Məhəmməd Əmani — XVI əsrin ikinci yarısı — XVII əsrin əvvəllərində yaşamış azərbaycanlı şair. Mündəricat


Məhəmməd Əmani - Azərbaycanlı şair



Yüklə 30,99 Kb.
səhifə2/2
tarix31.12.2021
ölçüsü30,99 Kb.
#81153
1   2
'mani

Məhəmməd Əmani - Azərbaycanlı şair

Məhəmməd Əmani XVI əsrin ikinci yarısı - XVII əsrin əvvəllərində yaşamışdır. İngilis şərqşünası Ç.Riyo iddia edir ki, Əmani I Şah Təhmasib və I Şah Abbas dövründə yaşamış, türk əmiri olmuş, Səfəvi sarayına yaxın şair kimi tanınmışdır. M.Əmani Təbriz (1603-1604), Mərv (1599-1600), Bəlx (1602-1603) üzərinə hərbi yürüşlərin iştirakçısı kimi öz şeirlərinin bir qismini bu yürüşlərə həsr etmişdir. Şair həm Azərbaycan, həm də fars dilində poetik əsərlər yazmışdır.

Əmani yaradıcılığında qəzəl əsas yer tutmuşdur. Dövrün bir sıra sairləri klassik Şərq poeziyası ənənələrini davam etdirirdilər. Məhəmməd Əmani dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin ədəbi məktəbinin orijinal davamçllarındandır.Əmani lirikasının bir sıra xüsusiyyətləri ədəbiyyat tariximizdə ona qiymətli mövqe qazandırmışdır.Şairin bədii irsi onun yazıb-yaratdığı dövrdə Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatını,ədəbi-mədəni mühitini öyrənmək üçün müəyyən imkanlar yaradır. İctimai həyata aktiv münasibət,dilin sadəliyi,ifadə tərzinin aydınlığı onun qəzəllərinin əsas səciyyəsini təşkil edir.

Məhəmməd Əmaninin yazıb-yaratdığı dövrdə Azərbaycan ədəbiyyatı əsasən ana dilində inkişaf edirdi. Bu dövrdə yaranan ədəbiyyat bir tərəfdən öz qidasını yazılı klassik ədəbiyyatdan alırdısa,digər tərəfdən şifahi xalq ədəbiyyatından təsirlənməkdə idi. Məhəmməd Əmaninn bir şair kimi inkişaf edib formalaşmasında dövrün,ədəbi mühitin və mədəniyyətin təsirilə yanaşı özündən əvvəlki mədəniyyət və ədəbiyyatın nailiyyətlərinin də böyük və mühüm təsiri olmuşdur. Əmani öz gözək şeirlərini yazarkən ondan qabaqkl söz ustalarının mütərəqqi ənənələrindən qidalanmışdır. M.Əmaninin bir lirik şair olaraq Füzuli ənənələri ilə daha yaxından bağlı olmuşdur. Məhəmməd Füzuli şeir aləmində söz sənətinin müxtəlif rəngli,müxtəlif ətirli güllərlə bəznmiş elə gülzarını yaratmışdır ki, onu görməyə,öyrənməyə,öz sənətinin təravətləndirməyə bu bağçadan şitil və maya aparmağa çan atmayan bir sənətkar təsəvvür etmək çətindir. Məhəmməd Əmanini lirikası əsasən həyata və insanın məhəbbətinə həsr olunmuşdur. Bu lirikanın əsası şairin mənsub olduğu xalqın həyatının gözəlliyindən, Azərbaycan ədəbiyyatının zəngin ənənələrindən və tükənməz xalq yaradıcılığından alınmışdır.Əmaninin yaradıcılığı istər məzmun,istərsə də forma cəhətdən cox zəngindir. O,divanlarının əsasını təşkil edən qəzəllərində də,rübai,qoşma,bayatı və məsnəvilərində də dövrünün görkəmli bir şairi kimi özünü göstərməkdədir.Məlum olduğu kimi lirika və məhəbbət mövzusu Azərbaycan ədəbiyyatında ən qədim janrlardan biri olub, əsrlər keçdikcə şairlərimizin yaradıcılığında yeni-yeni keyfiyyətlər kəsb edərək inkişaf etdirilmişdir. Əmaninim lirikasında insan məhəbbəti əsas yer tutur. Bu şeirlərdə onun eşq və məşuq haqqında fikirləri və lirik hissləri verilir. Bu da yüksək fikir,təmiz insani münasibət,daxili paklıq və ülvi mənəviyyatın təbliği üçün o zaman sənətin qarşıya qoyduğ

944/1538 Bayburt doğumlu olan Emânî, Muhammed Beg olarak bilinmektedir. I. Şah Abbas’ın emîrlerindendir. Divanındaki ifadelerden hayatının büyük bir kısmını Herat’ta geçirdiği anlaşılmaktadır (Eraslan 1993: 175). Komutan olarak Safevi-Osmanlı savaşlarına katılan şair, I. Şah Abbas’ın döneminde kazanılan zaferleri ve Safevî hanedanını metheden birçok şiir yazmıştır. Emânî, ömrü boyunca bir elinde kılıç, bir elinde kalem tutarak Safevî hanedanına ve Kızılbaşlık ülküsüne sadakatle hizmet etmiş, yazdığı eserlerinde Şiîlik ve Kızılbaşlık propagandası yapmıştır (Kerimov 2011: 11).

Bu saâdet Emâniyâ bize bes

Câferî mezheb ü Kızılbaşuz (Kerimov 2011: 11)

Sâdıkî-i Kitâbdâr, Emânî'nin İran’ın Yezd şehrinde kadılık görevini yaptığı sırada yazmış olduğu şiirleri dinletmek amacıyla kendisini meclisine çağırdığını ve söylediği güzel sözlerden feyz aldıklarını söyler (Kuşoğlu 2012: 1110). Farsça ve Türkçe iki divanı vardır. İki divanın da aynı yazma içerisinde bulunduğu bir nüsha British Library Or. 2872 numarada kayıtlıdır (Köprülü 1970: 136, Erbay 2014: 114). Farsça şiirlerinin çoğu İmam Ali Rızâ’ya mehdiye şeklindedir. Türkçe şiirlerinde ise Azerî Türkçesi tesiri görülür (Eraslan 1993: 175).

Məhəmməd Əmani (azərb. Məhəmməd Əsəni; Bayburd, Çuxursaad bəylərbəyliyi, Səfəvi dövləti, 1536 — 1610) — Azərbaycan şairi, Füzuli ədəbi məktəbinin davamçısıdır

Məhəmməd Amani 1536-cı ildə Bayburt manqal Çuxursəddə anadan olub. I Şah Təhmasibin hakimiyyəti dövründə, sonra isə Şah Abbasın dövründə yaşamışam. Təbrizin, Mərvin, Balxanın alınmasında, həmçinin 1606-cı ildə Osmanlılara yürüşdə iştirak etmiş, bu da şairin əsərlərində öz əksini tapmışdır

Onun əsərləri Londonda Azərbaycan və fars dillərində Britaniya muzeyində saxlanılır. Onun sözləri əsasən onun həyatına və sevgisinə həsr olunmuşdur. Bu lirikanın əsası xalqın həyat gözəlliyindən, Azərbaycan ədəbiyyatı və xalq yaradıcılığı ənənələrindən götürülmüşdür. Amaninin yaradıcılığı həm məzmun, həm də forma baxımından zəngin olmuşdur. O, həm klassik Şərq poeziyası (qəzəl, məsnəvi), həm də aşıq poeziyası (Bayatı, qoşma, qaraylı) formasında yazıb[3]. Onun qəzəllərində əsl insan məhəbbətinin Sufi-panteist məhəbbətlə vəhdəti ön plana çıxır, düşüncə genişliyi isə fəlsəfi xarakter alır. Amani-nin yazdığı əsərlər arasında onun Azərbaycan dilində yazdığı şer hekayələri mühüm yer tutur. Onun əsərləri XVI əsrin ikinci yarısında baş verən tarixi hadisələri və Səfəvilərin hərbi yürüşlərini öyrənmək üçün dəyərli mənbədir. O, gənc yaşlarından Səfəvi imperiyasının şahı Abbasın dövründə baş verən yürüşlərdə və döyüşlərdə iştirak etmiş, həmçinin ona şeirlər həsr etmişdir[2]:

Şah Abbasın hər kölgəsi imanın müdafiəçisidir,

Rumiyalılara əziyyət verdi və qələbəyə gətirib çıxardı.

Başqa bir şeirdə isə özünü Qızılbaş adlandırırdı[2]:

Bu xoşbəxtlik, Amani, bizə kifayətdir,

Cəfəri məzhəbindən qızılbaşi nədir

Səyahəti çox sevən Amani həyatı boyu bir çox yerlərdə, yəni Təbriz, Məkkə, Merve, Mamanlı, Herate, Mədinədə və başqa yerlərdə olmuşdur[2]. Bu şeirlərdə onun sevgisi və sevgilisi haqqında fikirləri, eləcə də lirik duyğuları verilir. Bu, yüksək mənəviyyatın, daxili təmizliyin, yüksək düşüncənin və təmiz insani qarşılıqlı münasibətlərin yayılmasını özündə əks etdirən dövrün incəsənətinin əsas mövzusu idi

Abuzar Bağırov

Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin məşhur sərkərdəsi, istilaçısı, hakimi I Böyük Abbas (1571-1629) təkcə öz ölkəsinin deyil, həm də dünya tarixində parlaq iz qoymuşdur. Onun hakimiyyəti illərində (1588-1629) Səfəvilərin mülkiyyəti böyük ölçüdə genişlənib və Tiqrdən Hindistana, Mərkəzi Asiyadan Qafqaza, Qəzvindən Bağdada qədər uzanırdı…

Lakin I Şah Abbas dünyada qazanılan genişliklərdən çox, ilk növbədə, enerjili və uzaqgörən siyasi və dövlət xadimi kimi, qurucu kimi şöhrət qazanmışdır. Onun dövründə yollar çəkilir, şəhərlər abadlaşır, bütün dünya ilə ticarət inkişaf edirdi. Bu dövlət xadimi istənilən peşənin ustalarına və sənətkarlarına, öz dövrünün bədii elitasına, eyni zamanda, təbəələrə olan həssas münasibətinə də hörmət qazanıb.

Görkəmli Azərbaycan şairi Məhəmməd Amaninin bu sərt işğalçısına inam və dostluq təsirinin danılmaz tarixi ifadələri mövcuddur. Yeri gəlmişkən, ərəb dilində "Amani" sözü "razı", "mərhəmətli"deməkdir.

Dahi şair Məhəmməd Füzulinin mənəvi tələbəsi (1494-1956) Məhəmməd Amani 1536 - cı ildə Cənubi Azərbaycan əyaləti olan Bayburtda varlı ailəsində anadan olmuşdur. Gəncliyində türk folkloruna və xalq poeziyasına xüsusi diqqət yetirərək, ərəb və fars dillərini mükəmməl mənimsəmiş, təbiət elmləri və Şərq mədəniyyətini dərindən öyrənmişdir.

Erkən yaşdan etibarən o, şeirlə maraqlanmağa başladı və tezliklə xalq arasında istedadlı şair kimi tanındı. Doğma Türk (Azərbaycan) və fars dillərində yazmışdır. Bundan başqa, əmani hərbi və dövlət işləri ilə ciddi məşğul olub, belə ki, I Şah Təhmasib (1514-1576) onu Yəzd şəhərinin hökmdarı – əmir təyin edib.

Müasirlərin dediyinə görə, bu Orta əsr şəhəri Məhəmməd əminin hakimiyyəti dövründə təmiz və abadlıqla, bağlarla, yaşıllıqlarla, baxımlı evlərlə xüsusilə fərqlənirdi. Gənc qradonaçalnik sakinlərə mehribanlıqla yanaşırdı və şəhəri bütün sakinlər üçün rahat etmək arzusu ilə yanırdı.

Bundan başqa, o, poetik məclislər təşkil etmiş, istedadlı söz ustalarını toplamış, onların peşəkar inkişafına kömək etmiş və imkan daxilində onlara maddi yardım göstərmişdir. Amani özü klassik formalarda şer ustası kimi tanınıb: qəzəl, kasıd, rübai və lirik qoşma, gəraylı, Bayatı Xalq aşıq poeziyası janrlarında.

Gənc şair və əmirin geniş şöhrəti 1576-cı ildə I Şah Təhmasibin vəfatından sonra hakimiyyətə gəlmiş II İsmayılın (1537-1577) ürəyincə olmayıb və o, onu yüksək vəzifədən uzaqlaşdırıb. Lakin tezliklə şahın özü zadəganlar tərəfindən zəhərləndi və hakimiyyətə I Məhəmməd Xudabəndənin (1532-1595) başqa oğlu Təhmasib gəldi.

Doğuşdan gələn yeni monarx zəif Sağlamlıq və pis görmə qabiliyyətinə malik idi, qardaşından fərqli olaraq, sakit, zəif iradəli bir insan idi. İsmayıl II-dən bir il yorulmuş Qızılbaş emirlərinə məhz belə bir hökmdar lazım idi. Çox tezliklə ölkədə əsl vakxanaliya başladı: yerlərdə emirlərin hakimiyyəti nəzarətsiz idi, onlar mərkəzdən az sayılırdı, rüşvətxorluq çiçəkləndi, dövlət xəzinəsi boşaldı, qarşılıqlı ixtilaflar və çəkişmələr başlandı.

Bütün bunlar Səfəvilər dövlətinin mövcudluğunun təhlükə altına düşməsinə gətirib çıxardı. 1587-ci ildə Məhəmməd Xudabəndə öz gənc və enerjili oğlu Abbasın xeyrinə tacdan könüllü imtina etdi. Ordunu islahatlar aparmış, yerli hökmdarları tamamilə dəyişdirmiş, ölkənin maliyyə sistemini qaydaya salmış, rüşvətxorluğu amansızcasına cəzalandırmış, bir sözlə, sərt qayda-qanun yaratmışdı.

Məhəmməd Xudabəndin on illik hakimiyyəti dövründə (1577-1587) yalnız poetik yaradıcılıqla məşğul olan, həyətə qayıdan və gənc Səfəvi hökmdarının 1599 – cu ildə Mərv, 1603-cü ildə Balx, 1604-cü ildə Təbrizə hərbi yürüşlərində şəxsən iştirak edən I Məhəmməd əmani Abbasın hakimiyyətə gəlişi ilə.

Monarxın qəlbi şair-dostun dilindən zərif poetik nümunələr idi və onlar tez-tez dünyanın mahiyyəti, insan, tarixdə onun rolu, dövlət işləri, dövlətin ədalətli idarə üsulları, Xalq haqqında, onun adi həyatı-məişəti, sülhün və maddi nemətlərin əbədiliyi və bir çox başqa şeylər haqqında səmimi söhbətlər aparırdılar.

Görünür, şairin bu cür faydalı təsiri Abbasın, bu sərt döyüşçünün daha çox insanpərvər, daha ədalətli hökmdar olmasına gətirib çıxarmış və nəticə etibarilə onun adı dünyanın tanınmış dövlət və siyasi xadimləri ilə bir sıraya çıxmışdır.

Məhəbbət və gözəlliyin yüksək səviyyədə tərənnümü Məhəmməd Amani poeziyasının əsas xəttini təşkil edir. Onun əsərlərində insanın insana olan məhəbbətinin maddi hissləri məhəbbətin hərtərəfli təzahürünün bir növ ilk ölçüsü kimi görünür, onun arxasında isə İlahi məhəbbət və gözəllik haqqında Sufi təsəvvürü durur.

Amaninin bir sıra əsərləri "Vətən-qürbət" və vətənə məhəbbət mövzusuna həsr olunmuşdur; onlarda doğma təbiətin gözəlliyi tərənnüm olunur. Xalq poeziyası formalarında yazılmış şeirlərdə nikbin notlar, həyatsevər Pafos üstünlük təşkil edir, onlarda taleyin hədiyyəsi kimi varlığın qavranılması, yer üzünün sevincini və gözəlliyini qiymətləndirməyə çağırış edilir. Belə şeirlər klassik poeziyadan hecanın şəffaflığı, nitq elementlərinin ilkin təzəliyi, lakonikliyi, əlçatanlığı, sadəliyi və təbiiliyi ilə fərqlənir.

Məhəmməd əmani iki "divan" da Türk və fars dillərində geniş irs qoyub getmişdir. O, həmçinin məsnəvinin tarixi hadisələri və müəllifin iştirakı ilə hərbi yürüşləri əks etdirən bir çox lirik-epik süjetli povest və yumoru olan didaktik şeirlər yazmışdır: "dəvənin həlak olduğu qoca qarı", "tiryək çəkicisi", "Xatəm-Təi" və s.Məhəmməd Amaninin yaradıcılığı haqqında ilk geniş məlumatı Sadıq bəy əfşarın (Sadiqi) kolleksiyasında "Məcmə ul-xavas Məclisi" adı altında qarşılayırıq.

Avropada Məhəmməd Amani yaradıcılığının ilk tədqiqatı isə ingilis şərqşünas Çarlz Rio ilə bağlıdır. Türk alimi İsmayıl Hikmət, Azərbaycan alimi, akademik Həmid Araslı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü əliyar Səfərli və tanınmış şair, tədqiqatçı Balaş Azəroğlu böyük azərbaycan şairi Məhəmməd Amaninin həyat və yaradıcılığının öyrənilməsi işinə layiqli töhfələr vermişlər.

Amani yaradıcılığı Azərbaycan ədəbiyyatında realist istiqaməti inkişaf etdirmiş və şifahi xalq poeziyası ilə əlaqələrin möhkəmləndirilməsinə, canlı xalq nitqi hesabına poetik dilin yeniləşdirilməsinə xidmət etmişdir.

Ayənin ustası Məhəmməd Amani: Şah Abbasın silahdaşı

Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin məşhur sərkərdəsi, istilaçısı, hakimi I Böyük Abbas (1571-1629) təkcə öz ölkəsinin deyil, həm də dünya tarixində parlaq iz qoymuşdur. Onun hakimiyyəti illərində (1588-1629) Səfəvilərin mülkiyyəti böyük ölçüdə genişlənib və Tiqrdən Hindistana, Mərkəzi Asiyadan Qafqaza, Qəzvindən Bağdada qədər uzanırdı…

Lakin I Şah Abbas dünyada qazanılan genişliklərdən çox, ilk növbədə, enerjili və uzaqgörən siyasi və dövlət xadimi kimi, qurucu kimi şöhrət qazanmışdır. Onun dövründə yollar çəkilir, şəhərlər abadlaşır, bütün dünya ilə ticarət inkişaf edirdi. Bu dövlət xadimi istənilən peşənin ustalarına və sənətkarlarına, öz dövrünün bədii elitasına, eyni zamanda, təbəələrə olan həssas münasibətinə də hörmət qazanıb.

Görkəmli Azərbaycan şairi Məhəmməd Amaninin bu sərt işğalçısına inam və dostluq təsirinin danılmaz tarixi ifadələri mövcuddur. Yeri gəlmişkən, ərəb dilində "Amani" sözü "razı", "mərhəmətli"deməkdir.

Dahi şair Məhəmməd Füzulinin mənəvi tələbəsi (1494-1956) Məhəmməd Amani 1536 - cı ildə Cənubi Azərbaycan əyaləti olan Bayburtda varlı ailəsində anadan olmuşdur. Gəncliyində türk folkloruna və xalq poeziyasına xüsusi diqqət yetirərək, ərəb və fars dillərini mükəmməl mənimsəmiş, təbiət elmləri və Şərq mədəniyyətini dərindən öyrənmişdir.

Erkən yaşdan etibarən o, şeirlə maraqlanmağa başladı və tezliklə xalq arasında istedadlı şair kimi tanındı. Doğma Türk (Azərbaycan) və fars dillərində yazmışdır. Bundan başqa, əmani hərbi və dövlət işləri ilə ciddi məşğul olub, belə ki, I Şah Təhmasib (1514-1576) onu Yəzd şəhərinin hökmdarı – əmir təyin edib.

Müasirlərin dediyinə görə, bu Orta əsr şəhəri Məhəmməd əminin hakimiyyəti dövründə təmiz və abadlıqla, bağlarla, yaşıllıqlarla, baxımlı evlərlə xüsusilə fərqlənirdi. Gənc qradonaçalnik sakinlərə mehribanlıqla yanaşırdı və şəhəri bütün sakinlər üçün rahat etmək arzusu ilə yanırdı.

Bundan başqa, o, poetik məclislər təşkil etmiş, istedadlı söz ustalarını toplamış, onların peşəkar inkişafına kömək etmiş və imkan daxilində onlara maddi yardım göstərmişdir. Amani özü klassik formalarda şer ustası kimi tanınıb: qəzəl, kasıd, rübai və lirik qoşma, gəraylı, Bayatı Xalq aşıq poeziyası janrlarında.

Gənc şair və əmirin geniş şöhrəti 1576-cı ildə I Şah Təhmasibin vəfatından sonra hakimiyyətə gəlmiş II İsmayılın (1537-1577) ürəyincə olmayıb və o, onu yüksək vəzifədən uzaqlaşdırıb. Lakin tezliklə şahın özü zadəganlar tərəfindən zəhərləndi və hakimiyyətə I Məhəmməd Xudabəndənin (1532-1595) başqa oğlu Təhmasib gəldi.

Doğuşdan gələn yeni monarx zəif Sağlamlıq və pis görmə qabiliyyətinə malik idi, qardaşından fərqli olaraq, sakit, zəif iradəli bir insan idi. İsmayıl II-dən bir il yorulmuş Qızılbaş emirlərinə məhz belə bir hökmdar lazım idi. Çox tezliklə ölkədə əsl vakxanaliya başladı: yerlərdə emirlərin hakimiyyəti nəzarətsiz idi, onlar mərkəzdən az sayılırdı, rüşvətxorluq çiçəkləndi, dövlət xəzinəsi boşaldı, qarşılıqlı ixtilaflar və çəkişmələr başlandı.

Bütün bunlar Səfəvilər dövlətinin mövcudluğunun təhlükə altına düşməsinə gətirib çıxardı. 1587-ci ildə Məhəmməd Xudabəndə öz gənc və enerjili oğlu Abbasın xeyrinə tacdan könüllü imtina etdi. Ordunu islahatlar aparmış, yerli hökmdarları tamamilə dəyişdirmiş, ölkənin maliyyə sistemini qaydaya salmış, rüşvətxorluğu amansızcasına cəzalandırmış, bir sözlə, sərt qayda-qanun yaratmışdı.

Məhəmməd Xudabəndin on illik hakimiyyəti dövründə (1577-1587) yalnız poetik yaradıcılıqla məşğul olan, həyətə qayıdan və gənc Səfəvi hökmdarının 1599 – cu ildə Mərv, 1603-cü ildə Balx, 1604-cü ildə Təbrizə hərbi yürüşlərində şəxsən iştirak edən I Məhəmməd əmani Abbasın hakimiyyətə gəlişi ilə.

Monarxın qəlbi şair-dostun dilindən zərif poetik nümunələr idi və onlar tez-tez dünyanın mahiyyəti, insan, tarixdə onun rolu, dövlət işləri, dövlətin ədalətli idarə üsulları, Xalq haqqında, onun adi həyatı-məişəti, sülhün və maddi nemətlərin əbədiliyi və bir çox başqa şeylər haqqında səmimi söhbətlər aparırdılar.

Görünür, şairin bu cür faydalı təsiri Abbasın, bu sərt döyüşçünün daha çox insanpərvər, daha ədalətli hökmdar olmasına gətirib çıxarmış və nəticə etibarilə onun adı dünyanın tanınmış dövlət və siyasi xadimləri ilə bir sıraya çıxmışdır.

Məhəbbət və gözəlliyin yüksək səviyyədə tərənnümü Məhəmməd Amani poeziyasının əsas xəttini təşkil edir. Onun əsərlərində insanın insana olan məhəbbətinin maddi hissləri məhəbbətin hərtərəfli təzahürünün bir növ ilk ölçüsü kimi görünür, onun arxasında isə İlahi məhəbbət və gözəllik haqqında Sufi təsəvvürü durur.

Amaninin bir sıra əsərləri "Vətən-qürbət" və vətənə məhəbbət mövzusuna həsr olunmuşdur; onlarda doğma təbiətin gözəlliyi tərənnüm olunur. Xalq poeziyası formalarında yazılmış şeirlərdə nikbin notlar, həyatsevər Pafos üstünlük təşkil edir, onlarda taleyin hədiyyəsi kimi varlığın qavranılması, yer üzünün sevincini və gözəlliyini qiymətləndirməyə çağırış edilir. Belə şeirlər klassik poeziyadan hecanın şəffaflığı, nitq elementlərinin ilkin təzəliyi, lakonikliyi, əlçatanlığı, sadəliyi və təbiiliyi ilə fərqlənir.

Məhəmməd əmani iki "divan" da Türk və fars dillərində geniş irs qoyub getmişdir. O, həmçinin məsnəvinin tarixi hadisələri və müəllifin iştirakı ilə hərbi yürüşləri əks etdirən bir çox lirik-epik süjetli povest və yumoru olan didaktik şeirlər yazmışdır: "dəvənin həlak olduğu qoca qarı", "tiryək çəkicisi", "Xatəm-Təi" və s.Məhəmməd Amaninin yaradıcılığı haqqında ilk geniş məlumatı Sadıq bəy əfşarın (Sadiqi) kolleksiyasında "Məcmə ul-xavas Məclisi" adı altında qarşılayırıq.

Avropada Məhəmməd Amani yaradıcılığının ilk tədqiqatı isə ingilis şərqşünas Çarlz Rio ilə bağlıdır. Türk alimi İsmayıl Hikmət, Azərbaycan alimi, akademik Həmid Araslı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü əliyar Səfərli və tanınmış şair, tədqiqatçı Balaş Azəroğlu böyük azərbaycan şairi Məhəmməd Amaninin həyat və yaradıcılığının öyrənilməsi işinə layiqli töhfələr vermişlər.

Amani yaradıcılığı Azərbaycan ədəbiyyatında realist istiqaməti inkişaf etdirmiş və şifahi xalq poeziyası ilə əlaqələrin möhkəmləndirilməsinə, canlı xalq nitqi hesabına poetik dilin yeniləşdirilməsinə xidmət etmişdir

Amani adının mənası, kişi ərəb adı

Amani adının mənası: Amani - coveted (arvadları.).

Amani adının mənşəyi: ərəb adları.

Amani adı da siyahılarda mövcuddur: qadın adları, kişi adları, A hərfi ilə qadın adları, A hərfi ilə kişi adları, ərəb adları, Hindistan adları.

Amani adının mənası ilə bir yuxu gördünüzmü? Yuxu təfsirini öyrənin: adı, soyadı, adı, soyadı...

Oyun "adı Guess"oyna!

Amani adının sayı

Beş (5) adının sayı azadlıq arzusu ilə dolu müstəqil şəxsiyyəti simvollaşdırır. Ətrafdakıların fikirlərinə şübhə ilə yanaşırlar, ən çox öz şəxsi həyat təcrübəsini qiymətləndirirlər və tez-tez intuisiyaya əsaslanırlar. Amani adı Risk və hətta macəralara meyl deməkdir, buna görə də tez-tez müvəffəqiyyət və uğursuzluq yaşanır. Amani səyahət etmək və yeni kəşflər etmək üçün sevir. Düşüncələrə meylli, analitik düşüncə tərzinə malikdir, hər hansı bir vəziyyətdən çıxış yolu tapırlar...

Daha ətraflı: Amani adı sayı

Amani adına məktubların mənası

A-təşəbbüskar, eqosentrik, ambisiyalı, Coşqun, Kreativ, vicdanlı.

M-təmkinli, praqmatik, özünə inamlı, çalışqan, Şən, ehtiyatlı.

H-ünsiyyətcil, söhbətcil, Kreativ, tutqun, səylə, münaqişəlidir.

Və-ehtiraslı, məsuliyyətli, ağıllı, yaradıcı, qorxaq, qaranlıq.

Amani adının fonetik analizinə də baxın.

Amani adıyla uyğun ərəb adları

Fatimə, Alfira, Dinara, Zabira, Nafisa, Həbibulla, Ataa, Zəkəriyyə, Kutayba, Ubayda, Ərva, Bəşira, Buşra, Ruh, Latıf, Maymun, Nadir, Naima, Nəzakət, Nazih...

Həmçinin Amani adı ilə digər adları uyğunluğu yoxlayın.

Amani adlı məşhur insanlar

Diori, Amani-Alhaji Amani Diori (fr. Alhaji Hamani Diori, 6 iyun 1916-23 Aprel 1989) - Nigeriya dövlət və siyasi xadimi, respublikanın ilk prezidenti...

Məhəmməd Əmani - Məhəmməd Əmani (azərb. Məhəmməd Əsəni; Bayburd, Çuxursaad bəylərbəyliyi, Səfəvi dövləti, 1536 — 1610) — Azərbaycan şairi, davamçısıdır...

Karume, Abeid Amani - Abeyd Amani Karume (Suahili Abedi Amani Karume; 1905 — 7 aprel 1972, Zanzibar) — Zanzibar Və Tanzaniya siyasətçi, xalqın yeganə prezidenti...

Ağ Amani, əhməd Məhəmməd-əhməd Məhəmməd ağ Amani (fr. Ahmed Mohamed ag Hamani; cins. 1942, Gündəm, Tombuktu) Malinin dövlət və siyasi xadimidir. 2002-ci ildən 2004-cü ilə qədər...

Karume, Amani Abeyd-Amani Abeyd Karume (Suahili Amani Abeid Karume; cins. 1 noyabr 1948, Zanzibar) - Zanzibar Və Tanzaniya siyasətçi, altıncı Prezidenti Zanzibar, birincisi...

Amani, Nikolay Nikolayeviç-Amani (23 mart [4 aprel] 1872 ,Sankt-Peterburq-21 sentyabr [4 oktyabr] 1904, Yalta) - rus bəstəkarı və pianoçu. Nikolay Amani çıxış etməyə başladı...

Massave, İshaq Amani-İshaq Amani Massave (ing. İsaac Amani kütləvi, 10 iyun 1951, Mango, Tanzaniya) — katolik primat, 21 noyabr 2007-ci ildən Moshi yeddinci Bishop...

XVI əsrin ikinci yarısında-XVII əsrin əvvəllərində Azərbaycan poeziyası çiçəklənməkdə davam edirdi. Onun nümayəndələrindən biri Məhəmməd Amani idi. Şərqşünas Ç. Rye əminin "İran sarayına yaxın türk əmiri" olduğunu iddia edir. Şah I Abbasın dövründə (1587-1629) əmani bir çox hərbi yürüşlərdə iştirak etmiş və bir sıra əsərlərində, məsnəvi, şer hekayələri və s. təsvir etmişdir. Onun xalq süjetlərindən istifadə edən şer hekayələri didaktik xarakter daşıyır, bitərəfliyə ("tiryək çəkəni"), səxavətə ("Xatəm Tai"), ədalətə ("yazıqın hekayəsi") çağırılır.

Amani həm də Azərbaycan dilində iki divanın lirik, müəllifi fars dilində də məşhurdur. Amani Xətai və Füzulinin davamçısıdır. Qəzəllərin lirik qəhrəmanı Amani humanistdir, onu ədalət, azadlıq haqqında fikirlər tutur, onun həyatı dini ehkamlardan imtina etdiyi nəcib məqsədlərə həsr olunub. Əlbəttə ki, Amani Sufizm və hürufiliyin təsirindən azad deyildi, lakin onun yaradıcılığında bəzi sələflər kimi o qədər də güclü deyildi. Amani ' nin sözlərinə görə, sosial motivlər üstünlük təşkil edir. Buna Xalq-poetik yaradıcılığı rəvac verirdi. Aşıq poeziyasının təsiri altında əmani folklor janrına: qoşma, bayatı, gəraylı və s.yaxın əsərlər yaratmış, bu əsərlərdə şair son dərəcə müxtəsərliyə nail olmuş, onun obrazları aforizmlər kimi səslənir. Sevgi mövzular üçün OP yeni, orijinal epithets və müqayisə tapır:

Sizin yanaq haqqında pot nin taxıl

Qızılgülün ləçəkinə düşmüş şehə oxşayır.

Qaşlar mənə bir bayram şam kimi görünür,

Aypara seyr etməyə ehtiyac yoxdur.



(Sətiraltı tərcümə)

Ayənin Xalq formalarına müraciət, Fazli və Aıani poeziyası üçün xarakterik olan folklor motivlərinə yaradıcı yanaşma XVII-XVIII əsrlərdə yaşamış şairlər tərəfindən davam etdirilmiş və inkişaf etdirilmişdir.
Yüklə 30,99 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə