MƏHƏRRƏM ƏKBƏROV
E L E K T R O N
K O M M E R S Y A
Dərs vəsaiti
Azərbaycan
Respublikası
təhsil
nazirinin 13 yanvar 2011-ci il tarixli
53 saylı əmri ilə dərs vəsaiti kimi
təsdiq edilmişdir.
B A K I – 2011
2
Elmi redaktor:
Rəyçilər:
K.P.Paşayev i.e.d., prof.
A.H.Səmədov, Azərbaycan Dövlət qtisad
Universitetinin
«Ticarət»
kafedrasının
professoru, i.e.d., Rusiya Kommersiya
Akademiyasının ademiki,
E.N.Quliyev, Azərbaycan Dövlət qtisad
Universitetinin «Marketinq» kafedrasının
i.e.n., dosent,
A.Ş.Hüseynov, Azərbaycan Respublikası
Ticarət-Sənaye Palatasının vitse-prezidenti,
i.e.n.
V.Əliyev, Azərbaycan Kooperasiya Univer-
sitetinin Ekspertiza-kommersiya fakültəsinin
dekanı, professor
Ə
kbərov M.Q. Elektron kommersiya /Ali məktəb tələbələri
üçün dərs vəsaiti. Bakı: « qtisad Universiteti»
Nəşriyyatı, 2011. - 212 səh.
© Əkbərov M.Q., - 2011
© qtisad Universiteti - 2011
3
I.
ELEKTRON KOMMERS YANIN NƏZƏR
Ə
SASLARI
1.
Elektron kommersiya anlayışı
2.
Elektron kommersiyanın yaranmasının və inkişafının
xronoloji tarixi
3.
Elektron kommersiyanın inkişafını müəyyən edən
amillər
1. Bu gün «elektron kommersiya» ifadəsi altında ilk növ-
bədə malların və xidmətlərin qlobal informasiya şəbəkəsi vasi-
təsilə təqdim olunması başa düşülür.
ABŞ Prezidenti Administrasiyasının xüsusi sənədində
«elektron biznes» kimi təkcə nternetdən deyil, istənilən kom-
pyuter şəbəkəsi vasitəsilə həyata keçirilən hər bir əməliyyat nə-
zərdə tutulur və bunun nəticəsində mülkiyyət hüququ və yaxud
mallardan və ya xidmətlərdən istifadə edilməsi hüququ bir
şə
xsdən digərinə keçir. Elektron biznes kommersiya təşkilatı-
nın kompyuter şəbəkəsi vasitəsilə həyata keçirdiyi proses kimi
başa düşülür.
Keçən əsrin 90-cı illərin ortalarından başlayaraq bütün
dünya üzrə on-line ticarəti sahəsində fəallığın artması müşahi-
də olunmuşdur. Kompyuter avadanlığını istehsal edən iri firma-
ların ardınca Şəbəkəyə ənənəvi malları satan tacirlər çıxmağa
başladılar. Böyük sayda kitab, kompakt-disk və videokaset,
şə
rab-çaxır mağazaları meydana çıxdı. Hazırda demək olar ki,
istənilən malı Şəbəkə vasitəsilə almaq mümkündür.
Bu nöqteyi-nəzərdən elektron kommersiya – bir çox biz-
nes-proseslərin elektron formada ötürülmə yolu ilə tezləşdiril-
məsi başa düşülür ki, bu zaman hər bir mərhələdə verilən infor-
masiya, kağızların çoxlu sayda surətlərini yaratmadan birbaşa
alıcıya çatdırıla bilir.
«Elektron kommersiya» ifadəsi özündə müxtəlif və çox-
saylı texnologiyaları birləşdirir ki, bunlardan - EDI (Electronic
4
Data Interchange – məlumatların elektron mübadiləsi)
, elek-
tron poçt, nternet, ntranet (şirkətdaxili informasiya mübadi-
ləsi)
, Ekstranet (xarici aləmlə informasiya mübadiləsi) gös-
tərilə bilər. Elektron kommersiya, əsasən, biznesin nternet
vasitəsilə aparılması kimi xarakterizə oluna bilər.
Elektron kommersiya anlayışı altında təkcə nternetə isti-
qamətlənmiş sistemlər deyil, həm də digər kommunikasiya
mühitindən - BBS, VAN və s. istifadə edən «elektron mağa-
zalar» da düşürlər. Digər tərəfdən, WWW əldə olunan infor-
masiya ilə həyata keçirilən, lakin məlumat mübadiləsi üçün
faksdan, telefondan və s. istifadə edilən satış proseduraları qis-
mən elektron kommersiya sinfinə aid oluna bilər. Onu da qeyd
eləmək lazımdır ki, WWW elektron kommersiyanın texnoloji
bazasını təşkil etməsinə baxmayaraq, bir sıra sistemlərdə digər
kommunikasiya imkanlarından istifadə olunur. Məsələn, malın
ölçülərinin dəqiqləşdirilməsi və yaxud sifarişin rəsmiləşdiril-
məsi üçün satıcıya göndərilən sorğular elektron poçt vasitəsilə
də göndərilə bilər.
Elektron formada kompyuterdə yaradılan istənilən infor-
masiyanı - məsələn, mətn fayllarını, elektron cədvəlləri, məlu-
mat bazasını, şəkilləri, sifarişləri, hesabları, ödənişləri, infor-
masiya sorğularını, prays-vərəqləri (prays-list, yəni qiymətlər
haqqında məlumatları), multimedia göstəricilərini və s. vermək
mümkündür.
Elektron kommersiya üçün lazım olan şərait – heç olmasa
satıcı sistemində sifarişlərin tam avtomatik işlənilməsinin
təmin olunmasıdır. Bunsuz on-line rejimində mülkiyyət hüqu-
qunun tam verilməsi əldə oluna bilməz. Məsələn, ABŞ-da bu
cür əməliyyatlar satışda vergidən azad olunmuşdur. Əgər Ame-
rikanın nternet vasitəsilə sifarişlər edə bilən hər hansı bir
Web-şəbəkəsi kuryer vasitəsilə çatdırılan malın nağdı qaydada
hesablaşmasını həyata keçirsə, bu zaman malın dəyərinə satış-
dan vergi əlavə edilməlidir. Bunun mahiyyəti aydındır: dövlət
maliyyə axınlarını nağdsız və şəffaf etməkdə, həmçinin pul-
Dostları ilə paylaş: |