124
başqaları]. Bu dövrdə teatrda müğənnilərdən Vasili Alekseyeviç Nikolski, E.Starostina, dirijorlardan
Aleksandr Vasilyeviç Pavlov-Arbenin, Ariy Moiseyeviç Razovski, Samuil Aleksandroviç Stolerman,
Müslüm Maqomayev və başqaları fəaliyyət göstərirdilər. Müxtəlif illərdə teatrın səhnəsində görkəmli
rus opera müğənnilərindən Leonid Vitalyeviç Sobinov, Qriqori Stepanoviç Piroqov, Antonina
Vasilyevna Nejdanova, Valeriya Vladimirovna Barsova və başqalarının iştirakı ilə qastrol tamaşaları
verilmişdir.
Azərbaycan bölməsi inqilabdan əvvəlki tamaşaları təkmilləşdirməklə yanaşı milli operalar
yaradılması üzərində də fəal çalışırdı. Teatrın repertuarı ənənəvi klassik opera formasında yazılmış
"Şahsənəm" (1927, R.Qlier), inqilabi mövzuda ilk sovet operalarından "Nərgiz" (1935,
M.Maqomayev) və Azərbaycan professional musiqisinin şah əsəri olan "Koroğlu" (1937,
Ü.Hacıbəyov; SSRİ dövlət mükafatı, 1941) operaları ilə zənginləşdi. "Koroğlu" tamaşası Azərbaycan
operasının inkişafında böyük rol oynadı. 1938-ci ildə teatrın opera truppası Moskvada Azərbaycan
sənəti ongünlüyündə "Koroğlu", "Arşın mal
alan", "Nərgiz", "Şahsənəm" tamaşaları ilə
çıxış etdi. 30-50-ci illərdə teatrda görkəmli
müğənnilərdən
Bülbül,
Şövkət
Məmmədova,
Fatma
Muxtarova,
Hüseynqulu Sarabski, eləcə də İdris
Ağalarov, Elmira Axundova, Məmmədtağı
Bağırov,
Sona
Bağırova,
Ağababa
Bünyadzadə, Nina Valatsi, Sürəyya Qacar,
Aleksandr Aleksandroviç Drozdov, Əli və
Qənbər
Zülalov qardaşları,
Qulam
İsgəndərov, Böyükağa Mustafayev, Vasili
Alekseyeviç Nikolski, Yaqub Rzayev,
Həqiqət Rzayeva, Əlövsət Sadıqov, L.Təhmasib, Mariya Titarenko, Roman Maksimoviç Trifonov,
Hacağa Hacıbababəyov, Şirzad Hüseynov, tarzənlərdən Xanlar Məlikov, Bəhram Mənsurov, Qurban
Pirimov, dirijorlardan Əfrasiyab Bədəlbəyli, Niyazi, Əşrəf Həsənov, rejissorlardan Soltan Dadaşov,
Mehdi Məmmədov, İsmayıl Hidayətzadə və başqaları fəaliyyət göstərirdilər.
Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra teatrın yanında balet studiyası təşkil
edilmiş, 1933-cü ildə isə xoreoqrafıya məktəbi yaradılmışdır. Bu dövrdə teatrda "Sonalar gölü"
(P.İ.Çaykovski), "Don Kixot" (L.Minkus), "Baxçasaray fontanı" (B.V.Asafyev), "Esmeralda" (S.Puni),
"Qırmızı lalə" (R.M.Qlier) və s. baletlər tamaşaya qoyulmuşdur. Balet truppasında V.Nejdanov,
R.Potapova, O.Pokrovskaya, V.İ.Vronski və başqaları işləyirdilər. 40-cı illərdə balet truppası Qəmər
Almaszadə, İrina Mixayliçenko, Leyla Vəkilova, Konstantin Nikolayeviç Bataşov, Adilə Almaszadə,
S.Mirəliyeva kimi istedadlı balerina və rəqqaslarla təmsil olunurdu. 1940-cı ildə ilk milli Azərbaycan
baleti "Qız qalası" (Ə.Bədəlbəyli) tamaşaya qoyuldu. 1941-1945-ci illərdə teatrın səhnəsində faşizmə
qarşı mübarizədən bəhs edən əsərlərə geniş yer verilmişdir: "Xalq qəzəbi" (1941, Ə.Bədəlbəyli və
B.Zeydman), "Vətən və cəbhə" (1942, Ü.Hacıbəyov), "Vətən" (Q.Qarayev və C.Hacıyev; SSRİ Dövlət
mükafatı, 1946) və sairə. Nizaminin anadan olmasının 800 illiyi münasibətilə teatrda "Xosrov və Şirin"
(1942, Niyazi), "Nizami" (1948, Ə.Bədəlbəyli) operaları tamaşaya qoyuldu. Teatrda müxtəlif illərdə
Cənubi Qafqaz bəstəkarlarının opera əsərləri oynanılmışdır. 50-ci illərdə balet sənətinin dəyərli
örnəklərindən olan "Gülşən" (1950, S.Hacıbəyov; SSRİ Dövlət mükafatı, 1952), "Yeddi gözəl" (1952,
Q.Qarayev) baletləri tamaşaya qoyuldu. Bu illərdə sonralar teatrın həyatında mühüm rol oynamış
Rəfiqə Axundova, Y.N.Kuznetsov, A.S.Urvantsev, Maqsud Məmmədov və başqa balet solistləri
səhnəyə gəldilər. Bu dövrdə teatrın repertuarı Azərbaycan opera sənətinin uğuru sayılan "Sevil" (1953,
F.Əmirov), həmçinin "Azad" (1957, C.Cahangirov) operaları ilə zənginləşdi. 1959-cu ildə teatr
Moskvada keçirilən Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyündə "Koroğlu" və "Sevil"
operalarını, "Qız qalası", "Yeddi gözəl" və "Gülşən" baletlərini göstərdi.
125
60-cı illərdə janr və üslub etibarilə
müxtəlif xarakterli əsərlər tamaşaya
qoyuldu: "Vaqif" (1960, R.Mustafayev),
"Bahadır və Sona" (1961, S.Ələsgərov),
"Tülkü və Alabaş" (1963,
İ.Məmmədov),
"Ölülər"
(1963,
V.Adıgözəlov), "Məhəbbət şərbəti"
(1965, Q.Donisetti), "Qurd və yeddi
çəpiş" (1967, M.Koval), "Monastırda
nişanlanma"
(1969,
S.Prokofyev)
operaları,
"Qaraca
qız"
(1965,
Ə.Abbasov), "Xəzər balladası" (1968,
T.Bakıxanov), "Şur" (1968, F.Əmirov),
"Leyli və Məcnun" (1969, Q.Qarayev),
"Qobustan kölgələri" (1969, Fərəc
Qarayev) baletləri və sairə. Sovet baletinin incilərindən olan "İldırımlı yollarla" (1961, Q.Qarayev;
Lenin mükafatı, 1967) və "Məhəbbət əfsanəsi" (1961, A.Məlikov) əsərlərinin tamaşaya qoyulması
Azərbaycan balet sənətinin inkişafında mühüm rol oynadı. 60-70-ci illərdə teatrda müğənnilərdən
Rəşid Behbudov, Rauf Atakişiyev, Əbülfət Əliyev, Firəngiz Əhmədova, Firidun Mehdiyev, Rübabə
Muradova və başqaları, balet artistlərindən Rəfiqə Axundova, Çimnaz Babayeva, Leyla Vəkilova,
Maqsud Məmmədov, Vladimir Pletnyov, Tamilla Şirəliyeva və başqaları. çıxış etmişlər. 70-ci illərdə
teatrda "Qırmızıpapaq" (1970, M.R.Rauxverger), "Nikbin faciə" (1971, A.N.Xolminov), "Söyüdlər
ağlamaz" (1971, Ə.Bədəlbəyli; yeni quruluşda, 1975), "Aygün" (1973, Z.Bağırov), "Gəlin qayası"
(1974, Ş.Axundova), "Koroğlu" (1975, yeni quruluşda, Ü.Hacıbəyov), "Aldanmış ulduzlar" (1977,
M.Quliyev), "Xanəndənin taleyi" (1978, C.Cahangirov) operaları, "Kaleydoskop" (1971, F.Qarayev),
"Zoluşka" (1978, S.Prokofyev), "Çitra" (1972, Niyazi; beynəlxalq C.Nehru mükafatı, 1974), "Nəsimi
dastanı" xoreoqrafik poeması (1973, F.Əmirov; Azərb. SSR Dövlət mükafatı, 1974), "Don Kixot"
(1973, L.Minkus), "İldırımlı yollarla" (1974, yeni quruluşda, Q.Qarayev), "Min bir gecə" (1979,
F.Əmirov; SSRİ Dövlət mükafatı, 1980) baletləri və s. tamaşaya qoyulmuşdur.
80-ci illərdə teatrda bir sıra yeni əsərlər "Humay" (1981, N.Məmmədov), "Babək" (1986,
A.Əlizadə) baletləri, "Çəkməli pişik" (1986, L.M.Vaynşteyn) operası tamaşaya qoyulmuş, "Əsli və
Kərəm", "Aşıq Qərib" operalarının tamaşaları bərpa edilmişdir.Azərbaycan operalarından "Leyli və
Məcnun", "Şah İsmayıl", "Koroğlu" teatrın daimi repertuarındadır. Klassik operalardan "Sevilya
bərbəri", "Karmen", "Aida", "Trubadur", "Yevgeni Onegin", "Toska", "Bohema" və s. vaxtaşırı
göstərilir.
1990-cı ildə teatrın truppasında müğənnilərdən SSRİ xalq artistləri Firəngiz Əhmədova, Müslüm
Maqomayev, Lütfıyar
İmanov,
Zeynəb
Xanlarova,
Fidan
Qasımova, Azərbaycan
Respublikasının
xalq
artistləri
Rauf
Atakişiyev,
Mürsəl
Bədirov, Arif Babayev,
Xuraman
Qasımova,
əməkdar artistlər Səkinə
İsmayılova,
Qəndab
Quliyeva,
Canəli
Əkbərov,
Alim
Qasımov,
Hüseyn
Əliyev,
Rumiyyə
Kərimova,
L.Lokşin,
Firidun Mehdiyev, Baba
Dostları ilə paylaş: |