✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦
11
əsərlər, o cümlədən Mir Möhsün Nəvvabın elmi irsi, xüxusən
“Vüzuhül-Ərğam” risaləsindən danışılır.
Nəhayət, son hissədə Üzeyir Hacıbəyovun bizə əvvəldə məlum
olan, haqqında yuxarıda söz açdığımız kitabdakı araşdırma
verilmişdir. Müəllif sonda Səfiəddin Urməvinin, Əbdülqadir
Marağayinin və Mir Nöhsün Nəvvabın risalələri əsasında
hazırladığı qədim musiqi terminləri lüğətini təqdim edir.
Növbəti kitablar “ELM” nəşriyyatının çapdan buraxdığı “Həmi-
şəyaşar ənənələr” və onun rus dilində bir qədər kiçik həcmdə tərtib
edilmiş variantı “Seyat razumnoe, dobroe, veçnoe” adlı kitablardır.
Burada müəllifin müxtəlif illərdə müxtəlif qəzet və jurnallarda çap
olunmuş məqalələri toplanmışdır. “Dədə Qorqudun musiqi dün-
yası” adlı geniş məqalə ilə açılan bu kitablarda musiqi tariximizdən,
böyük musiqi xadimlərimizin həyat və yaradıcılığından müxtəlif
yazılar hər bir musiqisevər üçün maraqlıdır.
Zemfira xanımın bütün yaradıcılığını kiçik bir məqaləyə sığış-
dırmaq qeyri-mümkündür. Onun tədqiqata cəlb etdiyi sahələr o
qədər zəngin, o qədər əhatəlidir ki, oxuduqca firkin səpələnir, har-
dasa azıb qalırsan, nədən yazasan, hansı aspektdən yanaşasan, hansı
araşdırmasını təqdim edəsən, bilmirsən. Bütün ömrünü musiqimizin
tədqiqinə həsr etmiş, uzun əziyyətli elmi yol keçmiş görkəmli
alimlərin həyatını, yaradıcılığını dünənin uzaqlığından gətirərək bu
günümüzdə bizə çatdıran bu tədqiqatçının özünün yaradıcılığının
araşdırılması gərəkdir. Biz bu yazımızda Əməkdar İncəsənət xa-
dimi, sənətşünaslıq doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü
Zemfira Səfərovanın yaradıcılıq yoluna sadəcə nəzər saldıq. Ümüd
edirik ki, bu yaradıcılıq yolu kiminsə tədqiqat işi olacaq və lazımi
şəkildə araşdırılıb oxuculara çatdırılacaqdır. Zemfira xanımı yubi-
leyi münasibəti ilə səmimi qəlbdən təbrik edir, ona yeni yaradıcılıq
uğurları və elmi axtarışlar arzulayırıq.
“Yazıçı qadınlar” jurnalı, dekabr, 2008, N-4.
✦ ✦ ✦ Sona Xəyal ✦ ✦ ✦
12
ANAR YARADICILIĞI VƏ MUSİQİ
Anar yaradıcılığı haqqında dəfələrlə danışsam da, hardasa yenə
də özümü “sözüm varmış” kimi hiss edirəm. Hər dəfə “Altıcildlik”
üzərində düşünəndə, nəsə tapıram və nəsə yazmaq istəyirəm. Hər
dəfə Anar haqqında bir yazı oxuyanda, yenidən cildləri götürüb
oxuyuram. “Bakı” qəzetinin 1988-ci il, 26 mart tarixli sayındakı
Anarla müsahibəsində öz suallarıyla Qarabağ münaqişəsi, Anarın
əsərləri, o cümlədən filmləri ilə bağlı bir sıra məsələlərə aydınlıq
gətirmək istəyən Mark Puzel yazır: ”Son dərəcə mehriban, mədəni
və xeyirxah adam kimi Anar zəmanəmizin ictimai təmayülünü
özünəməxsus bir tərzdə təcəssüm etdirir. Onun yaradıcılığına belə
böyük maraq da məhz onunla əlaqədardır ki, adamlar bəzək-
siz-boyaqsız həqiqəti sevirlər. Ədəbiyyatda müəyyən mülahizələrə
əsaslanan üstüörtülü, yarımçıq fikirlər indi adamları həmişəkindən
daha çox iyrəndirir. Onlar həqiqəti öyrənmək istəyirlər. Anarı məhz
ona görə çox oxuyurlar ki, bütün suallar içərisində ən başlıca suala,
əsrlər boyu nəsilbənəsil bütün adamları düşündürmüş suala–“Necə
yaşamalı?” sualına cavab tapsınlar”. Burada yenə də yadıma Baba
Pünhanla söhbətimiz düşür. Həmişə Anardan söhbət düşəndə, onun
sözlərini xatırladıram:”Hansı Anar? Bizim Anar? ... Yazıçı Anar.
Hə də bizim Anar. Biz elə onun kitabları ilə böyümüşük də...”
Birinci cildi vərəqləyirəm. Dəfələrlə oxuduğum hekayələrdir:
“Yağışlı gecə”, “İki dəniz”, “Taksi və vaxt”. Amma bu dəfə məni
Anarın əsərlərində bir detal maraqlandırır: musiqi. Anar ilk təhsilini
musiqi təmayüllü məktəbdə alıb. Ədəbiyyat adamı olsa da, uşaq-
lıqdan onun iliyinə-sümüyünə işləyən musiqi əsər yazarkən hardasa
qeyri-ixtiyarı qələminə gəlir. Onun hələ ilk qələm təcrübələrində
görürük ki, Anarın qəhrəmanı darıxan kimi dərmanı musiqidə ax-
tarır. Bəzən yazıçı musiqi haqqında mülahizələrini verir. “Taksi və
vaxt” hekayəsində həyatı musiqi ilə müqayisə edən yazıçının eti-
rafını oxuyuruq: “Qaytarın mənə 20 yaşımı”, hardan qaytaracaqlar?
Kim qaytaracaq? 20 yaşımda 20 yaşımın qədrini bilmədim. Dayazı
dərin görünən fəlsəfələrə qarıldım. İndi isə hər şey keçib getmişdir.
Həyat musiqi kimidir. O, sona yetməkçün davam edir. Dayana
bilməz; qırıla bilər, kəsilə bilər, susa bilər. Lakin dayana bilməz, bir
✦ ✦ ✦ Mədəniyyəti, incəsənəti yaşadanlar ✦ ✦ ✦
13
yerdə saya bilməz, təkrar oluna bilməz. Bəlkə də belə yaxşıdır.
Xarab olmuş patefon kimə gərəkdir?” Əsərin sonunda könlündə
bahar ətirli mart soyuğunu hiss edən qəhrəman musiqi səsi eşidir,
qəribə duyğuılar keçirir. Birdən qaçmaq istəyir. Amma kimdən,
nədən? Bəlkə də özündən, bəlkə də tənhalığından. Pillələri düşür.
Müəllif yazır ki, sonuncu pilləyə kimi musiqi səsi gəlir. “Yorğun
ahəngli sərgərdan bir melodiya sanki öz aramını, sakitliyini, sonunu
axtarırdı, tapa bilmirdi.”
“Bayram həsrətində” hekayəsində yenə də kimsə radionu qurub,
muğamat konserti gedir. ”Sabah biz ayıq olacağıq”da keflənən
qəhrəmanlar “Qubanın ağ alması”nı oxuyurlar.
Anarın “Hekayə” adlı maraqlı bir hekayəsi diqqəti çəkir. Burada
da radio işə salınır. Kimsə Füzulinin “könlüm” rədifli qəzəlini
“Humayun” üstündə oxuyur. Qəhrəman hekayə yazır və burada
muğamatın insana verdiyi dərsdən danışır və musiqini qadınla
müqayisə edir: ”Həmişə qəmgin olmaq olmaz, həmişə şad olmaq da
mümkün deyil. Muğamatın bizə verdiyi ən böyük dərs bu deyilmi?
Kədər də sevinc kimi keçəridir - əsrarəngiz musiqimizin ulu
fəlsəfəsi bu köhnə həqiqəti bizə yenidən xatırlatmırmı?
Vüsal musiqi haqqında, yalnız tək bir musiqi haqqında düşün-
mək istəyirdi və düşünə bilmirdi. Musiqi sevdiyin qadın kimidir...”
Sonra yenə də radio səsi gəlir və Qara Qarayevin “Leyli və
Məcnun” əsərinin sonluğu eşidilir. Bu hekayədə musiqiyə çox yer
verilir. Amma sonda redaktorun iradına cavab olaraq yazıçının
olduqca maraqlı bir fikri səbəbi açıqlayır: ”İş radionun verdiyi
musiqidə deyil. Radionu söndümək də olar. Çətini qəlbdə oyanan,
könüldə çalınan musiqiylə bacarmaqdır”.
“Keçən ilin son gecəsi”ndə uşaqlarını dostlarının görüşünə gön-
dərən və evdə tək qalan Həmidə xalanın radionu qurduğunu, xoşuna
gəlmədiyi nömrə olduğu üçün yenidən söndürdüyünü, daha sonra
maqnitofona yaxınlaşdığını diqqətə çatdıran yazıçı qeyd edir ki,
onun sevimli musiqisi Bülbülün nəğmələridir və onun
maqnitofonunda Bülbülün bir neçə nəğməsi yazılıb.
Kitabdakı “İlk hekayələr” bölümünün sonunda “Dağınıq və-
rəqlər” başlığı altında kiçik esselər, miniatürlər, hətta mənsur şeiri
xatırladan yazılar toplanmışdır. “Musiqi” adlanan hissədə müəllif
Dostları ilə paylaş: |