113
Mütəxəssislər sarınma geyim növünü ümumiyyətlə geyim mədəniyyətinin başlanğıcına aid
edirlər. Bu növə qədim yunanların geyimlərini, buna bənzər olan yapon kimonosunu, hind dxoti və
sarisini də aid edirlər.
Mütəxəssislər həmçinin dəfn zamanı mərhuma bürünən kəfəni də
sarınma geyim növünə aid edirlər və bunun Orta Asiyaya İrandan
gəldiyini göstərirlər.
Dünya xalqlarının geyim tarixi ilə məşğul olan mütəxəssislər
şalvarın ilk yaranışda hər ayağa tək-tək sarman bel geyimi olduğunu
təsdiq edir və qədim romalıların bu geyimi Şərqdən qəbul etdiklərini
sübut edən dəlillər gətirirlər.
Örtülmə geyim növü də çox qədim dövrlərdən yaranmışdır. Bu
geyim növündən həm qadınlar, həm də kişilər istifadə edirdilər. Örtülmə
geyim növü
parça tikəsindən olub,
həm sadə, həm də qırçınlara yığılmış halda istifadə olunmuşdur.
Geyim dəstlərində müəyyən funksional məna daşıyan
elementlərlə yanaşı rəmzi səciyyə kəsb edən ünsürlərdən də istifadə
olunmuşdur. Quş, yaşmaq, kəsti, günəşəbənzər örpək və s. Elementlər
simvolika bildirən elementlər kimi istifadə olunub. Simvolika bildirən
quş Dədə Qorqud döyüşçülərinin geyim ünsürü olmuşdur. Səfəvilər
dövründə qadın baş geyimi olan 7 dilimli ləçəklər də simvolik məna
daşıyırdı. Atəşpərəstlikdə müqəddəs gül hesab olunan nilufər XIX
yüzillikdə Qarabağ zonasına məxsus arxalığın qolunda özünü göstərir.
Geyilmə libas növünə çiyin və bel geyimləri aiddir. Köynək,
qaftan, cübbə, çuxa, nimtənə, çəpkən, qofta, tuman, arxalıq, şalvar, kürk, kürdü, eşmək, canlıq və s.
buna misal göstərmək olar. Bu geyimlərin biçim üsulunun təhlili aşağıdakı nəticələrə gəlməyə əsas
verir.
Hazır halda istifadə olunan bürünmə geyim növündən sonra meydana gələn hörmə geyimlər ilk
əvvəllər calaşdırılmadan, sarınma üsulu ilə istifadə olunurdusa da, sonralar onun hissələri bir-birinə
bitişdirilərək bütöv hala salınırdı. Bu cür geyim növü Xocalı-
Gədəbəy mədəniyyətinə aid edilən tunc kəmərlər üzərində
təsvir olunmuş qılıncoynadan kişinin əynində müşahidə edilir.
Hörmə-calaşdırma (tikilmə) geyim növünə, həmçinin e.ə.
I minilliyə aid edilən gil fiqurun əynində rast gəlirik.
Bu dövrdə, artıq hörmə-tikmə geyimlərlə yanaşı, toxunma
materialdan biçib-tikmə üsulu ilə əldə olunmuş geyim növü,
məsələn, cübbə də geyiniliriş. Mingəçevirin hörmə
geyimlərində nəzərə çarpan müxtəlif naxışlarla yanaşı, biçmə-
tikmə geyimlərdə çox saylı müxtəlif düymələrin istifadə
olunması göstərir ki, bu dövrdən etibarən geyimin estetikası
aparıcı
mövqeyə
çəkilməyə
başlayır.
Mütəxəssislər
azərbaycanlılara məxsus uzunqollu, uzun ətəkli geyimin
(köynəyin - yunanlar bunu "sarapis" adlandırırdı), bir sıra qonşu
xalqlar tərəfindən də qəbul edildiyini təsdiq edən fikirlər
söyləyirlər.
Ensiz zolaq şəklində hörülərək hər ayağa ayrı-ayrılıqda
sarınmış bel geyiminə, neolit dövründən başlayaraq müşahidə
etdiyimiz təsvirlərdə rast gəlirik. Bunu biçib-tikmə bel geyimi
olan şalvarın prototipi hesab etmək olar.
Qeyd etdiyimiz kimi, e. ə. I minillikdə dəbdə olan geyim
dəstinə cübbə də daxil idi. Həm kişi, həm də qadın geyimi olan
cübbə toxunma yun materialdan biçib-tikmə üsulu ilə
hazırlanırdı. Həm də çox vaxt müxtəlif rəngli, güllü və tikmə
naxışlı olurdu. Mənbənin verdiyi məlumata görə cübbə artıq eramızdan xeyli əvvəl qonşu xalqlar
arasında da yayılmışdır. Cübbə dünya geyim mədəniyyətində djuba-şuba kimi, bəzi xalqlarda isə,