1. Tibbi yardım
79. Məhkəmə qeyd edir ki, tərəflər həbsdə saxlanma yerində ərizəçinin aldığı
tibbi yardımla bağlı fərqli rəylər təqdim ediblər. Buna görə də Məhkəmə ərizəçinin 3-
cü maddə üzrə şikayətlərinin araşdırılmasına həmin şikayətlərin məhz bu hissəsinə
aid olan faktların müəyyən edilməsindən başlayacaqdır.
a) Faktların müəyyən edilməsi
80. Məhkəmə “əsaslı şübhə yeri qoymayan” sübut standartını təsdiq edən
presedentlərini bir daha xatırladır (
bax: Əvsər Türkiyəyə qarşı, ərizə Nº 25657/94,
AİHM 2001). Bu cür sübut kifayət qədər güclü, aydın və uzlaşan nəticələrin və ya
faktlara dair eyni cür təkzibedilməz ehtimalların mövcudluğundan irəli gələ bilər.
Araşdırılan hadisələrin hamısı və ya bir hissəsi dövlət orqanlarına məlumdursa
(həbsxanada onların nəzarəti altında olan şəxslərə münasibətdə həqiqətən belədir),
onların nəzarəti altında həbsdə olan şəxslərin xəsarət alması halları baş verdikdə belə
faktlarla bağlı ciddi ehtimallar meydana çıxır. Belə hallarda qaneedici və inandırıcı
izahat təqdim etmək vəzifəsi dövlət orqanlarının üzərinə düşür. Belə izahat olmadıqda
Məhkəmə cavabdeh Hökumətin xeyrinə olmayan nəticələr çıxara bilər (bax: Orxan
Türkiyəyə qarşı, ərizə Nº 25656/94, 274-cü bənd, 18 iyun 2002-ci il).
81. Hazırkı ərizəçi iddia etdi ki, həbsdə olduğu müddətdə xəstəlikləri ilə bağlı
lazımi müalicə almayıb. Lakin o, məhkəməyə qədər həbsdə olduğu müddətdə aldığı
faktiki müalicənin xarakterini göstərən tibbi sənədləri təqdim etmədi (əgər onlar
varsa).
82. Lakin Məhkəmə bir daha bildirir ki, müəyyən hallarda sübutetmə yükü
ərizəçinin üzərindən cavabdeh dövlətin üzərinə keçə bilər (yuxarıda 80-ci bəndə bax).
Ortaya çıxan sual bundan ibarətdir ki, bu yanaşma bu işə tətbiq edilə bilərmi? Bu
suala cavab vermək üçün Məhkəmə hər iki tərəfin qəbul etdiyi mövcud sübut
elementlərini və iş üzrə faktları araşdıracaqdır.
83. Birincisi, tərəflər etiraz etmir ki, həbsə alındığı anda ərizəçi bir neçə xroniki
xəstəlikdən, məsələn, epilepsiya, pankreatit, xroniki B və C hepatitindən, habelə
müxtəlif ruhi çatışmazlıqlardan əziyyət çəkirdi. O, həmçinin HİV daşıyıcısı idi.
Hökumət inkar etmədi ki, bəziləri həyat üçün təhlükəli olan bu xəstəliklərin ərizəçidə
olması dövlət orqanlarına məlum idi və həmin xəstəliklər həkimlər tərəfindən
mütəmadi tibbi nəzarət və müalicə tələb edirdi. Müvafiq orqanlar ərizəçinin həbsdə
olduğu müddətdə sağlamlıq durumu və aldığı müalicə barədə qeydlər aparmalı idilər
(bax: Tibb yardım standartları barədə İQK-nın Ümumi Məruzəsi; yuxarıda 56-cı
bənddə məruzədən sitatlar verilmişdir).
84. Məhkəmə narahatlıqla qeyd edir ki, həbsdə olduğu müddətdə ərizəçi qızılca,
bronxit və kəskin pnevmoniya kimi bir neçə ciddi xəstəliyə düçar olub. Onda
həmçinin bir neçə epilepsiya tutması olub. Onun mütəmadi xəstəlikləri qismən
keçmiş xəstəlik tarixçəsi ilə, yəni onun HİV daşıyıcısı olması faktı ilə izah olunsa da,
həbsdə saxlanma yerində onun sağlamlıq durumunun kəskin pisləşməsi oradakı tibbi
müalicənin lazımi səviyyədə olması ilə bağlı müəyyən şübhələr doğurur (bax:
Farbtus Latviyaya qarşı, ərizə Nº 4672/02, 57-ci bənd, 2 dekabr 2004-cü il).
85. Məhkəmə həmçinin qeyd edir ki, ərizəçi öz narazılıqlarını dövlət hakimiyyəti
orqanlarının diqqətinə çatdırmışdı və həmin vaxt onların müvafiq tədbirlər görməsini
gözləməyə haqlı idi. Ərizəçi müraciətlərində onun sağlamlıq problemlərinin təsviri
ətraflı və aydın verilmişdi. Dövlət orqanlarında onun xəstəlik tarixçəsindəki qeydlər
vardı və onlar mülki həkimlərin zəruri tibbi müalicə ilə bağlı tövsiyələrindən xəbərdar
idilər.
86. Bundan başqa, ərizəçinin atası azı iki dəfə həbsdə saxlanma yerinin
müdiriyyətindən ərizəçinin sağlamlığının müstəqil tibbi müayinədən keçirilməsini
xahiş etmişdi. Lakin bu müraciətlər rədd edilmişdi: Hökumətin təqdim etdiyi tibbi
arayışdan məlum olur ki, ərizəçinin hər hansı sonrakı tibbi müayinəsi yalnız istintaq
orqanlarının təşəbbüsü ilə mümkün idi. Ərizəçinin tibbi müayinəsi məsələsinin
istintaq orqanlarının ixtiyarına buraxılması tam həyəcan doğuran haldır: bu halda
ərizəçinin hər hansı əlavə tibbi yardıma ehtiyacı olub-olmaması barədə qərar
çıxarmaq həkimlərin deyil, müstəntiqin öhdəsinə buraxılır. Belə olan halda ərizəçinin
hər hansı əlavə tibbi müayinəyə və ya müalicəyə ehtiyacı olmadığı barədə Hökumətin
iddiasını qəbul etmək çətindir.
87. Nəhayət, bir insident, yəni 26 aprel 1999-cu il hadisəsi xüsusi narahatlıq
doğurur. Ərizəçi iddia etdi ki, həmin gün onun kamera yoldaşları epilepsiya tutmasını
dayandırmaq üçün ona iynə vurmalı olublar. Ərizəçi bu iddiasını təsdiq etmək üçün
kamera yoldaşlarının imzaladıqları yazılı ifadəni təqdim etmişdir. Məhkəmə
Hökumətin belə bir arqumentini nəzərə alır ki, bu ifadə sübut qismində qəbul edilə
bilməz, çünki ərizəçinin kamera yoldaşları peşəkar tibb işçisi deyildilər. Lakin
həbsxana xəstəxanası personalının üzvünün ərizəçiyə iynə vurmadığını söyləmək
üçün peşəkar biliklərə malik olmağa ehtiyac yoxdur. İfadəni imzalamış ərizəçinin
kamera yoldaşlarının yalan dediklərini düşünmək üçün heç bir əsas yoxdur. Digər
tərəfdən, Hökumət bu insidentlə bağlı hər hansı qeyd təqdim etməyib. Buna görə də
Məhkəmə 26 aprel 1999-cu il hadisəsinə dair ərizəçinin məlumatları ilə razılaşır.
Bununla bağlı Məhkəmə xatırladır ki, qeyri-peşəkar şəxslər tərəfindən göstərilən tibbi
yardım adekvat yardım sayıla bilməz (bax: Farbtusun işi üzrə yuxarıda adı çəkilən
qərar, 60-cı bənd).
88. Yekun olaraq, yuxarıdakı amillərin kombinasiyası ərizəçinin belə bir
iddiasının lehinə dəlalət edir ki, həbsdə saxlanma yerində tibbi yardım qeyri-adekvat
olub. Belə olan halda həmin amilləri təkzib etmək Hökumətin öhdəsinə düşür. Lakin
Hökumət ərizəçiyə hansı növ tibbi müalicənin təyin olunduğunu, müalicənin nə vaxt
və kim tərəfindən aparıldığını izah edə bilən hər hansı sənəd təqdim etməyib
(müvafiq dəyişikliklərlə bax: Ostrovar Moldovaya qarşı, ərizə Nº 35207/03, 86-cı
bənd, 13 sentyabr 2005-ci il). Bu məsələ ilə bağlı Hökumətin arqumentləri qeyri-
müəyyəndir və yaxşı əsaslandırılmayıb. Belə ki, Hökumət öz arqumentlərində iddia
edir ki,
ərizəçi “ümumi bərpaedici müalicə və vitamin terapiyası” alıb, bu, olduqca geniş
ifadədir və əlavə təfsilatlar tələb edir. Bundan başqa, Hökumət mülki həkimlərin təyin
etdiyi müalicəni ərizəçinin alıb-almaması məsələsinə aydınlıq gətirməyib (yuxarıda
24-cü bəndə bax). Hökumətin təqdim etdiyi tibbi arayışlara və ərizəçinin xəstəlik
tarixçəsindən çıxarışlara (onların oxuna bilən hissələrinə) gəldikdə, bunlar yalnız
diaqnozları təsdiq edir, amma orada ərizəçinin aldığı müalicənin xarakteri barədə və
ya onun hər hansı konkret müayinəsi barədə məlumat yoxdur. Müvafiq surətdə,
Məhkəmə hesab edir ki, Hökumət həbsdə saxlanma yerində ərizəçinin sağlamlıq
durumunun pisləşməsi ilə bağlı ağlabatan izahat təqdim etməyib.
89. Buna görə də Məhkəmə ərizəçinin həbsdə saxlanma yerində olduğu
müddətdə sağlamlıq durumu ilə və aldığı tibbi yardımla bağlı rəyi ilə razılaşır.
Xüsusən Məhkəmə razılaşır ki, 1999-cu ilin aprelində və iyulunda ərizəçidə
epilepsiya tutmaları olmuş, amma ona vaxtında və ixtisaslı tibbi yardım
göstərilməmişdir. Ərizəçi həbsdə olduğu müddətdə müvafiq orqanlar onun xroniki
xəstəliklərini monitorinq etməmiş və adekvat tibbi yardım göstərməmişlər ki, bu da