69. İşin materiallarını aldıqdan sonra hakim müttəhimin həbsdə qalmalı, yoxsa
məhkəmə araşdırması müddətində azadlığa buraxılmalı olduğunu konkret olaraq
müəyyən etməli (keçmiş CPM-in 220-ci maddəsinin 5-ci bəndi və 230-cu maddəsi)
və müttəhimin azad edilmək barədə verdiyi istənilən vəsatətə dair qərar çıxarmalıdır
(keçmiş CPM-in 223-cü maddəsi). Vəsatət rədd edildikdə yeni vəsatət məhkəmə
araşdırması başlayan kimi verilə bilər (keçmiş CPM-in 223-cü maddəsi). Məhkəmə
araşdırması ərzində məhkəmə istənilən vaxt preventiv (qabaqlayıcı) tədbiri, o
cümlədən həbs qətimkan tədbirini təyin edə, dəyişdirə və ya ləğv edə bilər (keçmiş
CPM-in 260-cı maddəsi).
70. Belə qərara qarşı yuxarı məhkəməyə şikayət verilə bilər. Şikayət on gün
müddətində verilir və həmin şikayətə işin mahiyyəti üzrə məhkəmə qərarından
verilən apellyasiya şikayəti ilə eyni müddət ərzində baxılır (keçmiş CPM-in 331-ci
maddəsi).
D. Vəkil-müştəri münasibətləri; zərurətdən irəli gələn nümayəndəlik
71. Müştərinin məhkəmədə hüquqi nümayəndə vasitəsilə təmsil olunması adətən
tapşırıq və ya nümayəndəlik müqavilələrinin normaları ilə tənzimlənir (Rusiya
Federasiyası Mülki Məcəlləsinin 49-cu və 52-ci fəsilləri). Bundan əlavə, Mülki
Məcəllənin 50-ci fəslində nəzərdə tutulur ki, bir şəxs digər şəxsin mülkiyyətinə ziyan
vurulmasının qarşısını almaq, onun qanuni maraqlarını qorumaq və ya həmin
maraqlara yardım göstərmək və s. üçün həmin şəxsin maraqları naminə hərəkət edə
bilər. Lazımi səlahiyyət almadan digər şəxsin marağı naminə hərəkət edən şəxsin
hərəkətləri həmin hərəkətlərdən faydalanan şəxs tərəfindən bəyənilirsə, bu, onların
arasında zərurətdən irəli gələn nümayəndəlik sayılır (Mülki Məcəllənin 982-ci
maddəsi). Müvafiq surətdə, həmin hərəkətlərdən faydalanan şəxs nümayəndənin
çəkdiyi ağlabatan xərcləri ödəməlidir (Mülki Məcəllənin 984-cü maddəsi).
HÜQUQİ MƏSƏLƏLƏR
I. HÖKUMƏTİN İLKİN ETİRAZI
72. 2006-cı ildə Hökumət ərizəçiyə hüquqi yardım göstərilməsi məsələsi ilə bağlı
xanım Kostrominanın Məhkəmədəki icraatda iştirakına etiraz etdi. O, konkret olaraq
qeyd etdi ki, 22 mart 2000-ci il tarixli etibarnamə forması ərizəçinin özü tərəfindən
deyil, anası tərəfindən imzalanıb. Həmin tarixdə ərizəçi artıq yetkin yaşlı olduğuna
görə etibarnaməni özü imzalamalı idi. Bundan başqa, etibarnamədə Kostrominanın
imzası yox idi ki, bu da Hökumətin fikrincə sənədi etibarsız edirdi. Hökumət
Məhkəmədən xahiş etdi ki, ya ərizəçi onun adından xanım Kostrominanın təqdim
etdiyi hər bir sənədi şəxsən yazılı surətdə təsdiq etsin, ya da Məhkəmə bu işi
baxılmalı olan işlərin siyahısından çıxarsın.
73. Məhkəmə öncə xatırladır ki, Məhkəmə Reqlamentinin 45-ci Qaydasına
əsasən, Məhkəmədəki icraatda təmsil olunmaq üçün yalnız yazılı etibarnamə etibarlı
sayılır. Konvensiyanın praktikasında bu cür sənədlər üçün xüsusi formal tələblər
yoxdur (hətta daxili qanunvericilikdə bu cür tələblər olsa belə) (son dövrün qərarları
arasında bax: Nosov Rusiyaya qarşı (ərizənin qəbuledilənliyinə dair qərar), ərizə Nº
30877/02, 20 oktyabr 2005; həmçinin bax: Moiseyev Rusiyaya qarşı (ərizənin
qəbuledilənliyinə dair qərar), ərizə Nº 62936/00, 9 dekabr 2004; İsayeva və başqaları
Rusiyaya qarşı (ərizənin qəbuledilənliyinə dair qərar), ərizələr Nº 57947/00,
57948/00 və 57949/00, 19 dekabr 2002).
74. Strasburqdakı icraatda ərizəçini təmsil etmək üçün xanım Kostrominanın
etibarnaməsinin ərizəçi tərəfindən təsdiq edilmədiyinə dair Hökumətin şübhəsinə
gəldikdə, Məhkəmə ehtimal edir ki, prosesdəki hər iki tərəf – ərizəçi və həmçinin
Hökumət vicdanla hərəkət edirlər; bu ehtimalı təkzib etmək üçün yetərli sübutlar
təqdim edilməlidir. İşin materiallarından belə çıxır ki, xanım Kostromina dövlətdaxili
icraatda ərizəçini təmsil edib (yuxarıda 46-cı bəndə bax). Xanım Kostrominanın adına
etibarnamə formasını imzalamış ərizəçinin anası da birinci instansiya məhkəməsində
ərizəçinin nümayəndələrindən biri idi. Rayon məhkəməsinin 11 noyabr 1998-ci il
tarixli qərarından belə məlum olur ki, ərizəçinin özü ruhi xəstə olub və məcburi
müalicəyə ehtiyacı olub. Təbii ki, belə vəziyyətdə ərizəçinin anası onun adından
hərəkət edərək xanım Kostrominanı onun hüquqi nümayəndəsi təyin edib. Bundan
başqa, ərizəçinin imzaladığı vəsaitlər haqqında bəyannamədə xanım Kostromina onun
nümayəndəsi kimi göstərilib. Nəhayət, prosesin bu vaxta qədərki mərhələlərində
Hökumət bu arqumenti irəli sürməyib.
75. Bu kontekstdə Məhkəmə hesab edir ki, ərizə lazımi qaydada təqdim edilib və
xanım Kostromina ərizəçini təmsil etmək üçün lazımi qaydada səlahiyyət alıb. Bu
məsələ barədə Hökumətin ilkin etirazı rədd edilməlidir.
II. KONVENSİYANIN 3-cü MADDƏSİNİN İDDİA EDİLƏN POZUNTUSU
76. Konvensiyanın 3-cü maddəsinə əsasən ərizəçi məhkəməyə qədər həbsdə
saxlanma yerində ona tibbi yardım göstərilməməsindən
və həbsdə saxlanma yerindəki
qeyri-insani şəraitdən şikayət etdi. 3-cü maddədə deyilir:
“Heç kəs işgəncəyə, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftara və ya cəzaya məruz
qalmamalıdır”.
A. Tərəflərin arqumentləri
77. Hökumət israr etdi ki, ərizəçi məhkəməyə qədər həbsdə olduğu zaman zəruri
müalicə alıb, həbsdə saxlanma yerinin xəstəxanasındakı kameralarda çoxlu sayda
adam olmayıb və həmin kameralar lazımi qaydada təchiz olunub (yuxarıda 36-cı
bəndə və ondan sonrakı bəndlərə bax). Ərizəçinin nümayəndələrinin hər bir şikayəti
hərtərəfli araşdırılıb və əsaslandırılmış cavablar vaxtında verilib. Həqiqətən 26 aprel
1999-cu ildə ərizəçinin tutması olub. Lakin o dərhal növbətçi həkim tərəfindən
müayinə olunub və ixtisaslı tibbi yardım alıb. Ərizəçinin xüsusi tibbi biliklərə malik
olmayan kamera yoldaşlarının imzaladığı yazılı ifadə sübut qismində qəbul oluna
bilməz. Hökumət yekun olaraq bildirdi ki, ərizəçinin 3-cü maddə üzrə şikayətləri
əsassızdır.
78. Ərizəçi öz iddialarında israr etdi. O, iddia etdi ki, həbsdə saxlanma şəraitini
və həbsdə saxlanma yerinin xəstəxanasında aldığı tibbi yardımı düzgün təsvir edib
(yuxarıda 29-cu bəndə və ondan sonrakı bəndlərə bax). Dövlət orqanları onun
xəstəlikləri barədə tam məlumatlı idilər. Ərizəçinin atası dəfələrlə oğlunun səhhəti
barədə sorğularla müraciət etmişdi. Lakin həbsdə saxlanma yerinin müdiriyyətindən
aldığı bütün cavablar ümumi xarakterli idi və orada ərizəçinin xəstəlikləri ilə bağlı
aldığı müalicə barədə təfsilatlı informasiya yox idi. Ərizəçi xüsusi olaraq 26 aprel
1999-cu il tarixli insidenti qeyd etdi, həmin gün onda epilepsiya tutması olmuş, amma
ona ixtisaslı tibbi yardım göstərilməmişdi.
B. Məhkəmənin qiymətləndirməsi