Mədəniyyət və turizm Mündəricat
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
65 peşəkar azərbaycanlı heykəltəraş Zeynal Əlizadə iştirak edirdi. Onun eskizləri əsasında buraxılmış döş və xatirə medallarında parlament binası, bayraq, aypara, səkkizguşəli ulduz, günəşin doğması, gül çələngi təsvir olunmuşdu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu müsabiqənin başa çatdırılmasına imkan vermədi. Cümhuriyyət dövründə milli rəngkarlıq sənəti də inkişaf edirdi. Ə.Əzimzadənin karikaturaları "Zənbur" jurnalında dərc olunurdu. Onun əsərlərində erməni-daşnak quldurlarının ağlasığmaz vəhşilikləri də əksini tapmışdır. Bəhruz Kəngərli də yaradıcılığında bu mövzuya müraciət etmiş, məşhur "Qaçqınlar" silsiləsini yaratmışdır. Bundan əlavə, Ə.Əzimzadə "Otello", "Aşıq Qərib", "Dəmirçi Gavə" tamaşalarının dekorasiya və geyim eskizlərini hazırlamış, B.Kəngərli Naxçıvan teatrında "Hacı Qara", "Ölülər", "Dağılan tifaq", "Pəri-cadu" və s. tamaşaların bədii tərtibatını vermişdir. Əlibəy Hüseynzadənin "Şeyxülislamın portreti" və "Bibi-heybət məscidi" əsərləri də bu dövrün məhsuludur. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan (1920) sonra incəsənət sahəsində də mürəkkəb proseslər baş verdi. Yeni dövlət sisteminin, eləcə də ideologiyanın yaranması sənət və sənətkarlar qarşısında yeni tələblər qoyurdu. Bir müddət köhnə ənənələr (məsələn, "Molla Nəsrəddin" jurnalında) yeniləri ilə yanaşı yaşasa da, yeganə sifarişçi olan dövlət bu sənət növünü də öz təsir dairəsinə almağa başladı. Kommunistlərin dövlətin də siyasətinə çevrilmiş "Ya bizdən ol, ya bizə qarşı" tələbi müstəqil düşünməyi, mövzu, ifadə tərzi seçməyi sənətkarlara tədricən yasaq edirdi. Yeni ideologiyanı yaşadacaq kadrlara ehtiyac duyulurdu. 1920-ci ildə Bakı Dövlət Rəssamlıq Texnikumu yaradıldı. 1928-ci ildə Gənc Rəssamlar Cəmiyyəti meydana gəldi. Yeni rəssamlar nəsli yetişməyə başladı. Əlbəttə, onların mütərəqqi Qərbi Avropa, rus incəsənətinin bədii üslubunu mənimsəməsi müsbət hadisə idi. Bununla belə, gənc rəssamlar sovet ideologiyasından irəli gələn, məhdud çərçivəyə salınmış sifarişləri yerinə yetirməyə məcbur idilər. 1934-cü ildə sosialist realizmi bütün SSRİ-də olduğu kimi Azərbaycanda da yeganə yaradıcılıq metoduna çevrildi. Əslində bu, metod yox, partiya tapşırığı idi. "Hər şeyi inqilabi inkişafda görmək və təsvir etmək", "sosializmin qalibiyyətli yürüşünü tərənnüm etmək" rəssam və heykəltəraşların da yaradıcılıq kredosuna çevrildi. Azərbaycan rəssam və heykəltəraşları öz fəaliyyətlərini bu istiqamətdə qursalar da, onların yaradıcılığında mütərəqqi ənənələr də geniş yer tuturdu. Təsviri sənətdə yeni növ və janrlar yaranırdı. 30-cu illərdə qrafika sahəsində Qəzənfər Xalıqov, İsmayıl Axundov, Əmir Hacıyev, Mixail Aleksandroviç Vlasov, Kazım Kazımzadə, Əliağa Məmmədov və başqa rəssamlar da fəaliyyət göstərir, Azərbaycan və xarici ölkə yazıçılarının əsərlərinə illüstrasiyalar çəkir, müxtəlif aktual mövzularda siyasi plakatlar yaradırdılar. Azərbaycanın müasir dəzgah boyakarlığının təşəkkülü 20-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbini bitirmiş gənc rəssamların fəaliyyəti ilə bağlı olmuşdur. 30-cu illərdə Azərbaycan İnqilabi Təsviri İncəsənət Birliyinin təşkil etdiyi sərgi böyük uğur qazandı. Bakıda və Moskvada nümayiş etdirilən ilk rəssamlıq sərgilərində Salam Salamzadə, Q.Xalıqov, Ələkbər Rzaquliyev və başqalarının müasir mövzulara həsr etdikləri tablolar mühüm yer tuturdu. Boyakarlıq sahəsində bir sıra uğurlar qazanıldı. Sadıq Şərifzadənin "Üzüm yığımı", Həsən Haqverdiyevin "Ə.Əzimzadənin portreti", Q.Xalıqovun "Nizami Gəncəvinin portreti", Mikayıl Abdullayev, Böyükağa Mirzəzadə, Baba Əliyev, Səttar Bəhlulzadə, Tağı Tağıyev və Kamil Xanlarovun məişət və tarixi tabloları kolorit zənginliyi, boyaların ahəngdarlığı ilə diqqəti cəlb edirdi. Azərbaycanda müasir peşəkar heykəltəraşlığın təşəkkülü və inkişafı ötən əsrin 20-ci illərindən başlayır. Bu illər incəsənətdə mürəkkəb və ziddiyyətli dövrdür. 30-cu illərdən "əməkçi insanların", marksizm-leninizm klassiklərinin obrazlarının yaradılması, bütün yaşayış məntəqələrində sovet rəhbərlərinin heykəllərinin qoyulması, büstlərinin düzəldilməsi geniş yayılırdı. Bu nümunələrin əksəriyyəti trafaret xarakterli olub, 66 sənətkarlıq baxımından aşağı səviyyədə idi. Bununla belə, dövrün rəssam və heykəltəraşları dövlətin siyasi motivli sifarişlərini yerinə yetirməklə yanaşı, milli ruhu, mütərəqqi yaradıcılıq ənənələrini saxlamağa da səy göstərir və çox zaman buna nail olurdular. 20-30-cu illərdə ilk azərbaycanlı heykəltəraşlardan İ.Quliyev, eləcə də Azərbaycanda yaşayan Pyotr Sabsay və başqa heykəltəraşların iştirakı ilə Bakıda M.Ə.Sabirin, M.F.Axundzadənin və başqalarının abidələri qoyulmuş, dekorativ heykəllər, portret və büstlər yaradılmışdı. 30-cu illərdə sovet heykəltəraşlığının banilərindən olan Fuad Əbdürrəhmanov Azərbaycanın ədəbiyyat və mədəniyyət xadimlərinin büst portretlərini (Ə.Haqverdiyev, M.F.Axundzadə, Ü.Hacıbəyov, A.Zeynallı və başqaları) və ilk monumental əsəri olan "Füzuli" heykəlini (1939, Nizami ad. Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin lociyasındadır) yaratmışdır. Cəlal Qaryağdının dekorativ heykəl və portretləri, M.P.Vaqifin heykəli (1939-40, Nizami ad. Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin lociyasındadır) XX əsr Azərbaycan heykəltəraşlığının qiymətli nümunələrindəndir. 1940-cı ildə Azərbaycan rəssamlarının 1-ci qurultayı keçirildi. Bakıda və regionlarda muzeylər şəbəkəsinin, şəkil qalereyalarının yaradılması, Azərbaycan Teatr İnstitutunun (indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) təşkili (1945) sovet hakimiyyəti illərində təsviri sənətin inkişafı üçün əsaslı zəmin yaratmışdı. 1939-45-ci illərdə Azərbaycan rəssamlarının yaradıcılığında siyasi plakat və satirik qrafika əsas yer tuturdu. Siyasi karikaturaların yaradılmasında Ə.Əzimzadə, Q.Xalıqov, İ.Axundov, Ə.Hacıyev, S.Şərifzadə və başqa qrafiklərin mühüm rolu olmuşdur. Rəngkarlıqda S.Şərifzadə "Babək", Böyükağa Mirzəzadə "Böyük Babəkin yürüşü", Səttar Bəhlulzadə "Bəzz qalasının alınması", Kamil Xanlarov "Cavanşir", T.Tağıyev "Koroğlu", bununla yanaşı Salam Salamzadə, M.Abdullayev, B.Əliyev və başqa cəbhə qəhrəmanlarının da portretlərini yaratmışlar. 50-ci illərin ortalarında Azərbaycan təsviri sənəti bədii kamillik dövrünə qədəm qoydu. Qazanılan uğurlarda keçirilən sərgilərin mühüm rolu oldu. XX əsrin 40-cı illərinin sonu, 50-ci illərin əvvəllərində istedadlı rəssamların bütov bir nəsli qısa zamanda Qərbi Avropa təsviri sənətinin bədii metodlarını mənimsəmişdilər. 1960-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda bədii özünəməxsusluğa malik, milli rəngkarlıq məktəbi formalaşmışdı. Bu məktəbi təmsil edən M.Abdullayev, T.Salahov, S.Bəhlulzadə, T.Nərimanbəyov, B.Mirzəzadə və digər rəssamların adı Azərbaycanın hüdudlarından kənarda məşhurlaşmışdır. SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının həqiqi üzvü, xalq rəssamı M.Abdullayevin tablolarında respublikanın geniş, rəngarəng panoramı təsvir olunmuşdur. Rəssamın "Axşam", "Mingəçevir işıqları", "Azərbaycan çöllərində" (triptix), "Sevinc" və s. əsərlərində əmək adamları, məişət səhnələri lirik səpkidə verilmişdir. "Hindistan silsiləsi"nə görə M.Ab-dullayev beynəlxalq Nehru mükafatına layiq görülmüşdür (1969). 50-ci illərin sonu, 60-cı illərin əvvəllərində "Sərt üslub" adlandırılan istiqamətin nümayəndələri formaca monumental, lakonik, gündəlik həyat reallığım əks etdirən əsərlər yaratmışlar. Bu üslubun liderlərindən biri SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının həqiqi üzvü, xalq rəssamı T.Salahov idi. T.Salahov yaradıcılığı milli ənənələrlə müasir dünya incəsənətinin ən mütərəqqi dəyərlərinin birləşdirilməsinə gözəl nümunədir. Onun yaradıcılığında romantizmlə realizmin sıx vəhdəti duyulur. T.Salahovun yaratdığı istər portretlərdə, tematik tablolarda, istərsə də səhnə dekorasiyalarında sərt dina-mika, daxili fərdi özünəməxsusluq var. Onun istər neftçi, dəmirçi, balıqçı, istərsə də bəstəkar, şair və s. obrazları süni romantizmdən, şablonçuluqdan uzaq, təbii yaşantıları ilə seçilən insanlardır. Rəssamın "Növbədən qayıdanlar", "Səhər qatarı", "Abşeron qadınları", "Yeni dəniz" tablolarında dövrün qəhrəmanlıq pafosu, Xəzərdə yüksələn polad adaların əzəməti duyulur. T.Salahovun yaratdığı "Bəstəkar Qara Qarayevin portreti", "Bəstəkar D.D.Şostakoviçin portreti" bu janrın klassik nümunələrindəndir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin portreti Azərbaycan boyakarlığının ən yaxşı əsərləri sırasına daxildir. Orijinal yaradıcılığa malik T.Nərimanbəyovun əsərlərində doğma yurdun təbiəti, müasirlərinin obrazı əlvan dekorativ boyalarla təsvir edilir. Rəssamın "Səadət", "Sevinc", "Torpağın bərəkəti", "Bazar" və s. tabloları, natürmort və mənzərələri nikbin ovqatı ilə seçilir. Onun improvizasiya məharəti "Parisi xatırlayarkən", "Bethoven dünyası" tablolarında, səhnə dekorlarında aydın nəzərə çarpır. T.Nərimanbəyovun milli və beynəlmiləl ənənələrin sintezinə əsaslanan yaradıcılığı dünya şöhrəti qazanmışdır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|