlaşdırdığı formada olması göstərilir. Prosessual yanaşmada "kommunikasiya məlumatın A-dan B-yə ötürülməsindən ibarətdir" [1, S. 63]. Semiotik məktəbin nümayəndələri tərəfindən auditoriyanın aktivliyi əsas götürülür. Onlar hesab eirlər ki, kommunikasiya informasiyanı ötürmək prosesi yox, "məna" və "işarə"lərin istehsalı prosesidir. Eyni zamanda bu cərəyan nümayəndələri prosessual məktəbin nümayəndələri və xüsusi ilə Marşal Məkluhandan fərqli olaraq media (vasitə) ilə məzmunu biri-birindən tam fərqləndirirlər. Onlar "işarələr, işarələri istehsal edənlərin istehsal metodlarını, işarələri kodlaşdırma üsulları və auditoriyanın həmin işarələri qavrama və dərk etmə üsullarınıəsas götürürlər" [2, S. 732]. Semiotik məktəbin nümayəndələri fərdləmətn arasında interaksiyanı, mətnin necə yaranması, mətnin mədəniyyətdə rolu, siqnifikasiya və digər bu kimi problemləri təhlil etməyə daha çox maraq göstərirlər. Bu məktəbin nümayəndəlrindən hesab edilən Vircinia Fray və Donal Fray kommunikasiya və mübadilə edilən mətnin (məlumatın) semiotik baxımdan əhəmiyyət kəsb edən üç əsas cəhətini qeyd edirlər: "Əvvəla, medianın ötürdüyü məlumat müxtəlif mənaların yaranmasına səbəb ola bilər və bu da, eyni bir mətnin fərqli formalarda düşünülməsinə yol açmış olur. Mediada mətni (məlumatı) istehsal edənlər əlbəttə ki, məqsədyönlü olaraq müəyyən mənaları ötürmək niyyəti ilə mətni hazırlayırlar. Lakin auditoriya (istehlakçı) məlumatı başqa anlamda və fərqli mənada başa düşə bilər. İkincisi, medianın ötürdüyü məlumat kommunikasiya prosesində auditoriya ilə mətnin əlaqəsi zəminində məna kəsb edir. Başqa sözlə məna mətn ilə oxucunun əlaqəsi fonunda istehsal olunur. Üçüncüsü, hər bir ötürülən məlumatın mənası və anlamı məlumatdan kənarda olan hadisələrdən təsirlənir. Yəni mətndə istifadə edilən işarələr mənanın yaranmasında əsas rolu oynasalarda mətndən kənar hadisələr fərdin mətni necə başa düşməsi və hansı mənanı almasına ciddi təsir göstərir" [2, S. 733-736]. Fray və Fraynın dediklərindən belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, kommunikasiya prosesində mətnin istehsal konteksti ilə istehlak kontekstinin xarakterik cəhətləri böyük əhəmiyyət kəsb edir. Kommunkasiyanın xətti modelində (xüsusilə Lassuelin təklif etdiyi modeldə) istehsal konteksti və istehlak konteksti demək olar ki, diqqətdən kənarda qalır. Məhz elə bu səbəbdən də auditoriyanın ötürülən məlumatla davranışı, məlumata necə yanaşması və ümumilikdə mətnə münasibəti kimi əhəmiyyətli faktlar təhlildən kənara qaldığı üçün auditoriya passiv hesab edilir. Eyni zamanda xətti modeldə kommunkasiyanın gözlənilən təsir ilə nəticələnməməsi kommunkasiya prosesinin baş tutmamasını söyləməyə əsas verir.Lakin semiotik yanaşmada kommunikasiyanın gözlənilən təsir ilə nəticələnməməsinin əsas səbəbi məlumatın istehsalı zamanı istifadə edilən işarələrin istehlak mühitində tam fərqli mənalar kəsb etməsi və oxucu tərəfindən fərqli anlamda qavranılmasıdır. Bu zaman hesab edilir ki, kommunikasiya baş tutub, amma uyğun işarələr seçilmədiyindən gözlənilən təsir reallaşa bilməyibdir. Başqa sözlə, "eyni işarələr sistemindən nə qədər çox istifadə edilsə informasiyanın "iki mənası" [məlumatı ötürənin nəzərdə tutduğu məna və məlumatı
132
qəbul edənin verdiyi məna] bir o qədər yaxın və oxşar olacaqdır" [1, S. 63]. Bu məna eyniliyi isə kommunikasiya təsirini gücləndirə bilər. Semiotik yanaşmada tekst (mətn) daha çox diqqət mərkəzində olur, resipient yaxud oxucunun daha aktiv rola malik olduğu qəbul edilir, mətn və informasiya vasitəsinə münasibətdə "işarə (sign), siqnifikasiya (signification), təsvirlər (icons), indeks (index), mənalandıran (denote) və mənalanan (connote)" kimi terminlərdən daha çox istifadə edilir və "resipient termini oxucu sözü ilə əvəz edilir (hətta şəkil və rəsim əsərlərinə münasibətdə)" [1, S. 65]. Semiotik yanaşmada mətn-oxucu münasibətlərinin təhlilində ciddi əhəmiyyət kəsb edən və ümumilikdə kommunkasiya prosesinin əsas elementlərindən hesablanan kodlaşdırma (encoding) və kodsuzlaşdırma (decoding) anlayışlarından da geniş istifadə edilir. Hesab edilir ki, məlumatı ötürən işarələr sistemindən istifadə edərək ötürdüyü informasiyanı (mətni) kodlaşdırır və resipient (oxucu) həmin məlumatı kodsuzlaşdırır, açır və onu təkrar mənalandırır. Bu fakti nəzərə alaraq Con Fisk hesab edir ki, "qəbul əslində kodsuzlaşdırma fəaliyyətidir, qəbul qarşımızda olan verilənləri (işarələri, kodları) mənalandırmaqdır" [1, S. 100]. Onun fikrincə, qəbul mənalandırma prosesindən başqa bir şey deyil. Məhz elə bu baxımdan da Fisk dil və mədəniyyətin əhəmiyyətini vurğulayır və hesab edir ki, bizim reallığı hansı formada qavramağımız, dərk və qəbul etməyimiz ümumiyyətlə dil və mədəniyyətimizlə əlaqədardır. Fisk həmçinin təkid edir ki, işarələr sistemi sadəcə qavrayış və idark prosesini nizamlayan bir sistem kimi təhlil edilməməlidir. Çünki hər bir işarə kodlaşıb-kodlaşamamasından asılı olamayaraq müəyyən kommunikativ və sosial funksiyaya malikdir. Bu funksiyalar isə işarələrin reprezentativ və prezentativ olmasına uyğun olaraq fərqləndirilir və təsnif edilir. Smiotik yanaşmada kodların bu tip təsnifi və təhlili demək olar ki, sadəcə instrumental deyil həm də, fundamental əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn Çandler müxtəlif tipli kodlarınmüxtəlif tipli sosial fəaliyyət və hadisələrə uyğun gəldiyini qeyd edərəkkodların həyata keçirdiyi funksiyalara müvafiq təsnifatını verir. O, hesab edir ki, "müəyyən kodlar spesifik sosial fəaliyyətlər, bilik və müxtəlif fenomenlərin konkret sferasına uyğun gəlir. Çandler Umberto Eko, Mişel Halliday, Gunther Kress və Teo Van Liven yaradıcılığına istinadən kodların üç əsas tipini müəyyən edir: 1.
İnterpretativ kodlar: perseptual kodlar ("geştalt" psixologiyası), ideoloji kodlar. 2.
Tekstual kodlar: elmi kodlar, estetik kodlar, ritorik kodlar, mass media kodları və s.
3.
Sosial kodlar: verbal dil, bədən kodları, mal-əmtəə kodları və biheviorial kodlar" [3, S. 72]. "Bu üç tip kod mətni təfsir edənə (oxucuya) lazım olan üç əsas bilik növünə uyğun gəlir: A.
Dünya haqda bilik (sosial bilik) B.
Vasitə və üsul haqda bilik (tekstual bilik) C.
Əlaqə və əlaqələndirmə haqda bilik (necə qiymətləndirmə biliyi)" [4, S. 150]. Ümumilikdə kodlar müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərən “istifadəçilərin” oxşar təcrübələrinin məcmusu və əlaqə zəminində müraciət edilən xüsusi “konvensiyalar” sistemidir. Bu baxımdan kodlara müraciət və kodların təfsir edilməsi (məna edilməsi) kommunikasiyanın əsasını təşkil edir. Semiotik məktəbin kodlaşdırma və kodsuzlaşdırma prosesinə verdiyi əhəmiyyət də məhz elə bu faktorla əlaqədardır. Semiotik məktəbin media məzmununa, auditoriyaya, mətndə istifadə edilmiş kodlar və işarələr sisteminə, mətn-oxucu və xüsusilə media-vətəndaş arasında qarşılıqlı əlaqəyə münasibəti daha çox defisionizm paradıqmasının müstəqil və yaradıcı insan konsepsiyasına uyğundur. Faktualizm və sosial biheviorizm paradıqmalarından fərqli 133
olaraq burada sosial struktur, sosial institutlar və sosial faktın quruluş formaları insan davranışını istiqamətləndirən dominant amil kimi çıxış etmir. Simvolik interaksionizm, fenomenoloji sosiologiya, və etnometodologiya cərəyanları "aktorun" sərbəst, yaradıcı və aktiv bio-sosial varlıq olduğunu vurğulayırlar. Məsələn, "Simvolik interaksionizm nəzəriyyəsində üç məsələ ciddi əhəmiyyət kəsb edir: 1.
2.
Mühit və aktorun statik struktur kimi deyil, dinamik proses kimi nəzərdən keçirilməsi. 3.
Mühitin aktor tərəfindən təhlil və təfsir edilməsinin əsas faktor kimi nəzərə alınması" [5, S. 269]. Semiotik məktəbin auditoriyaya və simvolik interaksionizmin "aktora" münasibətini müqayisəli formada aşağıdakı kimi göstərmək olar:
Semiotik məktəb və auditoriya Simvolik interaksionizm və aktor 1 Mətn - oxucu arasında intraksiyanın mövcudluğu Aktor - mühit arasında intraksiyanın mövcudluğu 2 Mətn və oxucunun statik strukturlar kimi deyil, dinamik proseslər kimi nəzərdən keçirilməsi Aktor və mühitin statik strukturlar kimi deyil, dinamik proseslər kimi nəzərdən keçirilməsi 3 Oxucunun mətnə münasibətdə aktivliyini, həmçinin mətni izah və təfsir edərək məna istehsalı bacarığını vurğulamaq Aktorun mühitə münasibətdə aktivliyini və mühiti təfsir etmə qabiliyyətini vurğulamaq
Qeyd edilənlərə nəzərən demək olar ki, sosial münasibət sferasında mübadilə olan və ötürülən işarələrin universal və konkret mənası yoxdur. Onların daha çox fərdi yanaşma və təcrübələrdən qaynaqlanan subyektiv mənaları vardır. Burada çox incə və bəzən sosiologiyada müzakirə mövzusuna çevrilən bir məqama toxunmaq lazımdır: biz məna, aktor, yaxud oxucu, mətn və yaxud mühitdən danışarkən subyektiv təfsir ilə sosial kontekst amillərini paralel olaraq nəzərə almalıyıq. Çünki məna özünəməxsus təcrübə və sosial mühitə malik fərdin işarələri necə təhlil və təfsir etməsi fonunda yaranır və subyektiv xarakterə malikdir. Lakin fərdin işarələrə və mühitə münasibəti və işarələri mənalandırması sosial kontekstdə baş verən bir prosesdir. Təbii olaraq həmin proses müəyyən mənada sosial (kollektiv-ümumi) təcrübə və sosial strukturdan da təsirlənmiş olur. Bu səbəbdən də media-vətəndaş münasibəti, oxucu ilə mətn arasında interaksiyanı və ümumilikdə medianın təsir faktını təhlil edərkən iki əsas amili, yəni, "zehni" (fərdin daxili dünyası və təcrübələri) və "sosial mühiti" nəzərə almaq lazımdır.
Burada bəzi alimlər (o cümlədən Corc Herbert Mid) sosial mühitin daha böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini qeyd edirlər. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, mənanı sosial mühitin məhsulu kimi təhlil etmək sturakturalizm ideyalarına dönüş deməkdir. Eyni zamanda bu cür yanaşma eyni sosial mühitdə yaşayan aktorların eyni işarələri fərqli mənalandırmasının və eyni mətni fərqli formalarda təfsir etməsinin səbəbini izah etməyi tələb edir. Digər tərəfdən bu zaman aktorun yaradıcı-aktiv bir varlıq olması iddiası öz anlam və əhəmiyyətini itirmiş olur. Əlbəttə, Mid və digər sosioloqların da qeyd etdiyi kimi "idrak və düşünmə fəaliyyəti sosial həyatın bir parçasıdır və bunu sadəcə insan beynində baş verən müstəqil mental proses kimi təhlil etmək olmaz" [5, S. 278]. Deməli, mənanın istehsalı mental (subyektiv) təcrübələr və sosial məhsulların (xüsusilə dilin) birgə nəticəsi olduğundan burada fərd və onun təcrübələri ilə yanaşı sosial mühitin təsiri də nəzərə alınmalıdır. Lakin bunların hərhansı birini dominant amil
134
kimi təqdim edərək digərinin əhəmiyyətini kifayət qədər dəyərləndirməmək doğru olmayıb, qeyri-obyektiv təhlillərlə nətiələnə bilər. Təəssüflə sosial fikir tarixində və media-vətəndaş münasibətlərinin təhlilində bu fakta tez-tez rast gəlmək mümkündür. Buna misal olaraq sosiologiyada struktur-funksionalist paradiqma ilə defisionizm paradiqmasının “aktorlara” münsibətini göstərmək olar. Eyni zamanda media tədqiqatlarında da həmin tendensiyanı müşahidə etmək olar. Prosessual yanaşmada auditoriyanın rolu və medianın təsir gücünə münasibət semiotik məktəbin “oxucunun” rolu və medianın təsir gücünə münasibətindən tam fərqlənir. Semiotik yanaşmada medianın birbaşa təsiri və auditoriyanın passiv qəbuledici kütlədən iabrət olması iddiası qəbul edilmir və media məzmunu istifadəçilərinin aktiv fərdlərdən, media təsirinin isə müəyyən amillərdən asılı olduğu iddia edilir. Bu mövzunun daha dəqiq aydınlaşması məqsədi ilə medianın təsir modelləri haqda konsepsiyalara (xüsusilə koqnitiv-transaksional təsir modelinə) qısaca nəzər salmaq faydalı olardı. Əvvəlcə də qeyd edildiyi kimi, medianın təsir modellərinə dair nəzəriyyələr əsasən iki önəmli dəyişən üzərində, yəni medianın təsir gücü və auditoriyanın passiv, yaxud aktiv olması üzərində cəmləşmişdir. Daha dəqiq desək, medianın təsir modelləri ilə auditoriyanın səciyyəvi cəhətlərinə verilən qiymət arasında ciddi əlaqə mövcuddur. Medianın təsir modelləri haqqında fərqli fikirlərin mövcud olmasına baxmayaraq, alimlərin əksəriyyətinin qəbul etdiyi dörd modeli Elizabet M. Prese belə təsnifləşdirir: “birbaşa (direct) təsir modeli, şərti (conditional) təsir modeli, kumulyativ (cumulative) təsir modeli və koqnitiv-transaksional (cognitive-transactional) təsir modeli” [6, S. 51]. Koqnitiv-transaksional təsir modeli daha çox semiotik yanaşmanın müddəalarına uyğun bir model olaraq medianın təsir modelləri haqda formalaşmış ən yeni və son konsepsiyadır. Bu konsepsiyanın əsasını psixologiya və sosial psixologiyada geniş əhəmiyyət kəsb edən "sxem nəzəriyyəsi" təşkil edir. Sxem nəzəriyyəsində idrak filtrləri (cognitive filtrs), sxemlər, streotiplər, mental sxemlər (mental schemes) və s. bu kimi anlayışlar fundamental əhəmiyyət kəsb edir. Bu nəzəriyyəyə əsasən biz ətrafdan qəbul etdiyimiz informasiyanı bizim beynimizdə mövcud olan idrak filtrlərindən keçirərək saf-çürük edirik. Başqqa sözlə biz insanlar və müxtəlif informasiya və siqnallarla rastlaşdıqda passiv qəbuledici kimi davranmayıb həmin informasiya və siqnalları sosial mühitlə əlaqədə formalaşan əvvəlki təcrübələrimiz fonunda təhlil və müəyyənləşdirməyə çalışırıq. Bizim beynimizin idrak-koqnitiv strukturları müxtəlif anlayışlar və hadisələr haqqında informasiyaların tam bir şəbəkəsindən ibarət olub və təcrübələrimizin mahiyyətini (ekstraktını) özündə saxlayır. Bu strukturlara sxem deyilir. Sxemlərin sosial idrak prosesində rolu olduqca əhəmiyyətlidir. Əslində biz yeni bir vəziyyət yaxud informasiya ilə rastlaşdıqda beynimizdə mövcud olan mental sxemlərə əsasən həmin vəziyyəti sürətlə təhlil edirik. Mental sxemləri adətən dörd qrupa ayırmaq olar: "a) rol sxemləri (məsələn, kollec professoru necə olmalıdır) , b) şəxsiyyət sxemləri (bizim başqalarını anlamamız barədə biliklərimiz), c) "Mən" sxemləri (bizim özümüz barədə düşüncələrimiz), d) qrup sxemləri (məsələn, kişilər yaxud qadınlar) və e) hadisə sxemləri (ssenarilər)" [6, S. 46]. Sxemlər ətrafı təhlil etmək və müxtəlif əlamətləri təfsir etməkdə ən effektiv vasitələrdən biri hesab edilir. Bu zaman “aktorun” ətrafı və hadisələri təfsir etmə və mənalandırma prosesində rolu ön plana çıxmış olur. Bu isə o deməkdir ki, medianın istifadəçilərə təsiri birbaşa deyil və istifadəşilərin (auditoriyanın) məna istehsalı və kodsuzlaşdırma prosesində rolu danılmaz faktorlardan biridir.
135
Nəticə olaraq demək olar ki, semiotik yanaşmada auditoriyanın aktivliyinə şübhə edilmir. Lakin burada belə bir sual qarşıya çıxır ki, müxtəlif vəziyyətlər və medianın sosial-siyasi mühitə münasibətinin forması auditoriyanın aktivliyi və məna istehsalı prosesinə təsir edə bilirmi, yoxsa yox? Başqa sözlə mənalandırma və kodsuzlaşdırma prosesinə neqativ təsir göstərən “parazitlərin” olduğu şəraitdə bu prosesin istiqməti auditoriyanın rolunun zəifləməsi istiqamətində dəyişir yoxsa yox. Əgər bu sualın cavabı müsbətdirsə o zaman semiotik yanaşmanın bütün mühitlər üçün uyğun yanaşma tərzi olduğunu söyləmək olmaz. Əgər həmin “parazitlərin” məna istehsalı mənalandırma və kodsuzlaşdırma prosesinə təsir etmirsə, o zaman semiotik yanaşmanı bütün mühitlər və cəmiyyətlər üçün uyğun hesab etmək və bütün cəmiyyətlərdə auditoriyanın eyni dərəcədə aktivliyini iddia etmək olar. Digər tərəfdən mənalandırma və media tərəfindən kodlaşdırılmış məlumatın kodsuzlaşdırılmasında mental proseslərin sosial mühitdən təsirləndiyini nəzərə almaq vacibdir. Yəni sosial mühitin rolunu inkar etmək yanlış nəticələrə gətirib çıxara bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, mental sxemlərin (koqnitiv strukturların) formalaşmasında mühitin rolu danılmazdır. Çünki həm mental-subyektiv təcrübələr, həm də fərdi praktik təcrübələr sosial mühit fonunda baş verir. Lakin bu bizim əvvəlcədən formalaşmış strukturlar qarşısında passiv bir “aktor” olduğumuzu deməyə əsas vermir. Eyni zamanda mətn-oxucu münasibətini S-R (stimul-reaksiya) konsepsiyası kontekstində də təhlil etmək olmaz. Çünki belə bir təhlil oxucunun təfsir-mənalandırma qabiliyyəti və gücünün inkarını qaçılmaz edir. Burada strukturların hegemonluğu ideyasını strukturların təsir qabiliyyəti ideyası ilə əvəzləmək lazımdır. Ümumilikdə auditoriyanın mental-subyektiv təcrübələri və mühitin (xüsusilə dil və mədəniyyət kimi sosial strukturların) təsiri məna istehsalı prosesini şərtləndirir və buna görə də medianın təsir gücü məhdudlaşır. Həmçinin informasiyanın (mətnin) istehlakı kontekstinin vəziyyəti auditoriyanın rolunu məhdudlaşdıran əsas amillərdən biridir. Təbii ki, istehlak kontekstinin özü sadəcə sosial struktur və əvvəlcədən formalaşmış “şablonlardan” ibarət deyil. Yəni fərd və onun susbyektiv “aləmi” istehlak kontekstinin danılmaz və əhəmiyyətli hissəsidir. Beləliklə smiotik yanaşmada media istifadəçilərinin (auditoriyanın) aktivliyi ideysının irəli sürülməsi bunu deməyə əsas verir ki, media-auditoriya münasibətləri tam imperativ deyil müəyyən mənada interaktiv xarakterlidir. Məhz elə buna görə də medianın təsiri birbaşa ola bilmir. Yəni bu təsir istifadəçinin mənalandırma bacarığı və üsullarından, həmçinin sosial-mədəni amillərdən xeyli dərəcədə asılıdır. Buna görə də media-vətəndaş münasibətləri və ümumilikdə medianın cəmiyyətə təsirindən danışarkən qeyd edilən amillər və faktorların nəzərə alınması ciddi əhəmiyyət kəsb edir.
1. Con Fisk, Kommunikasiya tədqiqatlarına giriş (Tərcüməçi: Mehdi Ğəbrayi), Tehran, Media Tədqiqatları və İnkişafı Mərkəzinin nəşriyyatı, II nəşr, 2009, S. 291. 2.
Little John Stephen, İnsan Kommunikasiyası nəzəriyyələri (Tərcüməçi: Murtaza Nurbəxş, Əkbər Mirhoseyni), Tehran, Cəngəl nəşriyyatı, 2005, S. 832. 3.
184. 4.
Daniel Chandler, Semiotics: The Basics, London, Routledge, 2002, P. 273. 5.
Corc Ritzer, Müsir sosiologiya nəzəriyyələri (Tərcüməçi: Mohsen Solasi), Tehran, Elmi nəşriyyati, 1995, S. 694. 6.
136
Семиотическая школа в исследованиях медиа и проблема взаимоотношений «медиа -гражданин» Резюме
Стремительное развитие средств массовых коммуникаций и информационных технологий способствовало также росту исследований в данной сфере. На основе указанных исследований сформировались две научные школы – семиотическая и процессуальная. Каждая из них рассматривает механизм взаимоотношений между медиа и гражданским обществом, а также делает попытку всерьез оценить роль медиа в обществе. Вместе с тем различается подход в исследовании возможностей воздействия медиа, а также в исследовании взаимоотношений между медиа и аудиторией. В связи с вышеуказанным в статье рассматриваются такие центральные проблемы для семиотических медиа- исследований, как анализ аудитории, исследование содержания информации в медиа и формы воздействия медиа. Рассматриваются также концепции относительно взаимоотношений медиа- аудитория и медиа-гражданские отношения. Выявлены позитивные и негативные стороны подобных исследований. Ключевые слова: медиа, аудитория, тексты, интеракция, производство смыслов, семиотика.
contributed to the growth of research in this area. On the basis of these studies formed two research schools - semiotic and procedural. Each of them considers the mechanism of the relationship between the media and civil society, as well as attempts to seriously evaluate the role of media in society. However, the different approach in the study of the impact of media opportunities, as well as in the study of the relationship between the media and the audience. In connection with the above article discusses such central issues for the semiotic media research, as audience analysis, the study of information content in the media and the impact of media forms. We also consider the concept regarding the relationship of media audiences and media and civil relations. Identified the positive and negative aspects of such research.
professor Əlikram Tağıyev ADMİU -nun Elmi Şurasının 05 dekabr 2013-cü il, 03 saylı qərarı ilə çap olunur. Yüklə 89,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|