✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦
5
“Cabir Novruz yaradıcılığında musiqiyə qiymət” məqaləsinin
əvvəlində biz onun milli musiqimiz haqqında, çağdaş dövrümüzdə
“şoubiznes” kimi bir “xəstəliyə” münasibəti ilə də tanış oluruq.
İstedadlı şair olan Cabir Novruz həm də gözəl mahnı mətnlərinin
müəllifi idi. Onun sözlərinə yazılmış “Tələbəlik illəri”, “Bakının
qızlarlı”, “Həyat, sən nə qəribəsən”, “Sən nəğmələr qoş” və s. Ma-
hnılar vaxtilə dillər əzbəri idi. Onlar radioda, televiziyada və böyük
konsert salonlarında istedadlı müğənnilərimizin ifasında dəfələrlə
səslənmişdir. Yuxarıda hər bir mahnının adını yazanda onun musiqisi
mənim beynimdə səslənirdi. Bu bir tərəfdən, şübhəsiz ki, həmin
mahnıların bəstəkarı Telman Hacıyevin məsuliyyətindən irəli
gəlirdisə, digər tərəfdən də şairin sözə yaradıcı münasibət bəslə-
məsindən, hər sözü musiqiyə uyğunlaşdırmaq bacarığından irəli gəlir.
Bunu biz Səid Rüstəmov, Tofiq Quliyev, Cahangir Cahangirov və
digər bəstəkarlarımızın mahnıları haqqında da deyə bilərik.
Cabir Novruzun şeirlərinə yazılmış mahnıların məşhurlaşmasının
səbəbini Sona Xəyal şairin “şeirinin özünəməxsus musiqiyə oturma
cəhəti” ilə izah edir ki, bu da onun vurğuladığı kimi “bəstəkar üçün
imkan yaradır”.
Sona Xəyalın Cabir Novruz haqqındakı yazısında şairin sənətə,
sənətkara olan münasibəti də açıqlanır və görürsən ki, onu narahat
edən məsələlər bu gün də gündəmdədir...
Azərbaycanın xalq şairi Rəsul Rzanın poeziyası haqqında çox
danışılmışdır, çox yazılmışdır. Lakin hər bir əsl sənətkar, söz adamı
kimi Rəsul Rza da incəsənətin bir çox sahələrinə, onların nüma-
yəndələrinə dair fikirlər söyləmişdir ki, bununla da şairin
dünyagörüşünü, intellektual səviyyəsini öyrənmək olar. Məlumdur ki,
Rəsul Rza incəsənətlə, xüsusən də kino ilə bağlı bir neçə məsul
vəzifələrdə olduğundan həmin sahələrlə bilavasitə təmasda olub;
həmin sahədə müəyyən xidmətlər göstərib. Təəssüf ki, belə görkəmli
söz ustasından yazanlar onun fəaliyyətindəki, yaradıcılığındakı bu
cəhətə ötəri yanaşmışlar. Lakin Sona Xəyal Rəsul Rzanın bu sahədəki
xidmətlərini müasir gəncliyə çatdırmaq və bir qədər yaşlı nəslin
nümayəndələrinin yadına salmaq məqsədilə “Rəsul Rza və incəsənət”
məqaləsini kitaba daxil etmişdir. Burada şairin ilk növbədə kino sənəti
sahəsində rəhbər vəzifələrdə işləyərkən, milli kinematoqrafiyamızın
inkişafında göstərdiyi xidmətlər bugünkü nəslə çatdırılır. Sona Xəyal
✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦
6
həm də şairin ayrı-ayrı sənət adamları haqqında söylədiyi fikirləri də
özünün təhlil süzgəcindən keçirir və göstərir ki, şair incəsənətdən
yazanda da onları xırdalıqlarına kimi təhlil edir. Məqalə müəllifi
sözünə qüvvət kimi onun dahi bəstəkarımız Qara Qarayevin “İldırımlı
yollarla” baleti haqqında yazdığı məqalədən sitat gətirir. Sona Xəyalın
Rəsul Rza haqqında məqaləsini oxuduqca, onun Azərbaycan
incəsənətinə olan bələdliyi bir daha aşkarlanır.
Kitabın bu bölməsində verilmiş xalq şairi Nigar Rəfibəyli, Zeynal
Xəlil, Əli Tudə, Adil Babayevlə bağlı məqalələr də xoş təsir bağışlayır.
Şəxsən mənə xoş gələn cəhətlərdən biri də müəllifin Nigar Rəfibəyli
haqqında yazılmış məqaləsində bacarıqlı və istedadlı aktyor və rejissor
İsmayıl Əfıəndiyevin xatırlanması oldu. Onun xidmətlərini göstərmək
üçün təkcə 1945-ci ildə Rza Təhmasibin rejissorluğu ilə çəkilmiş
məşhur “Arşın mal alan” filmindəki Süleyman obrazını yada salmaq
kifayətdir.
Sona Xəyal bu kitabında topladığı məqalələrdə sanki söz adam-
larının bu gün diqqəti az çəkən cəhətlərinə toxunmaqla mövzu etibarilə
zənginliklərini nəzərə çarpdırır.
Kitabın “Sənətlə yaşayanlar” adlı üçüncü bölməsində bu gün az
tanınan, lakin vaxtilə dinləyicilərin ürəklərini fəth etmiş sənət
adamlarından söz açılır. Şəxsən mənə xoş gəldi ki, bu bölmənin ilk
məqaləsi məşhur piano çalan Zaur Əliyevə həsr edilmişdir. Yaşlı
nəslin yadında olar ki, bir çoxumuz onun pianodakı ifasını heyranlıqla
dinləyərdik. Onun musiqi alətində solo ifaçısı kimi ustalığını mən
məşhur kaman ustası Habil Əliyevin çalğısı ilə müqayisə edərdim.
Yəni, Habil Əliyev kaman çalmaqda necə məşhurdursa, Zaur Əliyev
də vaxtilə pianoda solo çalmaqda elə məşhurlaşmışdı.
Bölmənin sonrakı səhifələrində Sona Xəyal incəsənət, xüsusilə
musiqi sahəsində özünəməxsus xidmətləri olanlardan söz açır. Bu
günkü müasir oxucuları, ilk növbədə də gəncliyi onların fəaliyyətləri
ilə tanış edir. Buna Maştağa Mədəniyyət Evinin əməkdaşları, “Qara-
bağ bülbülləri”, “Qurbani” məclisinin gənc üzvləri, habelə vaxtı ilə bir
neçə teatın səhnəsində çıxışlar etmış, lakin bu gün unudulmuş teatr
fədaisi aktyor Fərəc İsmayılzadə haqqındakı yazılar misal ola bilər.
Kitabın “Şahid muzeyində” adlı dördüncü bölməsindəki məqalələr
bugün məişətimizdə təəssüf ki, işlənilməyən, sıradan çıxmaqda olan
mis qabları toplayıb, onlara yeni həyat verən məşhur kolleksiyaçı
✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦
7
Şahid Həbibullayevin xidmətlərinə həsr edilmişdir. İlk məqalə
“Simavər nağılı adlanır ki, burada Azərbaycanda mis samovarın ilk
dəfə hazırlanması tarixi göstərilmiş, “Azərbaycan” adlı iri həcmli
albom-kitabda verilmiş 260 samovarın illüstrasiyaları, onların hansı
metaldan hazırlanması və s. haqqında məlumat verilmişdir. Müəllif
oxucuları Şahid Həbibullayevin yeni aldığı, əldə etdiyi müxtəlif
əşyaların ilk görünüşləri ilə tanış edir. Hələ cilalanmamış, öz əvvəlki
halına gəlməmiş, “dünyanın bütün kürünc rənglərini özündə toplamış”
belə əşyalar kolleksiyaçının arxivində saxlanılır. Biz bu məqaləni
oxuduqca Şahid bəyin həmin əşyalara həyat vermək prosesi
gözlərimizin önündə canlanır. Bu proses müəllif tərəfindən bədii
şəkildə təsvir edilmişdir. Biz Sona Xəyalın məqalələri ilə Şahid bəyin
kolleksiyası saxlanılan salonlarla qiyabi də olsa tanış oluruq. Müəllifin
köməyi ilə onların hər birinə yaxınlaşdıqca, onlar haqqında müəyyən
məlumat əldə edirik. Buna kitabda bu və ya digər münasibətlə verilmiş
xalq bayatıları da kömək edir.
Sona Xəyal Şahid bəyin kolleksiyası haqqındakı məqalələrində incə
naxışlarla bəzədilmiş şərbət qabları, kuzələr, güyümlər, səhənglər,
vaxtı ilə əl-üz yumaq üçün işlədilən aftafa-ləyənlər, camlar, piyalələr,
parçlar və s. haqqında sadəcə məlumat vermir. Müəllif bunun üçün
xalq yaradıcılığının nümunələrindən biri olan bayatılardan istifadə
etməklə, sanki onları da bugünkü nəslin yadına salır. Onları öz kökünə
bağlayır.
Mən deyərdim ki, bu gün yuxarıda adlarını çəkdiyimiz hər bir mis
qab haqqında məlulat, bilik əldə etmək istəyən Sona Xəyalın
kolleksiyaçı Şahid Həbibullayev haqqında yazdığı “Simavər nağılı”,
“Gəlinlər, analar, nənələr gördüm”, “Ələsgərin gözəlləri”, “Çıraqlar,
lampalar, qəndillər” kimi məqalələrindən və həmin məqalələrin top-
landığı bu kitabdan istifadə etməlidir.
Şəxsən mənim üçün bu kitab bir çox unudulmuşları və ya
unudulmaqda olanları yada saldığı üçün qiymətlidir, dəyərlidir.
RAUF SADIXOV,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Dostları ilə paylaş: |