32
Şırımlar dərinlikləri, en kəsiyinin formaları, uzunluqları,
şırımlararası məsafələri, şırımda suyun axım sürəti və torpağa
hopma xassələrinə və s. görə müəyyən qruplara bölünür.
Dərinliyinə görə şırımlar: dayaz (dərinliyi 8-12 sm), orta də-
rinlikli (12-16 sm) və dərin (16 – 22 sm); uzunluğuna görə: qısa,
orta uzunluqlu və uzun olur.
En kəsiyinin formasına görə şırımlar: parabola, üçbucaq,
trapesiya şəkilli və yuvalı olur. Daha
çox istifadə olunan üçbucaq,
trapesiya formalı şırımlardır. Bu şırımların dibdən olan eni 10 sm
-ə qədər təşkil edir.
Axarlıq xassəsinə görə şırımlar:
axar və
kor kimi iki növə
bölünür. Axar şırımlarda suvarma suyu şırımla axaraq, tədricən
torpağa hopur. Axar şırımlar öz növbəsində suvarma suyunun
suvarma aparılan şırımlardan aşağı sahələrə verilməsinə və ya ve-
rilməməsinə görə də iki yerə bölünür. Suvarma suyu aşağı sa-
hələrə verilmədikdə suvarılan şırımın uzunluğunun 85-90 %-i
qədər su axıdıldıqdan sonra suyun verilməsi kəsilir. Şırımın is-
lanmış hissəsindəki su tədricən axaraq, onun sonuna qədər çatır.
Bu halda şırım boyunca torpaq qatı qeyri-bərabər islanır;
Ləklərin tam (fasiləsiz) doldurulması ilə suvarmada (şək.5)
su qravitasiya cərəyanları formasında dərinliyə sızır.
a
35
Zolaqlar öz növbəsində eni və uzunluğuna görə qruplara
bölünür. Belə ki, eninə görə zolaqlar: ensiz və enli olur. Ensiz
zolaqların eni sahədəki kənd təsərrüfatı maşınlarının ölçülərindən
asılı olaraq bir-birindən fərqlənir (1,8; 3,6; 7,2 m-ə qədər), enli
zolaqların eni isə 20-30 m-ə qədər qəbul edilir. Zolaqların enini
seçəndə onun eni istiqamətində yer səthinin mailliyi nəzərə alın-
malıdır. Eninə istiqamətdə maillik çox olduqda ensiz, az olduqda
isə enli zolaqlar şəkilir. Enli zolaqlarda torpaqdan istifadə əmsalı
da (TIƏ) müəyyən dərəcədə azalır. Buna görə də mailliyin opti-
mal olduğu sahələrdə enli zolaqlardan
istifadə edilməsi daha əlve-
rişli hesab olunur.
Yer səthinin mailliyindən, hamarlanmanın keyfiyyətindən,
sahəyə verilən suyun sərfindən asılı olaraq, zolaqlar uzunluğuna
görə: qısa və uzun ola bilər. Qısa zolaqların uzunluğu 50 m-ə,
uzun zolaqların uzunluğu isə 400-500 m-ə qədər layihələndirilə
bilər.
Zolaqlara suyu müvəqqəti arxlardan, daimi fəaliyyət gös-
tərən kanallardan vermək olar. Zolağa su bilavasitə onun başlan-
ğıcından verilir. Zolaqları səpinqabağı müddətdə və səpin müddə-
tində çəkmək olar. Zolaqların yanlarında onların
uzunluğu boyun-
ca hündürlüyü 10-25 sm olan tirələr çəkilir. Tirələr xüsusi tirə dü-
zəldən KZU-0,3, KZU-0,5 və s. markalı maşınlarla müvəqqəti
düzəldilir;
-
çiləmə üsulu ilə suvarmada suvarma suyu nəqledici kanal
və boru kəməri ilə sahəyə çatdırıldıqdan sonra çiləyici maşın,
qurğu və aparatlar vasitəsilə yağış şəklində yer səthinə çilənir.
Çiləmə üsulu ilə suvarma səhra və o cümlədən, humid iqlim
zonalarında tətbiq olunur. Bu halda suvarma norması 500 m
3
/ha
qəbul edilir. Küləyin sürəti 5-6 m/san – dən böyük olduqda, çılə-
mə üsulunun tətbiqi çətinləşir. Çiləmə üsulu suvarmanın mexanik-
ləşdirilməsini və avtomatlaşdırılmasını, suvarma suları ilə gübrə-
lərin verilməsini və s. təmin edir. Yerüstü suvarma üsulundan
fərqli olaraq, bu üsul qrunt sularının qidalanma intensivliyini
azaldır.