Mehman süleymanov
Yüklə 51,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mehman Süleymanov
- Gülüstan müqaviləsi
Mehman Süleymanov
18 Joberin sonradan çap olunmuş xatirələrində Fətəli şahla olan görüşü haqqında qeydlər də vardır. Fransa elçisinin sözlərinə görə, danışıqlar zamanı Fətəli şah dəfələrlə fransalılara heyranlığını, Napoleonun əzəmətinə vurğunluğunu ifadə etdi və sonra da ruslara nifrətini, ingilislərə isə narazılığını bəyan etdi. Jober bildirirdi ki, Fətəli şah Napoleonla ittifaq bağlamağa razı olduğunu bildirməklə öhdəsinə götürürdü ki, Fransa imperatorunun xəbəri olmadan Rusiya ilə heç də danışıqlara və sülh müqa- viləsinə getməyəcəkdir. Qacar şahı eyni zamanda ümid etdiyini bildirirdi ki, Fransa imperatoru da qacarların marağını nəzərə almadan ruslarla heç bir danışığa getməyəcəkdir. Joberin yazdığına görə, Fransa ilə əməkdaşlıq naminə Fətəli şah Hindistanda İngiltərəyə düşmən olan dairələrin qiyam qaldırmasına öz köməyini göstərəcəkdir. Fətəli şah sonra onu da bildirirdi ki, Napoleonun maraqları indi onun da maraqlarıdır və Napoleona böyük ümidlər bəsləyir (41). Joberin Tehrana səfəri şah sarayında da Fransanın köməyinə müəyyən ümidlər yaratdı. Bu baxımdan Joberin səfəri Rumiyonun səfəri ilə müqayisədə konkretliyi ilə seçilirdi. Joberin səfərinin nəticələrindən biri də o oldu ki, fransalı elçi şah sarayını Fransaya öz elçisini göndərməyə razı saldı. Bu elçi şah sarayının marağında olduğu məsələlərin müzakirəsini aparmaqla Napoleonla müqavilə də imzalaya bilərdi. Fətəli şah bu təklifi qəbul etdi və Mirzə Məhəmməd Rza xan Qəzvinini Joberlə birlikdə Fransaya göndərdi. Mirzə Məhəmməd Rza xan eyni zamanda Fətəli şahın məktubunu Napoleona çatdırmalı idi (42). Tehranda olduğu vaxt Joberin də səhhəti pisləşdi. Onun da Rumiyo kimi Tehranda dünyasını dəyişə biləcəyindən ehtiyatlanan Fətəli şah onu yola salmağı qərara aldı. Joberin Tehrana yetişməsi ərəfəsində şah sarayı bir daha imzalanan müqaviləyə əsasən İngiltərədən kömək almağa cəhd göstərdi. 1806-cı ilin may ayında Fətəli şah elçisi Məhmməd Nəbi xanı Hindistandakı ingilis hakiminin yanına göndərdi. Şah elçisinin ingilis hakiminə apardığı məktubda Fransa nümayəndələrinin Tehrana gəlməsi haqqında məlumat verilir və bir daha ingilislərdən hərbi yardım göstərməsi xahiş olunurdu. Amma şah sarayının bu cəhdi də uğursuz oldu və ingilislər Rusiyaya qarşı Cənubi Qafqazda aparılan müharibədə şah sarayına kömək göstərməkdən boyun qaçırdı (43). Bununla da şah sarayının İngiltərəyə olan az-çox ümidlərinə son qoyuldu və bütün diqqət Fransaya tərəf istiqamətləndirildi. Hadisələrin şahidi və Rusiya ilə müharibənin salnaməçisi Mirzə Məhəmməd Sadıq Vəqayeneqar da yazırdı ki, Fransa ilə kifayət qədər ümidverici münasibətlərin formalaşdığı bir dövrdə belə şah sarayı bir daha İngiltərə ilə əməkdaşlığın mümkünlüyü məsələsini aramağa çalışdı. Bu Gülüstan müqaviləsi
19 məqsədlə sədr-əzəm Mirzə Şəfinin və Abbas Mirzənin razılığı əsasında Rusiya təcavüzünün qarşısının alınması ilə bağlı kömək üçün İngiltərəyə müraciət edildi. Lakin yenə də ingilislərdən konkret cavab alınmadı və onda ittifaq anlaşmasının imzalanması üçün şah sarayı öz nümayəndəsini Napoleonun yanına göndərməyi qərara aldı (44). Şah sarayının Napoleonla əlaqələr yaratmaq cəhdləri Rusiya tərəfindən də diqqətlə izlənilirdi. Rusiya ilə Fransa arasındakı münasibətlərin mürəkkəbləşməsi Rusiyaya imkan vermirdi ki, Cənubi Qafqaza kifayət qədər qoşun göndərə bilsin və şah sarayının bu bölgəyə olan iddialarının qarşısını bir dəfəlik alsın. Bu dövlətin Cənubi Qafqazdan geri çəkilmək niyyəti isə yox idi. Ona görə Rusiya da bölgədəki maraqlarını qorumaq üçün şah sarayına nümayəndə heyəti göndərməyi və Cənubi Qafqaz məsələsini danışıqlar yolu ilə həll etməyi qərara aldı. Stefanov adlı birisi tərəfindən rəhbərlik edilən həmin nümayəndə heyəti 1806-cı ili aprelində Tehrana gəldi. Özü ilə çoxlu hədiyyələr gətirən Stefanovun əsas məqsədi o idi ki, Rusiya ilə şah sarayı arasında müqavilə imzalansın və həmin müqaviləyə əsasən Rusiyanın nəzarəti altına keçən Gürcüstan, Cənubi Qafqaz və Dağıstana şah sarayı daha heç bir iddia irəli sürməsin. Mənbələrdə olan mə- lumata görə, şahın bu təklifə cavabı birmənalı və qəti oldu. O bildirdi ki, sülh məsələsi istisna deyil. Amma nə qədər ki, ruslar işğalçılıqdan əl çəkməyiblər Rusiya dövlətinə qarşı düşmənçiliyi və inamsızlığı aradan qaldırmaq mümkün olmayacaq (45). Bu sərt cavabdan sonra saray əyanları şaha məsləhət bildilər ki, Rusiyaya qarşı dərhal müharibənin yeni mərhələsini başlamasın. Təmkin göstərilsin, bəlkə Rusiya məsələnin nə yerdə olduğunu anlayıb Cənubi Qafqazda bir daha müharibəyə başlamasın. Abbas Mirzə isə bu mövqe ilə razı deyildi. O inanmırdı ki, Rusiya özünün Cənubi Qafqaz siyasətində yumşalmaya yol verə bilər. Ona görə tapşırıq göndərdi ki, hər yerdə Rusiya qoşunları ciddi müşahidə altında saxlansın. Fransa ilə formalaşmaqda olan münasibətlərdən yaranan ümidlər də şah sarayını Rusiyaya qarşı sərt münasibətlər göstərməyə sövq edirdi. 1806-cı ildə şah sarayı ilə Fransa arasındakı əlaqələr daha da intensivləşdi və bu iki dövlət arasında hərbi ittifaqın yaradılması ehtimalı da artdı. Xüsusilə, Napo- leonun yazdığı məktublar şah sarayında heç bir şübhə yeri qoymadı. 1806-cı il oktyabrın 18-də Napoleon yazırdı: "Russo və Jober vasitəsilə İran məqamlarına elan edin ki, indidən özlərini Fransanın müttəfiqi bilsinlər və özlərinin bütün qüvvələrini düşmənə qarşı mübarizəyə səfərbər etsinlər. Avropadakı müharibə uzun müddət davam edə bilməz. Asiyadakı müharibə də oxşar şəkildə və oxşar qüvvələrlə aparılsa tezliklə başa çatacaqdır. Həmin müharibə Rusiyanın tutduğu Gürcüstanı və Xəzər sahili vilayətləri gərək bu Yüklə 51,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|