Mehman ağayev
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
18 birlikdə reabsorbsiyada iştirak edən ikinci həlqədir. Bu funksiyanın pozulması böyrək toxumasının ödeminə və hipoksiyasına səbəb olur, kanalcıq epitelisinin distrofiyasına, zülalın kanalcıqda reab- sorbsiyasının pozulmasına, proteinuriyanın peyda olmasına və sonda böyrək toxumasının sklerozuna səbəb olur. BÖYRƏKLƏRİN İNNERVASİYASI Böyrəklər simpatik və parasimpatik sinir lifləri ilə zəngin təchiz olunmuşdur. Simpatik innervasiya böyük və kiçik qarın sinirləri he- sabına və həmçinin doqquzuncu döş və dördüncü bel seqmentləri səviyyəsində simpatik sinir qanqlionların hesabına təmin olunur. Parasimpatik sinir lifləri azan sinirindən ayrılır. Böyrək qapısından orqana keçən simpatik və parasimpatik sinir lifləri böyük və kiçik damarların ətrafında tor kimi hörülərək damar gedişi boyunca onu müşayiət edir və kapillyar damarlara qədər davam edir, o cümlədən, gətirici və çıxarıcı arteriya, yumaqcıq kapillyarlarının, kanalcıqları- nın bazal membranasına qədər çatır. BÖYRƏK YUKSTAQLOMERULYAR APARATI Yukstaqlomerulyar aparat (YQA – yumaqcıqüstü aparat) gətirici və çıxarıcı arteriolaların arasında yerləşən, əsas funksiyası renin əmələ gətirməkdən ibarət olan funksional vahidə deyilir. Morfoloji strukturuna görə YQA 4 komponentdən ibarətdir (şəkil 7). Epiteloid hüceyrələr - gətirici arteriolanın ətrafında yerləşir və onu manjet ki- mi əhatə edir. Onlar arteriolanın endotelial plastinkası ilə birbaşa əla- qəlidir, ancaq ondan nazik əsas zar ilə ayrılır. Еndotelial hüceyrələr müəyyən miqdarda yumaqcığın çıxarıcı arteriolasının divarında, yumaqcıq mezangiumunda və tək-tək halda paycıqarası arteriyanın gedişi boyu rast gəlir. Şəkil 7. Yukstaqlomerular aparatın quruluşu. I – dənəvər epiteloid (yukstaqlomerular) hüceyrələr; II – tünd ləkə hüceyrələri (macula densa); III – Qurmaqtiq hüceyrələri (lacis hüceyrələri); IV – mezangial hüceyrələr; 1 – yumaqcığın gətirici arteriolası; 2 – distal şöbənin kanalcığı; 3 – yumaqcığın çıxarıcı arteriolası; 4 – mezangium; 5 – yumaqcıq kapilyarı; 6 – kapsulanın boşluğu; 7 – kapsulanın xarici təbəqəsi. Bu hüceyrələr qeyri-düz, poliqonal formalı olub, çıxıntıları vardır. Onlar üçün sitoplazmada xırda qranulanın olması xarakterikdir. Qra- nulaların miqdarı epiteloid hüceyrələrin funksional aktivliyindən ası- lı olub, lifləri bu hüceyrələrə çatan simpatik sinir sistemi tərəfindən stimulyasiya olunur. Qranulalarda renin toplaşır, çünki epiteloid hü- ceyrələr onun əmələ gəlmə yeridir. Hüceyrə sitoplazmasında qranu- laların miqdarının çoxalması onların aktivliyinin və reninin sekresi- yasının artmasını göstərir. YQA ikinci hissəsi oval və ya qeyri-düz formalı, bəzən uzun sitoplazmatik çıxıntısı olan differensasiya etməmiş hüceyrələrdir. 19 20 Bunlar Qurmaqtiq hüceyrələri (lacis - hüceyrələr) adlanır, gətirici və çıxarıcı arteriola ilə tünd ləkə arasındakı üçbucaqda yerləşirlər. Strukturu və funksiyasına görə onlar mezangiositlərə yaxın olub, onlar kimi faqositar aktivliyə malikdirlər. Tünd ləkə (makula densa) distal kanalcığın yumaqcıq qütbünə yaxınlaşdığı yerdəki hüceyrələrindən əmələ gəlir. Burada kanalcıq epitelisi uzanmış silindrik forma alır, nüvələri hüceyrə zirvəsinə tərəf çəkilir. Tünd ləkə hüceyrələri epiteloid və lacis hüceyrələrlə sıx əlaqədə olur. Bunun nəticəsində YQA reninin əmələ gəlməsini artırıb- azaltmaqla arterial təzyiqin və plazmanın elektrolit tərkibinin tənzim olunmasını gətirici arterioladan keçən qan plazmasında və kanalcıq mayesində natriumun və kaliumun konsentrasiyasını nəzərə alaraq həyata keçirir. Bu mexanizmi yumaqcıqda baş verən qanın filtrasiya prosesinin tənzim olunması kimi qiymətləndirmək lazımdır. BÖYRƏKLƏRİN EKSKRETOR FUNKSİYASI Bədənin daxili mühitinin daima sabit saxlanılması – homeostaz böyrəklər tərəfindən su-duz, qələvi-turşu müvazinəti (QTM), azot mübadiləsi, AT səviyyəsi, eritropoez, qanın laxtalanma prosesi və s. tənzim olunması hesabına baş verir. Bu fəaliyyətləri böyrəklərin ekskretor və inkretor funksiyaları yerinə yetirirlər. Ekskretor (ifrazat) funksiyasına bədəndən yad maddələrin mübadilənin (əsasən azot mübadiləsinin) son zərərli məhsullarının və bədən fəaliyyəti üçün vacib olan, amma bədəndə artıq miqdarda əmələ gələn məhsulların çıxarılması aiddir. Analoji funksiyaları başqa orqan və sistemlər – dəri, mədə- bağırsaq traktı, ağciyərlər, qaraciyər yerinə yetirirlər. Tər vəziləri ilə bədəndən su, natrium xlorid, sidik cövhəri, sidik turşusu və başqa maddələr xaric olurlar. Böyrəklərin ekskretor fəaliyyəti pozulduqda tər vəziləri fəaliyyətlərini kompensator artırırlar, amma böyrəklə 21 müqayisədə onlar bədəndən çox az miqdarda suyu, duzları, azot mübadiləsi məhsullarını çıxara bilirlər. Mədə-bağırsaq traktı (MBT) vasitəsi ilə fizioloji halda bədəndən su, duzlar, Ca, Mg və başqa ionlar, bəzi zülal tərkibli maddələr, böyrək fəaliyyəti pozulduqda azot mübadiləsi məhsulları (məsələn, sidik cövhəri) bədəndən çıxarılır ki, bununla da böyrək fəaliyyəti pozulduqda azotifrazetmə funksiyası müəyyən qədər kompensə olu- nur. Bəzi dərman vasitələri və yad maddələr öd vasitəsi ilə və MBT ilə bədəndən xaric olurlar. Ağciyərlər vasitəsi ilə bədəndən karbon qazının çıxarılması hesabına QTM tənzim olunur. Amma bədəndən çıxarılması vacib olan maddələrin kənar edilməsində birinci dərəcəli rolu böyrəklər oynayırlar. Böyrək ifrazat funksiyasının aşağı düş- məsi və ya dayanması, hətta başqa orqan və sistemlərin normal fəaliyyəti zamanı belə həyatla uyuşmayan homeostazın ağır pozğunluqları ilə müşayiət olunur. Böyrəklərin bu funksiyaları, yəni homeostazın tənzim olunması və maddələr mübadiləsinin son məhsullarının orqanizmdən çıxarılması bədənin heç bir başqa orqanı tərəfindən kompensə oluna bilmir. SİDİK VƏ ONUN ƏMƏLƏ GƏLMƏ MEXANİZMİ Böyrəklərin fəaliyyətinin son nəticəsi mürəkkəb bioloji maye olan sidiyin əmələ gəlməsidir. Onun tərkibi 150 üzvi və qeyri-üzvi kimyəvi maddələrdən ibarətdir. Gün ərzində yaşlı adamda 1-1,5 l sidik əmələ gəlir, bunun da miqdarı qəbul olunan mayenin miqdarından asılıdır. Sidiyin gündəlik miqdarının 500 ml aşağı düşməsi və ya 2000 ml çox artması patoloji hal kimi qiymətləndirilir. Sağlam şəxslərdə sidik ilə gün ərzində 20-35 q karbamid, 0,5 – 1,4 q sidik turşusu, 1 - 2 q kreatinin, 10 – 100 mq zülal, 8 - 18 q natrium xlorid, 5 q natrium, 3 q kalium, 100 – 300 mq kalsium, 60 – 120 mq maqnezium və s. xaric olur. Sidiyin əmələ gəlməsi çox mürəkkəb proses olub, bu məsələnin bütün tərəfləri axıra qədər açılmamış qalır. Müasir teoriyaya görə Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|