✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦
8
YAŞAYIB YAŞADANLAR
_____________________________________________________
MUSİQİŞÜNAS ALİM
Mən Zemfira xanımın imzasına ilk dəfə “Qobustan” jurnalında
rast gəlmişəm. Sadəcə “Zemfira Səfərova” imzası ilə yazılan
müxtəlif məqalələri oxuyanda hələ onun kim olduğunu bilmirdim.
Sonralar “Rəsul Rza” monoqrasiyası üçün material toplyanda onun
kim olduğunu öyrəndim. Şəxsi tanışlığımız isə Musiqili Komediya
teatrında Anarın Türkiyədən gəlmiş teatrın oynadığı “Təhminə və
Zaur” tamaşasından sonra olub. Bizi Anar müəllim tanış elədi.
Sonralar Anar müəllimdən onun kitablarını istədim. İlk oxuduğum
kitab “Ardı yaşanılır” oldu. Bu kitabı Anarın otağındakı şkafda
görmüşdüm. Dəfələrlə istədiyimi bildirmək istəsəm də, çəkinmiş-
dim. Amma Anar kitabı elə istəyən kimi verdi və başqa kitablarını
da gətirəcəyini dedi. Beş kitabın hamısını oxudum, gördüm ki, bir
məqaləyə yerləşə biləcək material deyil. Bir kənara qoydum,
düşündüm ki, haçansa Zemfira xanım haqqında bir kitab yazaram.
Yubileyi düşünüb tez-tez bu fikrə qayıtsam da, o kitabı yaza
bilmədim.
Düzü, ədəbiyyatdan birbaşa incəsənətə keçmək, musiqi sə-
nətindən yazan alim haqqında yazmaq, özü də heç beş-on məqalə
yazmamış kitab yazmaq fikrinə düşmək hərdən özümə də qəribə
gəlirdi. Bunun çətin olduğunu boynuma alsam da, hər halda
haçansa, bu işi görəcəyimə inanıram. Hələlik isə Zemfira xanım
haqqında jurnalımızın oxucularına nəsə demək istəyi ilə bu
rubrikanın ilk məqaləsini ömrünü musiqi tariximizə həsr edən,
musiqini bir elm kimi təqdim etməyi bacaran və bu elmin
incəliklərini açmaq üçün əsrlərin daş yaddaşını oyadan və oradan
bu günümüzə gərək olan mənəvi dəyərləri qazıb üzə çıxaran bir
alim xanımımıza həsr etməyi qərara aldıq.
Zemfira xanımın bir insan kimi, şəxsiyyət kimi, bir alim kimi,
✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦
9
nəhayət bir ailə başçısı kimi, bir ana kimi keçdiyi həyat yolunu
öyrənmək üçün onun “Ardı yaşanılır” adlı xatirələr kitabını oxumaq
kifayətdir. Bir il ərzində ərsəyə gələn bu kitabı oxuduqca bütöv bir
ömrün acılı-şirinli, ağlı-qaralı məqamlarını izlədikcə, sanki qar-
şında rəngarəng, bir-birindən canlı, diqqətçəkici bir rəsmlər
qalereyası açılır. Bir azərbaycanlı qızının, müxtəlif rəsmləri və
uşaqlıq illərini yaşayan və bu yaşantıda atalı, analı, nənəli günlərini
yaşadan, gənclik illərinin odlu-alovlu məqamlarını yaşayan və bu
məqamların məhəbbət dolu hissini, duyğusunu yaşadan bir qızın
xatirələr dənizindən çıxarıb öz oxucularına təqdim etdiyi mən-
zərələr insan qəlbini riqqətə gətirir, oxucunu bir anlıq öz aləminə
aparır və bu bir anda, sanki, müəllifin həyatı ilə yaşayırsan. Daha
sonra ailə həyatının xoşbəxt anları, bəzən çətinlikləri, bəzən sevinc,
bəzən kədər doğuran yaşantıları sənə diqtə olunur. Bu həyat daha
maraqlıdır, çünki, bu həyat təkcə Zemfira xanımın deyil, daha bir
neçə adamın həyatından fraqmentləri əks etdirir. Burada Rəsul
Rzanı görürsən, Nigar xanımı, Anarı görürsən. Burada hətta balaca
Tural, balaca Günel də var və daha sonra bu balacaların böyüməsi
var, burada analıq hissinin aliliyi, müqəddəsliyi daha qabarıq
boyalarla səni tutur. Burada Zemfira ilə Anarın sevgisi var. Anarın
məktubları içindən axıb gələn məhəbbət hardasa sənə Rəsul Rza
sevgisini xatırladır. Hardasa Rəsul Rza sevgisinin sanki davamını
hiss edirsən.
Bu kitabda səfərlərdən danışılan nağılları dinlədikcə, yollarda
keçən insan ömrünün qayğılarının şahidi olursan.
Burada bir alim ömrünün keçdiyi keşməkeşli yol var,
pillədən-pilləyə genişlənən, dəyərlənən, aydınlaşan, işıqlanan bu
yolda qazanılan uğurları izlədikcə sevinməyə bilmirsən. Düşünür-
sən ki, bu azərbaycanlı qızıdır. Onun uğurları bütünlükdə vətə-
nindir, bütün vətəndaşlarındır, hamımızındır.
Qarşımda daha dörd kitab var. Hamısı da musiqimizə həsr
olunmuş, bu sahədə ömür-gün sərf edən dəyərli insanların
yaradıcılığından süzülən nurla işıqlanmışdır. 1985-ci ildə “ELM”
nəşriyyatında işıq üzü görən “Üzeyir Hacıbəyov yaradıcılığında
nəzəri və estetik problemlər” kitabı elə böyük musiqi xadimimiz
Üzeyir Hacıbəyovun 100 illik yuibileyinə həsr edilib. Burada böyük
✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦
10
Üzeyirin yaradıcılığı müxtəlif cəhətlərdən işıqlandırılmış və elmi
şəkildə təhlilə cəlb edilmişdir. Müəllif Üzeyir yaradıcılığının nəzəri
problemlərini işlərkən, böyük Üzeyirin Azərbaycan xalq musiqisi
üzərində apardığı tədqiqatlarını, müşahidələrini, elmi düşüncələrini
dərindən öyrənmiş və özünün biliyi, təcrübəsi ilə təhlillər apararaq
ortaya samballı bir kitab qoymuşdur. Bu kitabda müəllif səs sistemi,
lad nəzəriyyəsi, melodiya, metrorizm, xor, çoxsəslilik və harmonik
üslub, Şərq və Qərb musiqisi alətləri, musiqidə tərcümə, vokal
ifaçılığı və Şərqin musiqi nəzəriyyəsi haqqında təqdim etdiyi
ayrı-ayrı yazılarinda Üzeyir yaradıcılığının nəzəri problemlərinə
aydınlıq gətirir və dəyərli fikirlərlə oxucuları məlumatlandırır.
“Üzeyir Hacıbəyov yaradıcılığında estetik problemlər” adlı
ikinci fəsildə isə Üzeyir yaradıcılığı xəlqilik və realizm, ənənə və
novatorluq, millilik və beynəlmiləlçilik baxımından təhlilə cəlb
edilmişdir. Bu kitab istər musiqi sahəsində çalışan mütəxəssislər
üçün, istərsə də Azərbaycan musiqisini, Üzeyir yaradıcılığını
öyrənmək istəyən hər bir ziyalı üçün maraqlı, dəyərli vəsaitdir.
Zemfira Səfərovanın ən samballı əsəri “Azərbaycan musiqi el-
mi” adlanır. XIII-XX əsr musiqi tariximizi əks etdirən bu kitabda
Azərbaycan musiqi elminin inkişafı, nəzəri və estetik problemləri
və bu dövrdə yaşayıb-yaradan, musiqi tariximizə xüsusi töhfələrini
verən, musiqi tariximizə öz uğurlarını və şərəfli adlarını yazan
alimlərin həyatı, yaradıcılığı araşdırılmış və elmi şəkildə əsaslan-
dırılmış, oxuculara təqdim olunmuşdur.
Müəllif ön sözdə və girişdə musiqi tariximizə ümumi nəzər ye-
tirir və bu sahədəki alimləri təqdim edir. Kitabın birinci hissəsində
XIII əsrin korifeylərindən olan, musiqi tarixində silinməz izlər
qoyan, Şərqin ən böyük alimlərindən hesab edilən Səfiəddin
Urməvinin yaşadığı dövrdən, onun həyat yolundan, elmi irsindən,
xüsusən də “Kitabəl-Ədvar” və “Şərəfiyyə” adlı risalələrindən
söhbət açılır.
İkinci hissədə XIV-XV əsrlərdə yaşayıb-yaradan böyük
alimlərdən Əbdülqadir Marağayinin dövründən, həyatından, elmi
fəaliyyətindən, elmə gətirdiyi yeniliklərdən, onun musiqisindən və
poeziyasından bəhs edilir. Kitabın üçüncü hissəsində musiqi el-
mimizin Marağayidən sonrakı dövrü, XV-XIX əsrlərdə yaranan
Dostları ilə paylaş: |