Mədəniyyət və turizm Mündəricat
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
13 50-ci illərdə simfonik musiqi sahə-sində xüsusi inkişaf nəzərə çarpır. Dövrün mühüm ictimai-siyasi mövzuları bəstəkarların müxtəlif səpgili simfonik əsərlərində öz ifadəsini tapır. Bəstəkarların simfonik yaradıcılığının janr və üslub tərkibi çeşidliyi ilə fərqlənir. Bu dövrdə Q.Qarayev, F.Əmirov, C.Hacıyev, S.Hacıbəyov, Niyazi ("Rast" simfonik muğamı, 1949), R.Hacıyev fəal yaradıcılıq işi aparırdılar. Q.Qarayevin bu dövr əsərlərində bəstəkarın simfonizminə məxsus münaqişəli dramaturgiya, məntiqi inkişaf, parlaq intonasiya ifadəliliyi özünü göstərirdi ("Leyli və Məcnun" simfonik poeması, SSRİ Dövlət mükafatı, 1948; "Yeddi gözəl" simfonik süitası, 1948; Alban rapsodiyası, 1952). F.Əmirov musiqi tarixində simfonik muğam janrının yaradıcısı kimi məşhurdur ("Şur", "Kürd ovşarı", SSRİ Dövlət mükafatı, 1949). Bəstəkar muğamların məqam, mövzu və digər üslub xüsusiyyətlərini ustalıqla simfonikləşdirmişdir. Əmirov simfonizminə xas olan orkestr boyalarının əlvanlığı, janr rəngarəngliyi, obraz zənginliyi onun bu dövrdə yazdığı əsərlərində öz ifadəsini tapdı (simli orkestr üçün "Nizami" simfoniyası, 1947; "Azərbaycan" simfonik süitası, 1950). C.Hacıyev simfonizmi obrazlarının dərin psixoloji fikir yönümü, musiqi inkişafının gərgin dramatizmi, melodikasının geniş epikliyi ilə fərqlənir. S.Hacıbəyovun simfonik yaradıcılığı parlaq janr boyaları ilə aşılanmışdır ("Karvan" simfonik lövhəsi, 1945; orkestr üçün uvertüra, 1956). C.Cahangirov vokal-simfonik əsərlər ("Arazın o tayında" poeması, SSRİ Dövlət mükafatı, 1950; "Füzuli" kantatası, 1959) bəstələdi. "Arazın o tayında" vokal-simfonik poeması özündə həm simfonik, həm də kantata-oratorial musiqinin özəlliklərini toplayan yeni janr idi. Cənubi Azərbaycanda azadlıq mübarizəsinə həsr edilmiş bu əsər obrazlılığı, siyasi aktuallığı, musiqi dilinin milli koloriti ilə fərqlənir. "Füzuli" kantatasında isə Füzuli poeziyasının obraz dairəsi polifonik inkişafa malik xor musiqisi vasitəsilə ifadə edilmişdir. Bu dövrdə kamera musiqisinə, xüsusilə instrumental musiqiyə maraq daha da artdı (Q.Qarayev, F.Əmirov, C.Hacıyev, Elmira Nəzirova, Azər Rzayev və başqa). Mahnı janrının yüksəlişi S.Rüstəmov, Tofıq Quliyev, R.Hacıyev, C.Cahangirov, Qəmbər Hüseynli yaradıcılığı ilə sıx bağlıdır. Ağabacı Rzayeva, Ədilə Hüseynzadə, Şəfiqə Axundova kimi qadın bəstəkarların mahnı yaradıcılığı da əhəmiyyətlidir. Bu dövrdə bir sıra kinofilmlərə və dram tamaşalarına musiqi bəstələnmiş, ifaçılıq sənəti püxtələşmişdir. 1957-ci ildə ilk Dövlət simli kvarteti [Azad Əliyev, Murad Tağıyev, Rəşid Seyidzadə, Sabir Əliyev; tələbə və gənclərin 6-cı Ümumdünya festivalı beynəlxalq müsabiqəsinin (1957, Moskva) laureatı] yaradıldı. SSRİ xalq artistləri Firəngiz Əhmədova (müğənni), Leyla Vəkilova (balerina), əməkdar incəsənət xadimi Çingiz Hacıbəyov (dirijor) və başqaları ilə təmsil olunan yeni ifaçılar nəsli yetişdi. 1956-cı ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının 1-ci qurultayı keçirildi. 60-80-ci illər Azərbaycan musiqisi yaşlı nəsil bəstəkarlarının yaradıcılıq fəallığı, yeni bəstəkar qüvvələrinin meydana gəlməsi, bütün janrlarda önəmli uğurlar qazanılması, beynəlxalq əlaqələrin genişlənməsi ilə seçilir. Azərbaycan bəstəkarlarının peşəkarlıqlarının təkmilləşməsi yazı texnikalarından, yeni musiqi ifadə vasitələrindən istifadə etməyə şərait yaratdı. 60-80-ci illərdə ümumbəşəri ictimai əhəmiyyət daşıyan mövzular müasir dövrün aktual fəlsəfi-etik problemləri ilə əlaqədə verilirdi. Yeni forma, ifadə vasitələri axtarışları aparılırdı. Folklorla əlaqə yeni musiqi təfəkkürü sistemi səviyyəsində təzahür edirdi. Opera və balet Azərbaycan bəstəkarlarının çox müraciət etdikləri janrlara çevrilirdi. Arif Məlikovun "Məhəbbət əfsanəsi" (1961), "Bu torpaqda iki nəfər" (1969), "İki ürək dastanı" (1982), F.Əmirovun "Nə-simi haqqında dastan" (1973; Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı, 1974), "Min bir gecə" (1979; SSRİ Dövlət mükafatı, 1980) baletləri geniş şöhrət qazandı. Bu dövrdə Niyazi ("Çitra", 1962, 2-ci redaksiya, 1972), Əşrəf Abbasov ("Qaraca qız", 1965), R.Hacıyev ("Ləzgi-həngi", "Yallı", "Hürriyyə" və s., 1969, 1970, 1979), T.Bakıxanov ("Xəzər balladası", "Şərq poeması", 1968, 1989), F.Qarayev ("Qobustan kölgələri", "Kaleydoskop", 1969, 1971), L.Vaynşteyn ("İlham", 1977), N.Məmmədov ("Humay", 1981), A.Əlizadə ("Babək", 1986) balet əsərləri yaratdılar. R.Mustafayevin "Vaqif" (1960), S.Ələsgərovun "Bahadır və Sona" (1961), V.Adıgözəlovun "Ölülər" (1963), Z.Bağırovun "Aygün" (1972), Ə.Bədəlbəylinin "Söyüdlər ağlamaz" (1971), Ş.Axundovanm "Gəlin qayası" (1972), M.Quliyevin "Aldanmış kəvakib" (1977), C.Cahangirovun "Xanəndənin taleyi" (1978) əsərləri 60-70-ci illər Azərbaycan opera sənətini təmsil edirdi. R.Hacıyevin "Romeo mənim qonşumdur" (1960), "Kuba, məhəbbətim mənim" (1963), "Yolayrıcı" (1981) və s. operettaları müxtəlif səhnələrdə tamaşaya qoyulmuşdur. Q.Qarayevin "Coşğun qaskoniyalı" müziklində (1973; E.Rostanm "Sirano de Berjerak" pyesinin motivləri üzrə) janrın yeni aspektləri meydana çıxdı. Bu dövrün Azərbaycan operettası Z.Bağırov ("Qaymana", 1964), S.Ələsgərov ("Milyonçunun dilənçi oğlu", 1966; Ü.Hacıbəyov ad. respublika 14 mükafatı, 1967), T.Quliyev ("Sənin bircə sözün", 1967), A.Məlikov ("Dalğalar", 1967), A.Rzayev ("Hacı Kərimin aya səyahəti", 1967), T.Bakıxanov və N.Məmmədov ("Məmmədəli kurorta gedir", 1969), Vasif Adıgözəlov ("Nənəmin şahlıq quşu", 1971), Emin Sabitoğlu ("Hicran", 1973) və başqalarının əsərləri ilə təmsil olunmuşdur. Azərbaycan bəstəkarları simfonik musiqinin müxtəlif janrlarına müraciət etmişlər. Q.Qarayevin "Don Kixot" simfonik qravürləri (1960), kamera orkestri üçün 3-cü simfoniyası (1965) və skripka ilə orkestr üçün konsertində (1967) çağdaş dövrün mürəkkəb təzadları, bəstəkarın həyat, insan haqqında düşüncələri əksini tapmışdır (Bu əsərlərdə 12 tonlu seriya texnikası ilə milli musiqinin üzvi sintezinin parlaq nümunəsi yaranmış, millilik anlayışının yeni çalarları müəyyən edilmişdir). F.Əmirovun "Azərbaycan kapriççiosu" (1961), "Gülüstan-Bayatı-Şiraz" simfonik muğamı (1971), "Azərbaycan qravürləri" (1977) janr rəngarəngliyi ilə seçilir. C.Hacıyev (5-ci, "İnsan, Torpaq, Kosmos" simfoniyası, 1972), S.Hacıbəyov (böyük simfonik orkestr üçün konsert, 1964, Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı, 1970), A.Məlikov (2-6-cı simfoniyalar, 1969-85; "Metamorfozlar", 1964), V.Adıgözəlov (fortepiano ilə orkestr üçün 3-cü konsert, 1985), X.Mirzəzadə (2-ci simfoniya, 1970, Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı, 1976), Aqşin Əlizadə (1-4-cü simfoniyalar, 1962, 1966, 1984, 1985) yeni musiqi əsərləri yaratmışlar. Ramiz Mustafayev, M.Mirzəyev, N.Məmmədov, A.Rzayev, F.Qarayev, İ.Məmmədov, Oqtay Zülfüqarov, İ.Hacıbəyov, A.Dadaşov, C.Quliyev və başqa simfonik musiqi sahəsində uğurla çalışmışlar. Hacı Xanməmmədov tar və simfonik orkestr üçün 4 konsertin (1952, 1966, 1973, 1984, 1-ci konserti Azərbaycanda bu janrda yazılmış ilk əsərdir) müəllifidir. S.Rüstəmov (1972), Süleyman Ələsgərov (1983) tar ilə xalq çalğı alətləri orkestri üçün konsertlər bəstələmişlər. Vokal-simfonik və xor musiqisi janrına C.Cahangirov ("Sabir" oratoriyası", 1962; "Nəsimi" kantatası, 1980), S.Rüstəmov ("Azərbaycan" kantatası, 1971), R.Mustafayev ("Hüseyn Cavid" oratoriyası, 1983), A.Məlikov ("Vətən" vokal-simfonik poeması, 1964), A.Əlizadə ("Bayatılar" xor silsiləsi, 1969; "26-lar" kantatası, 1975, Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı, 1978), N.Məmmədov ("Azərbaycan" oratoriyası, 1978), M.Mirzəyev ("İran motivləri" vokal-simfonik silsiləsi, 1979), İ.Hacıbəyov ("Memorial" kantatası, 1984) və başqa müraciət etmişlər. Kamera-instrumental musiqi janrına Q.Qarayev, C.Hacıyev, F.Əmirov, Xəyyam Mirzəzadə, T.Bakıxanov, A.Rzayev, M.Quliyev və başqa maraq göstərmişlər. F.Əlizadənin violonçel və fortepiano üçün "Habilsayağı" kompozisiyası (1981) geniş ifa edilir. Kamera-vokal musiqisi A.Məlikov, Ə.Hüseynzadə, F.Quliyeva, S.İbrahimova və başqanın yaradıcılığı ilə təmsil olunur. F.Əmirov, C.Cahangirov, Ş.Axundova, S.Ələsgə-rov, V.Adıgözəlov, T.Hacıyev, E.Sabitoğlu, P.Bülbüloğlu, O.Kazımov, R.Mirişli, E.İbrahimova, A.Bəbirov və başqa mahnı janrında da diqqətəlayiq əsərlər yaratmışlar. A.Məlikovun soprano və simli orkestr üçün N.Hikmətin sözlərinə bəstələdiyi 2 sikl romansları (1962, 1984) bu janrın dəyərli nümunələridir. T.Quliyev, R.Hacıyev, C.Cahangirov, A.Məlikov, X.Mirzəzadə, V.Adıgözəlov, E.Sabitoğlu, P.Bülbüoğlu və başqaları kino və dram tamaşalarına musiqi yazmışlar. Uşaq musiqisi sahəsində O.Zülfüqarov, S.İbrahimova, O.Rəcəbov, R.Şəfəq və başqa fəal çalışırlar. Azərbaycan bəstəkarlarının simfonik və kamera musiqisi 50-ci illərdən etibarən xaricdə geniş ifa edilməyə başlamışdır. F.Əmirovun "Şur" və "Kürd ovşarı", Niyazinin "Rast" simfonik muğamları, Q.Qarayevin və S.Hacıbəyovun simfonik əsərləri bir sıra ölkələrdə səslənmiş və yüksək qiymətləndirilmişdir. 80-ci illərdə A.Məlikov, X.Mirzəzadə, A.Əlizadə, F.Əlizadə, F.Qarayev və başqanın əsərləri Avropa, Amerika, Asiyada uğurla ifa edilmişdir. Müğənnilər, SSRİ xalq artistləri R.Behbudov, F.Əhmədova, M.Maqomayev, Z.Xanlarova, L.İmanov, Fidan Qasımova, Azərbaycanın xalq artistləri R.Atakişiyev, Xuraman Qasımova, pianoçular, Azərbaycanın xalq artistləri Fərhad Bədəlbəyli, Tamilla Mahmudova, Çingiz Sadıqov, Zöhrab Adıgözəlzadə, əməkdar incəsənət xadimləri Elmira Nəzirova, Elmira Səfərova, skripkaçalanlar, Azərbaycanın xalq artistləri Azad Əliyev, Sərvər Qəniyev, altçalanlardan Çingiz Məmmədov, Rəşid Seyidzadə, violonçel çalanlardan Azərbaycanın xalq artistləri Sabir Əliyev, Rauf Abdullayev, kontrabasçalan İslam Hüseynov, nəfəs alətləri ifaçılarından Müzəffər Ağamalızadə, Rəhim Babayev, Ələkbər İskəndərov (fleyta), Kamil Cəlilov (qoboy), Əliheydər Paşayev (valtorn), Hidayət Hüseynov (truba), orqançalanlar Zəhra Cəfərova, Rasimə Babayeva, Tahirə Yaqubova, Rəna İsmayılova, dirijorlar - xalq artistləri Kamal Abdullayev, Rauf Abdullayev, Nazim Rzayev, əməkdar incəsənət xadimləri Nadir Əzimov, Kazım Əliverdibəyov, Ramiz Məlikaslanov, xor dirijorları - xalq artisti R.Mustafayev, əməkdar incəsənət xadimləri Ləman Atakişiyeva, Z.Bağırov, Eduard Novruzov, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|