Mелиораtив щидроэеолоэийанын
Yüklə 6,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kombinə olunmuş drenajın tətbiqi
53 Təbii süzgəc qalınlığı 10–15 sm olmaqla, əsasən çınqıl-qum qarışığından yaradılır. Süzgəclər drenaj borusunun lillənmədən mühafizəsini təmin etməklə bərabər, onun suyu qəbuletmə qabiliyyətini də artırır. Süzgəc kimi sintetik materiallardan (şüşə lifli stekloxolst VV-T , VV-Q, VV-K, bazalt döşəkləri və s.) da istifadə olunur. Drenaj borusu onun ətrafındakı süzgəclərlə birlikdə yer- altı suları qəbul etməklə bərabər, onun suqəbulediciyə kimi axımını da təmin edir. Lakin bu halda süzgəcin süzülmə əm- salı drenin altındakı qruntun süzülmə əmsalından 5-10 dəfə bö- yük olmalıdır. Suyu açıq konstruksiyalı sutoplayıcıya tökülən qa- palı drenaj qurğularının mənsəb hissələrində (50-150 m) və qa- palı sutoplayıcıların tam uzunluğu boyunca yeraltı suların qəbu- luna ehtiyac olmadığından süzgəc tətbiq olunmur. Drenaj boru- larının diametri 100-200 mm qəbul olunur və mənbədən mən- səbə doğru ayrı-ayrı hissələrdə diametr artırılır. Drenaj qurğularının normal iş rejimini təmin etmək məq- sədilə, drenaj üzərində mənsəb qurğusu, baxış və yuma quyu- ları tikilir. Baxış quyuları arasındakı məsafə 200-400 m qəbul olunur və əlavə olaraq, onlar döngələrdə, diametrlərinin dəyiş- diyi və s. yerlərdə quraşdırılır. Horizontal drenaj daimi-, suvarma sisteminin bütün is- tismarı müddətində işləyən- və müvəqqəti olur. Müvəqqəti drenaj şoran torpaqların yuyulması müddətində yaradılır və daimi dre- najla eyni zamanda işləyir. Suvarılan sahədə yerləşmə xarakterinə görə horizontal dre- najın: sistematik, seçmə və xətti növləri ayrılır. Sistematik dre- najda qurğu sahə üzrə bərabər, seçmə drenajda - qeyri-qənaət- bəxş hidrogeoloji və torpaq şəraitinə malik ayrı-ayrı sahələrdə, xətti drenajda - drenləşən ərazinin daxilində və ya onun xari- cində qrunt sularının qidalanma sahəsi üzrə yerləşdirilir. Sistematik drenajın qoyulma dərinliyi drenləşən bütün sahə üzrə təxminən eyni olub, 2-4 m təşkil edir, birpilləli, dərin - adlanır. Zəif sukeçirici ağır qruntlarda effektivliyinin 54 artırılması və şoran torpaqların yuma müddətinin qısaldılması üçün dərin sistematik drenaj iki qonşu dərin drenlər arasın- da hər 20-50- m-dən bir olmaqla, 0,8-2,0 m dərinlikdə qoyulan xırda drenlərlə tamamlanır. Belə drenaj ikipilləli adlanır. Xırda drenaj açıq tipli müvəqqəti və qapalı tipli daimi ola bilər. Açıq tipli drenaj üçün böyük torpaq itkisi (suvarılan sahədə 20%-ə qədər), yamaclarının dağılması və alaq otlarının bit- məsi kimi bir sıra çatışmazlıqlar mövcuddur ki, nəticədə də drenin dərinliyi azalır, işinin effektivliyi aşağı düşür, yatağı- nın təmizlənməsi zərurəti yaranır. 10 (a,b) saylı şəkildə drenaj borularının qoyulma sxemi, 11 (a,b,c) saylı şəkildə isə horizontal drenajın sxemləri göstə- rilmişdir. a 55 b Şəkil 10. Drenaj borularının qoyulma sxemi (a,b). a 56 b c Şəkil 11. Horizontal drenaj (a,b,c). Sulu kompleks ikihorizontlu quruluşa malik olarsa və altda yatan horizontun sukeçiriciliyi 100 m 2 /sut-dan böyük olarsa, o cümlədən qrunt suları təzyiqli sularla qidalanarsa, şa- quli drenajın tətbiqi məqsədəuyğun hesab olunur (Behbudov Ə.K., Cəfərov X.F.). Şaquli drenaj sisteminin əsas elementi quyudur (şaquli quyuları bəzən drenaj quyuları da adlandırırlar). Şaquli drenaj quyuları aşağıdakı konstruksiyaya malik olur: bərkidici sütun, süzgəc borusu, təbii süzgəc (çınqıl–qum), nasos avadanlığı və elektrik enerjisini idarəetmə qurğusu. Drenləşdirilən massivin hidrogeoloji şəraitindən asılı olaraq, quyuların dərinliyi 25-100 m, diametri 500-1000 mm, süzgəcin işçi hissəsinin uzunluğu 8-30 m, onun qoyulma dərinliyi isə 25-70 m qəbul edilir. Şa- quli drenajın hər bir quyusu 40-150 ha və daha böyük sahəyə xidmət göstərə bilər. Drenaj axınının modulu 0,1-0,3 l/san/ha, quyuların istismar müddəti isə 15 ildir. Şaquli drenaj - suyundan təkrarən suvarmada istifadə edilməsi imkanı olduğundan iqtisadi cəhətdən səmərəli hesab edilir. Bu drenaj torpaqların meliorasiyası ilə yanaşı, həm də yeraltı su ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi üçün ən müasir mühəndisi – texniki qurğu hesab olunur. Respublikada 57 Mil düzənliyində fəaliyyət göstərən şaquli drenaj aşağıdakı his- sələrdən ibarətdir: - diametri 750 mm, dərinliyi 70 m – ə qədər olan drenaj quyusu; - ESB tipli dərinlik nasosu; - elektrik enerjisini idarəetmə qurğusu; - suaparıcı beton kanal. Şaquli drenaj işə salındıqda elektrik enerjisini idarəetmə qurğusundan nasos qidalandırılır, sovrulan su boru vasitəsilə suaparıcı kanala, oradan isə kollektor və ya sutoplayıcıya axı- dılır. Kombinə olunmuş drenajın tətbiqi – zəif sukeçirici sü- xurlardan ibarət (0,1-0,5 m/sut) kiçik qalınlığa malik (15-20 m-ə qədər) üstdəki horizont və qalınlığı 50 m-dən az olmayan yaxşı sukeçiriciliyə malik altdakı horizontdan ibarət, zəif təz- yiqli qrunt suları yerləşən ikihorizontlu sulu kompleksdə məq- sədəuyğun hesab olunur. Üstdəki horizont adətən gilli süxur- lar, altdakı horizont isə qumlu-çınqıllı süxurlarla təmsil olunur. Kombinə olunmuş drenaj horizontal (açıq, qapalı) dren- lərdən ibarət olub, uzunu boyu şaquli quyuların qazılması ilə xarakterizə olunur. Bu quyular zəif sukeçiriciliyə malik örtük çöküntülərin altında yerləşən horizontda qazılır. Quyudan su öz axımı ilə drenə daxil olur. Quyuların dərinliyi adətən 15-25 m-i aşmır. Drenajın növü suvarma sistemlərinin təbii-təsərrüfat şəraiti və texniki-iqtisadi müqayisə əsasında seçilir. Drenajla çəkilən su kimyəvi tərkibindən asılı olaraq, ya həmin tərkibdə, ya da yerüstü sularla qarışdırılaraq suvarma üçün istifadə olunur. Yüksək minerallaşmaya malik drenaj suları kollektor şəbəkəsi vasitəsilə suvarma massivindən kənara çıxarılır. Suvarma üçün suların yararlılığı onlarda həll olan duzların ümumi konsentrasiyasından, natriumun kalsium və maqneziuma nisbətindən, xlor və digər komponentlərin miqdarından asılıdır. Suvarma sularında natriumun karbonat və biokarbonatlarının, Yüklə 6,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|