MəDƏNİYYƏt dünyasi
Yüklə 72,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- МИР КУЛЬТУРЫ
- THE WORLD OF CULTURE
- Ədəbiyyat
- Ключевые слова
- Keywords
- Məqaləni çapa tövsiyə edən sahə redaktorunun (və ya üzvünün) adı
| 77
Elmi-nəzəri məcmuə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti, XXV buraxılış, Bakı, 2013
Научно-теоретический сборник Азербайджанский Государственный Университет Культуры и Искусств, ХХV выпуск, Баку, 2013
Scientific-theoretical bulletin Azerbaijan State University of Culture and Art, ХХV edition, Baku, 2013
İSLAMDA AZADLIQ İDEYASI: SOSİAL -FƏLSƏFİ TƏHLİL
Xülasə: Məqalədə islamda azadlıq (əl-Hürriyyə) ideyasının yaranması, dini mənbələrdə bu ideyaya münasibət sosial-fəlsəfi cəhətdən təhlil edilmişdir. Burada hürriyyət, hürr, əl-qədər, iradə azadlığı anlayışlarının mahiyyəti, Azərbaycan və İran tədqiqatçılarının problemə münasibəti araşdırılmış, azadlıq ideyasının Azərbaycan Respublikası və İran İslam Respublikası cəmiyyətlərində, sosial-mənəvi həyatlarında fərqli gerçəkləşməsi xüsusiyyətləri də şərh olunmuşdur. Açar sözlər: islam, Qurani-Kərim, azadlıq, hürriyyət, hürr, iradə azadlığı, əl- qədər, Azərbaycan, İran.
islamşünasları isə Qurani-Kərimdə azadlıq məsələsinin heç qoyulmadığını iddia edirlər. ABŞ islamşünası Frans Rozental "Biliyin təntənəsi" əsərində göstərir ki, Quranda "azadlıq sözü öz geniş əksini tapmamışdır və Məhəmməd öz çağırışında ona diqqət yetirməmişdir (1, s. 39). Azərbaycan islamşünas-tədqiqatçısı A.Məmmədov düzgün olaraq ABŞ-lı şərqşünasın bu iddiasını alt-üst edərək yazır: "Əvvəla, hurriyyət məfhumu fəlsəfi və siyasi termin kimi ərəb və başqa müsəlman xalqlarının dillərində yalnız son əsrlərdə və yəqin ki, Qərb dəyərlərinin təsiri altında hərfi tərcümə yolu ilə düzəldilmiş mücərrəd anlam şəklində işlədilməyə başlamışdır. İkincisi, Quranda "hürriyyət" sözü ilə eyni kök hərflərindən düzəldilmiş "Hürr" (azad insan – 2, əl-Bəqərə, 187), "təhrir əqəbə" (kölə azad etmək – 2, ən-Nisa, 92) mənalarında işlədilmişdir. Peyğəmbərin bu məsələ ilə əlaqədar mövqeyinə gəlincə isə, İbn Kəsir Quranın "Sən nə bilirsən ki, əqəbə nədir?! Bir kölə azad etməkdir" (2, əl-Bələd, 12-13) ayələrinin təfsirində onun bir sıra hədislərinə
78
müraciət edir: "Kim bir mömin köləni azad etsə, Allah onun (kölənin) hər bir əzası əvəzində onun bir əzasını cəhənnəm odundan azad edər"; "Hansı müsəlman kişi bir müsəlman kişini azad etsə, Allah o kişinin hər bir sümüyünün əvəzində onun bir sümüyünü cəhənnəm odundan azad edər (mühərrirən), hansı müsəlman qadın da bir müsəlman qadını azad etsə, Allah o qadının hər bir sümüyü müqabilində onun bir sümüyünü cəhənnəm odundan azad edər". A.Məmmədov düzgün olaraq göstərir ki, müasir mənada azadlıq məfhumu islamdan əvvəl iradə azadlığı mənasında işlənmiş, halbuki islam ictimai fikrində "iradə azadlığı" mənasında "əl-qədər" məfhumu işlədilmişdir. İradə azadlığı isə dini tövhid, ilahi ədalət və ilahi qüdrət kimi fundamental təlimlərilə bağlı olmuşdur. İran islamşünas alimi S.Musavi Lari islamı azadlıq və ədalət dini kimi səciy- yələndirərək təqvanı azadlıqla eyniləşdirir. O təqva ilə bağlı yazır: "Təqva bir zinətidir və adama toxunulmazlıq verir. Ona azadlıq və mənəviyyat bəxş edib nəfsani istəklər məhbəsindən qurtarır. Təqva bəşərə ictimai həyatda da azadlıq verir. Təqvalılar mövlası həzrət Əli (ə) buyurur: "Təqva paklığın və düzgünlüyün açarı, qiyamət gününün libasıdır. Hər cür bədbəxtlikdən insana nicat verir və ona azadlıq bəxş edir. İnsan təqva vasitəsilə öz hədəfinə çatır və düşmənlərinin şərindən xilas olur. Öz arzu və istəklərinə yetişir". İran islamşünası düzgün olaraq qeyd edir ki, zülmətlər içində qərq olan, təbə- qələr arasında keşməkeşlərin baş alıb getdiyi, zəiflərin güclülər tərəfindən əzildiyi və hər cür insaniyyətə zidd olan adət-ənənələrin hökmranlıq etdiyi bir mühitdə İslam Peyğəmbəri (s.ə.v.v) zühur edib misilsiz şəhadətlə bütün yaramaz qayda-qanunları ləğv etdi. O, bütün fərdlərin hüquq bərabərliyini və azadlığını elan etdi. Bu səmavi din in- diyədək heç bir sistemin və məktəbin yarada bilmədiyi ən kamil və ən humanist ictimai ədaləti bərqərar edə bildi. İslam hökumətini o vaxtadək mövcud olmuş hökumətlərlə müqayisə etdikdə, onların arasında nəhayətsiz fərqlərin olduğu aydınlaşır". (3, 99-200). S.Musavi Lari islamda azadlıq məfhumunun konkret mahiyyətini tam açıb gös- tərə bilməsə də, onun islam və Qərb cəmiyyətlərində oynadığı rolu müqayisə edərək üstünlüyü islami azadlığa verir. Azadlığın dini-fəlsəfi dərki islamda əsas yer tutur. Müsəlman dünyasında azadlıq dedikdə, möminin öz maraqlarına və arzularına uyğun fəal fəaliyyət bacarığı anlaşılır. İnsan cəmiyyətində mütqəl azadlıq qeyri-mümkündür. İslam azadlığı təkcə müsəlmanlara deyil, qeyri-müsəlmanlara da aid edir. Bu təlimə görə, insan fitrətən azad doğulur. İnsanın azadlıq hüququ ilahi qanun qədər toxu- nulmaz hesab edən islamda nəzərə çatdırılır ki, Quran ayələrindəki Peyğəmbərin buy- ruqlarındakı göstərişlərə riayət edən hər bir müsəlman azadlıq və müstəqillik qazana bilər.
İslamda hər bir müsəlman etiqad, vicdan və sitayiş hüququna malikdir. İslami azadlıq anlayışına aşağıdakılar daxildir: Allahın qayğı predmeti kimi insanın vicdan qarşısında məsuliyyəti; insanın öz əməlləri üçün məsuliyyəti; insanın Allah tərəfindən verilən öz qərarları üçün məsuliy- yəti; insanın Allah tərəfindən bəxş edilən mənəvi keyfiyyətlərinə təmin olunmasından düzgün seçim imkanına malik olması. Bununla da, islam müsəlmanın azadlığına təbii hüququ, əxlaqi vəzifəsini, dini borcunu və yaşamaq hüququnu daxil edir. Azadlığı insan üçün ən böyük nemət hesab edən islam, həm də onu öz həyatını yüksək amallar üzərində qurmaq istəyənlər üçün mübarizə meydanı hesab edir. İran İslam Respublikasının əsas ideoloqlarından və banilərindən olan S.M.Taleqani və Xomeyni Allahın yolunu "bütün bəşəriyyətin əmin-amanlığı ədalətin, həqiqətin, bəşəriyyətin azadlığı yolu" kimi səciyyələndirir. S.M.Taleqaninin sosial- 79
fəlsəfi görüşlərinin azərbaycanlı tədqiqatçısı H.Hüseynovun doğru olaraq qeyd etdiyi kimi Taleqaninin cihad haqqında dini-fəlsəfi sosial, siyasi təliminin ana xəttini azadlıq və sosial ədalət haqqında təlim təşkil edir. Taleqaninin azadlıq və sosial ədalət haqqında mütərəqqi baxışlarının formalaşmasını müəllif düzgün olaraq "onun Qərbin və Şərqin ictimai-siyasi fikrində, fəlsəfə və sosiologiyasında azadlıq və sosial ədalət haqqındakı təlim və nəzəriyyələrə yaxından tanış olunması və bu dəyərlərdən faydalanmasını gös- tərir: "Məhz bu mövqe, bu faydalanma Taleqaninin azadlıq və sosial ədalət haqqındakı baxışlarının daha doğru və obyektiv olmasına səbəb ola bilmişdir" (4, s. 301). Qərbdə formalaşan azadlığa insan fəaliyyəti ilə təbiət və cəmiyyət qanunlarının qarşılıqlı münasibətlərini ifadə edən fəlsəfi kateqoriya kimi baxan, şəxsiyyətin, kollektivin, sinfin və bütövlükdə cəmiyyətin azadlığı haqqında baxışları əhatə edən fəlsəfi təlimə və azadlıq haqqında Şərqdə formalaşan dini-fəlsəfi və elmi-fəlsəfi təlimlərə əsaslanaraq Taleqani azadlığı tam, mütləq və nisbi azadlığa bölür. Taleqani doğru olaraq göstərir ki, fəlsəfi, mənəvi-əxlaqi və hətta iqtisadi-siyasi baxımdan nəzərdə tutulan azadlıqlar nisbidir: azadlıq insanlara tam, hərtərəfli deyil, müəyyən "həddə" və "ölçüdə" verilir. Qərbdə "azadlığın həyata keçirilməsi imkanları" anlayışının alternativi kimi Taleqani "azadlığın həddi" anlayışını işlətmişdir. Taleqani azadlığın və sosial ədalətin bərqərar olmasında cihada da əsas önəm verir. Taleqaninin bütün dünyagörüşünün sosial-fəlsəfi təliminin, o cümlədən, azadlıq haqqındakı təliminin əsasını da ilk növbədə, Quranın uyğun ayələri, şəriət qayda- qanunları, bütövlükdə islam təlimi təşkil edir. Bu mənada, onun ilahi ideyaya əsaslanan azadlıq ideyası diqqəti xüsusilə cəlb edir: "Allahın yolu – bütün bəşəriyyətin əmin- amanlığı yoludur. Yəni ədalətin yoludur, ...həqiqətin yoludur, ...bəşəriyyətin azadlığı yoludur: bu yol hər hansısa sosial qrupun, sinfin, xalqın və ya insan cəmiyyətinin intellektual inkişafı üzərində qurulan hökmranlığın bərqərar olunması deyildir... Ona görə ki, Allah hamıya gücü-qüvvəti də, ...əqli-qabiliyyəti də, azad nəfəs almaq üçün havanı da, kainatı, atmosferi, işığı və torpağı da vermişdir". (5, s. 5-6). Taleqaninin islamın ümumbəşəri təliminə əsaslanan azadlıq ideyası geniş, əhatə olmaqla yanaşı, həm də haqq, ədalət, bərabərliklə vəhdət təşkil edir. Taleqani düzgün olaraq bütün inqilabların səbəbi kimi "xalqın siyasi azadlığının əlindən alınmasını", azadlığın bərpası yolunda dövlətin, ədalətli müharibələrin, cihadın oynadığı rolu göstərir: "Bəşəriyyət müharibələri azadlıq qazanmaq üçün aparmışdır" və ya dövlətin məqsədi "bütün insanların hüquqlarını qorumaqdır" (6, s. 265-347). İslam təliminə əsaslanaraq Taleqani azadlığa nail olmağın əsas vasitəsi kimi cihad-müqəddəs müharibəyə tərəfdar çıxır. O, İranda azadlığın tam bərqərar olacağına ümid edirdi. Lakin İranda azadlıq müəyyən həddə təmin edildi. Taleqani islamdakı azadlığı istibdadın əksi və insan mənəviyyatının mühüm məsələsi hesab edir. Azadlıq təkcə siyasi, hüquqi deyil, həm də fəlsəfi-əxlaqi anlayışdır. İslama görə, hər bir insana azadlıq Allah tərəfindən tam və əbədi verilmişdir. Taleqani "Vəhdət və azadlıq" əsərində isə azadlığın həddi-hüdudunun ancaq inqilabi hərəkatının çərçivəsi daxilində olmasını bəyan edirdi, yəni bildirirdi ki, xalqa tam azadlıq və demokratik hüquqlar verilməsi qeyri-mümkündür. İran İslam Respublikasının ictimai-siyasi rəhbəri və baş ideoloqu İmam Xomeyni göstərirdi ki, istismara məruz qalanların və məzlumları azadlığı yolundakı islam inqilabı onların özlərinin əli ilə baş vermişdi. Müasir İranda azadlıq haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. Azərbaycan İranşünas tədqiqatçısı V.Mustafayev doğru olaraq göstərir ki, İranda azadlıq məsələsinə müxtəlif cinahların münasibəti əsasında onların mühafizəkar, yoxsa liberal mövqedə 80
dayandığını müəyyən etmək olar. İran tədqiqatçısı Həmidrza Zərifiniya isə qeyd edir ki, İranda həmişə belə hesab etmişlər ki, ya "azadlıq olmamış", ya da onu mütləq azadlıq kimi qəbul etmişlər (7, s. 212). Rza şahın hakimiyyəti illərində (1925-1941) "azadlıq" hökumət və qayda- qanunların "əleyhinə fəaliyyət göstərən qüvvə kimi başa düşülürdü. (7). Hər bir cinahın azadlıq anlayışına münasibətini nəzərdən keçirən müəllif göstərir ki, liberal cinaha görə azadlıq və demokratiyanın olmaması inqilab yaradan amildir, ona görə həmin cinah daha çox siyasi inkişaf və azadlığa diqqət yetirir. Həmin cinah belə hesab edir ki, inkişaf və ədalət özünü azadlıqla uyğunlaşdırmalıdır. Fikir və söz azadlığı olmayan yerdə heç bir böhranı həll etmək olmaz. (7) Göründüyü kimi, liberal cinah azadlıq məsələlərində "liberal" mövqe tutur. Birləşdirici (təlfiqi) ziyalıların əqidəsinə görə dinsiz azadlıq özbaşınalıq və fəsada səbəb olacaq. "Əgər azadlığı din ilə əlaqələndirib birləşdirsək yeni bəşər təcrübəsi irəli sürmüş olarıq" (7). V.Mustafayev düzgün olaraq göstərir ki, bütün cinahlar azadlıq üçün məsuliyyət və qırmızı xətt tərəfdarıdırlar, amma onları necə başa düşməkdə fərqlənirlər. Liberallara görə nəzarət və məsuliyyət fərdin öhdəsinə düşür. Modern sola görə azadlıq məsuliyyət, hüquq, vəzifə yaradır, cəmiyyətin davam və inkişafı vətəndaşların məsuliyyət qəbul etməsi ilə bağlıdır. Ənənəvi sağa görə orta azadlıq olmalıdır, çünki din və şəriətə uyğundur. Liberal cinaha görə azadlığın hüdudu cəmiyyətin mənafeyi və milli hakimiyyətlə müəyyənləşir. Birləşdirici ziyalılara görə qırmızı xətt yoxdur, azadlığı məhdudlaşdırmaq bəhanəsidir. Ənənəvi sağa görə azadlığın hüdudunu İslam və şəriət müəyyən edir. Din ilkindir və azadlıq ona xidmət edir. Modern sola görə azadlıq ictimai ədalətə xidmət etməlidir. Modern sağa görə azadlıq inkişafa (iqtisadi) xidmət etməlidir. (8, s. 128-129). Birləşdirici (qarışıq) ziyalılara görə inkişaf və ədalət o həddə qədər olmalıdır ki, azadlığa ziyan vurmasın, əksinə azadlıq inkişafın zəminidir. Çünki ədalət və inkişafın genişlənməsi dövlət aparatının genişlənməsinə səbəb olub fərdin azadlığına ziyan vurur. Modern sol qanun və təhlükəsizliyi vurğulayır. Azadlığın qırmızı xətti qanuni strukturlar və qəbul edilmiş qanunlardır, güclü dövlət sayəsində mümkündür. Din, yoxsa azadlığın ilkin olduğunu müzakirə etmir, ona diqqət yetirir ki, azadlıq dövlətdə həyata keçəcək, bunun üçün "güclü cəmiyyət", "güclü dövlət" lazımdır. İfrat sağa görə isə azadlıq əxlaqi özbaşınalıq və küfrdür. (7) Göründüyü kimi, yalnız liberal cinah siyasi və ya ümumiyyətlə, azadlığı müstəqil və özündə dəyər hesab edir. Digər cinahlar azadlığı müəyyən şərtlərlə məhdudlaşdırırlar. Müəllif göstərir ki, 1997-ci il prezident seçkilərindən sonra bütün cinahlar azadlığa münasibətdə eyni mövqe tutduqlarını bəyan etməyə başladılar. Bütün cinahların azadlığa münasibəti eyni idi, sanki hamısı hir mənbədən qidalanır, heç kim o birisindən geri qalmaq istəmirdi (7). Azadlığa münasibətdə mənəvi modern sol, ənənəvi, modern sağ, ifrat sağ yanaşmalar belədir: "Din əvvəldir – Dində azadlıq Azadlıq əvvəldir – Azadlıqda din Azadlığa qarşı – azadlıq Qərbin işidir. Ənənəvi sol, ənənəvi sağ, ifrat sağ – qatı islam mövqeyində durur. Modern sağ, modern sol – hər üç mədəniyyəti barışdırmağa çalışır və ilk növbədə islam və milli dəyərlərə önəm verirlər (7). 81
Müəllifin gəldiyi nəticə budur: "Elitanın şüurunun islah edilməsi inkişaf üçün çox mühüm bir iş hesab edilir". "Bu fikir qəbul olunmasa, inkişaf da uğur qazanmaz". (7)
İran İslam Respublikası yarandıqdan sonra bütün inqilabçı qüvvələri birləşdirmək, onların arasında ixtilafın genişlənməsinə yol verməmək üçün İran İslam Respublikası Partiyası yaradıldı. Bununla da həm cəmiyyət, həm də inqilabçı qüvvələr üzərində siyasi nəzarət bərqərar edildi. İnqilab nəticəsində cəmiyyətin sosial strukturunda cüzi dəyişikliklər baş verdi. Sahibkar təbəqəsinin yuxarı dairələri – inhisarçı qrupu ləğv edildi, korporativ sosial qrup olan ruhanilər hakim təbəqəyə çevrildi. Yeni yaranmış hüquq-mühafizə, güc strukturlarında və digər strukturlarda təmsil olunma baxımından aşağı təbəqələrin sosial statusu xeyli yüksəldi, əvəzində qadınların faktiki sosial statusu xeyli pisləşdi. Bütün bunlar 1979-cu ilin dekabr ayının 2-3-də referendum yolu ilə qəbul olunmuş Əsas qanunda (Konstitusiyada) hüquqi cəhətdən təsbit olundu. Konstitusiyada Şərq və Qərbin, imamət və respublikanın, ənənəçilik və müasirliyin özünəməxsus, daha doğrusu dünyəvi islamçıların ideyasına uyğun şəkildə sintezi öz əksini tapdı. Konstitusiyada həmçinin R.M.Xomeyninin hələ XX əsrin 70-ci illərində işləyib hazırladığı İslam Respublikası nəzəriyyəsi öz əksini tapmışdı. Konstitusiyada dövlət hakimiyyəti orqanları (parlament, hökumət) silki-dini orqanlara fəqih – rəhbərə, Nəzarət şurasına tabe edilirdi. Şiə üləmalarına xüsusi imti- yazlar verilməsi respublika idarə forması ilə uzlaşdırılırdı. Rəhbərə və Nəzarət şurasına verilən geniş səlahiyyətlər icra (prezident, hökumət) və qanunvericilik (parlament) hakimiyyətlərini xeyli məhdudlaşdırır, respublika quruluşunun mahiyyətini zəiflədir. Konstitusiyada vətəndaşların bir çox vətəndaş hüquq və azadlıqları öz əksini tapmışdır, amma bu hüquqlar İslam prinsipləri və normaları ilə məhdudlaşdırılır. Kons- titusiyada müxtəlif cins, millətlərdən olan, dini icmalara məxsus iranlıların tam hüquq bərabərliyi elan edilir. Müstəqil Azərbaycan Respublikasında isə azadlığa münasibət və azadlığın bərqərar olması sahəsində bir qədər fərqli proses getmişdir. Əsarətə, köləliyə, istismara qarşı mübarizə aparmış Azərbaycan xalqı azadlıq və müstəqillik naminə çarpışmalardan keçmiş, azad insanların yaşadığı hüquqi, demok- ratik, yüksək mədəniyyətə malik bir ölkəyə çevrilmişdir. Ulu Öndər Heydər Əliyevin yeni əsr, yeni minillik münasibəti ilə Azərbaycan xalqına müraciətində xalqımızın dün- ya tarixində və dünya mədəniyyətində tutduğu yerə, özünəməxsus xüsusiyyətlərinə yük- sək qiymət verilir: "İki minilliyin tarixi əyani surətdə göstərir ki, Azərbaycan xalqı dün- ya mədəniyyətində öz dəst-xətti ilə seçilən xalqlardandır. Xalqımızın əsrlər boyu yarat- dığı mədəniyyət və ədəbiyyat nümunələri həyat eşqi, azadlıq və müstəqillik duyğuları ilə aşılanmışdır. Sənət korifeylərinin yaradıcılığı ümumbəşəri ideyaların tərənnümünə, haqqın, ədalətin, humanist idealların bərqərar olmasına xidmət etmişdir" (9). İnsan azadlıqlarının təminatçısı olan ölkəmiz demokratik quruculuq yolunda böyük uğurlar qazanmışdır. Dünya təcrübəsini milli xüsusiyyətlərlə uzlaşdırmaq xəttinə sadiq qalan Azərbaycan bütün sahələrdə inkişaf etmiş, çiçəklənən bir məkandır. Aka- demik Ramiz Mehdiyev insan azadlıqlarının müdafiə edilməsi sahəsində Azərbaycanın qazandığı uğurlar haqqında özünün "Azərbaycan: tarixi irs və müstəqillik fəlsəfəsi" əsə- rində belə yazır: "Şərqdə ilk dəfə ölüm hökmünün ləğvi, on minlərlə insanı əhatə edən amnistiyalar, siyasi plüralizmə, söz və əqidə azadlığına geniş imkan yaradılması Azər- baycanın böyük nailiyyətidir" (10). Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında azadlıq hüququ (maddə 28), fikir və söz azadlığı (maddə 47), vicdan azadlığı (maddə 48), sərbəst toplaşmaq azadlığı 82
(maddə 49), məlumat azadlığı (maddə 50), yaradıcılıq azadlığı (maddə 51) öz əksini tapmışdır. Ədəbiyyat :
1.Розенталь Ф.Торжество знание.Москва:Мысль,1981,220 с.; 2. Qurani-Kərim. (Ərəb dilindən tərcümə edənlər: Z. Bünyadov və V. Məmmədəliyev).Bakı:Qismət,1997,756 s.;
3. Musəvi Lari S.M. İslam və Qərb mədəniyyəti. Bakı, 2004, 288 s.; 4. Hüseynov.H.Taleqaninin dini-siyasi təlimi və sosial fəlsəfəsi. Bakı:Səda, 2006, 390 s.; 5. Taleqani.S.M. İslam və mülkiyyət.Fars dilində. Tehran, 1344, 220 s.; 6. Taleqani.S.M. Vəhdət və azadlıq. Fars dilində.Tehran, 1372, 170 s.; 7. Zərifiniya.H.İran siyasətçilərinin cinahları.Fars dilində Teharan, 1379,301s 8. Mustafayev V.İran İsam Respublikasında hakimiyyətdaxili münasibətlər.1979-2005-ci illər. Bakı:Cap Evi, 2010, 248 s.; 9. Əliyev H.Ə. Müstəqilliyimiz əbədidir. Bakı: Azərnəşr, 1997, 596 s.; 10. Mehdiyev R.Ə. Azərbaycan:qloballşma dövrünün tələbləri. Bakı:XXI əsr YNE,2004,564 s.; 11. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı: Qanun, 2002, 101 s.;
Мохаммадали Сабухи -Тасдиги Идея свободы в Исламе: социально -философский анализ Резюме В статье анализируется возникновение идеи свободы в Исламе (аль-хурриййа) и отношение к этой идее в религиозных школах с социально-философской точки зрения. Здесь также исследованы суть понятий «хурриййа», «аль-хурр», «аль-кадар», свободы воли, отношение иранских и азербайджанских исследователей к проблеме, комментируются особенности различной реализации идеи свободы в обществах Азербайданской Республики и Исламской Республики Ирана, в их морально-социальной жизни.
ислам, Коран, свобода, хурриййа, хурр, свобода воли, аль-кадар, Азербайджан, Иран
The article examines the emergence of the idea of freedom in Islam (Al-hurrijja) and the attitude to this idea in religious schools from a socio-philosophical point of view. It also explored the essence of the concepts of “hurrijja”, “Al-hurr”, “Al-Kadar”, freewill, the attitude of Iranian and Azerbaijani scholars to this issue, and comments on the peculiarities of the different implementation of the idea of freedom in societies of the Republic of Azerbaijan and the Islamic Republic of Iran, in their moral and social life.
Məqalənin redaksiyaya daxil olma tarixi: 15.05.2013 Məqalənin təkrar işlənməyə göndərilmə 23.05.2013 Məqalənin çapa qəbul olunma tarixi: 21.06.2013 Məqaləni çapa tövsiyə edən sahə redaktorunun (və ya üzvünün) adı: fəlsəfə üzrə elmlər doktoru, professor Niyazi Mehdi ADMİU -nun Elmi Şurasının 08 iyul 2013-cü il, 09 saylı qərarı ilə çap olunur.
Yüklə 72,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|