Mелиораtив щидроэеолоэийанын
Yüklə 6,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
237 nəzərə alaraq, „vilayət” və „yarımvilayət” rayonlaşdırma vahidləri qəbul edilmişdir. Məlum olduğu kimi, qrunt sularının axıma malik olduğu sahələrdə suvarma onların rejiminə çox təsir etmir və torpaqların hidrogeoloji-meliorativ vəziyyəti pisləşmir. Axının zəif olduğu və ya praktiki olaraq axımsız zonalarda, qrunt sularının dərin yatı- mında belə, torpaqların şorlaşması prosesi sürətlə inkişaf edir və mürəkkəb hidrotexniki meliorasiyaya zərurət yaranır. Bu məq- sədlə, ərazinin təbii drenləşmə dərəcəsinə görə rayonlaşdırılması böyük əhəmiyyət kəsb edir və belə rayonlaşdırma vahidi „rayon” qəbul edilmişdir. Bu baxımdan, Şimali Muğan tamamilə „axımsız zona” hesab edilir. Meliorativ tədbirlərin istiqamətinin müəyyən edilməsi üçün ərazinin qrunt sularının rejim tiplərinə görə rayonlaşdırılması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu məqsədlə rayonlaşdırmada „yarımrayon” vahidi ayrılmışdır. Suda və süxurlarda duzların miqdarının xarakteristikası yu- ma normalarının hesablanması üçün istifadə olunduğuna görə, ərazinin qrunt sularının kimyəvi tərkibi, minerallaşma dərəcəsi və torpaqların şorlaşması nəzərə alınmaqla rayonlaşdırılması vacib məsələlərdən biridir. Bu səbəbdən həmin məsələləri özündə birləşdirən „sahə” rayonlaşdırma vahidi qəbul edilmişdir. Ərazinin qrunt sularının yatım dərinliyinə görə rayonlaş- dırılması drenajdan istifadə etmədən suvarmanın aparılmasının mümkün olduğu zaman müddətinin təyininə və meliorativ təd- birlərin həyata keçirilməsi üzrə planın əsaslandırılmasına imkan verir. Bu məqsədlə ayrılan „yarımsahə” vahidi qrunt sularının yatım dərinliyinə görə ərazinin rayonlaşdırılması məsələlərini işıqlandırır. Hidrogeoloji-meliorativ rayonlaşdırmanın ayrı-ayrı ele- mentləri mövcud olan bütün təsvir vasitələrindən: müxtəlif işa- rələr, rənglər və s. istifadə etməklə xəritəyə köçürülür (şək.42). 238 Cədvəl 44 Şimali Muğanın hidrogeoloji-meliorativ rayonlaşdırma vahidlərinin taksonomik sxemi. Hesabi sahə 150 min ha (2014) Rayonlaşdır- ma vahidləri Taksonomik ranqın vahidləri hansı əsasla ayrılmışdır Xəritədə işarəsi Əhatə etdiyi sahə,% Xarakteristikası və adı Əyalət Struktur-tektonik quruluş - 100 Alp qırışıqlıq sistemi Yarıməyalət İqlimin tipi - 100 Mülayim-isti-yarımsəhra Zona Hidrodinamik şərait - 100 Qrunt suyu səviyyəsi təzyiqli su səviyyəsindən yuxarıda yerləşir Vilayət Geosüzülmə quruluşu- təbəqələrin quruluşu - 100 İkitəbəqəli quruluş Yarımvilayət Layların quruluşu və onların modifikasiyası II-1-a 0,7 İkitəbəqəli birlaylı II-2-a 4,2 İkitəbəqəli ikilaylı II-2-b 5,0 İkitəbəqəli ikilaylı II-2-v 15,8 İkitəbəqəli ikilaylı II-3 51,7 İkitəbəqəli üçlaylı II-n-a 17,5 İkitəbəqəli çoxlaylı Rayon Təbii drenləşmə dərə- cəsi - 100 Axımsız Yarımrayon Qrunt sularının reji- minin tipləri I 13 İqlim II 10 Hidroloji III 1 2,3 İrriqasiya III 2 56,7 İrriqasiya-suvarma-drenaj III 3 18 Drenaj Sahə Qrunt sularının kim- yəvi tərkibi nəzərə alınmaqla minerallaş- ması (eyni zamanda torpaqların tipləri, ae- rasiya zonası süxur- larının şorlaşması nə- zərə alınmaqla) A-1 6,1 Minerallaşma dərəcəsi 3 q/l-dən kiçik, kimyəvi tərkibi - H-K(N), H-S-N(M); A-2 61,8 3-10 q/l, S-N, X-S-N A-3 7,0 10-25 q/l, X-S-M-N, S-X-M-N,X-N; A-4 15,1 25 q/l-dən böyük, X-M-N Yarımsahə Qrunt sularının yatım dərinliyi B-1 7,9 1 m-dən kiçik B-2 67,7 1-2 B-3 24,0 2-3 B-4 0,1 3 m-dən böyük Q E Y D: suların kimyəvi tərkibi üzrə: H-hidrokarbonat; N-natrium; S-sulfat; M- maqnezium; X-xlor; K- kalsium. 239 Yuxarıda göstərilənlər nəzərə alınmaqla, Şimali Muğanın suvarılan torpaqlarının hidrogeoloji-meliorativ vəziyyəti rayonlar üzrə qiymətləndirilmişdir: B-1 -„Yaxşı” - qrunt suyu səviyyəsi 3 m-dən dərində rast gəlir, minerallaşma dərəcəsi 1 q/l-ə qədərdir, torpaqlar şorlaş- maya məruz qalmamışdır. Qrunt sularının rejimi «drenaj» tiplidir, belə vəziyyət ərazinin mərkəz hissəsində müşahidə olunur, 3 min ha sahəni əhatə edir; B-2 -„Kafi” - qrunt suyu səviyyəsi 1,5-2 m-dən dərində rast gəlir, onların minerallaşma dərəcəsi 1-3 q/l-dir, torpaqlar şor- laşmamış və ya zəif şorlaşmışdır. Qrunt sularının rejimi «qarışıq» tiplidir. Belə vəziyyət 108 min ha sahədə müşahidə olunur; B-3 -„Qrunt suyu səviyyəsinə görə qeyri-kafi” - qrunt suyu səviyyəsi 1,5 m-ə qədər dərinlikdə yerləşir, onların minerallaşma dərəcəsi 3-10 q/l-ə qədərdir, torpaqlar zəif və orta dərəcədə şor- laşmışdır. Qrunt sularının rejimi «irriqasiya» tiplidir. Belə vəziyyət 3,5 min ha sahəni əhatə edir; B-4 - „Torpaqların şorlaşmasına görə qeyri-kafi” - qrunt suyu səviyyəsi 1,5 m-dən dərində yerləşir, suların minerallaşma dərəcəsi 10 q/l-dən böyükdür. Torpaqlar orta-, güclü- və çox güclü şorlaşmaya malikdir. Qrunt sularının rejimi «irriqasiya- suvarma-drenaj» tiplidir. Belə vəziyyət 3,5 min ha sahəni əhatə edir; B-5- „Qrunt suyu səviyyəsinə və torpaqların şorlaşmasına görə qeyri-kafi” - qrunt suyu səviyyəsi 1,5 m-ə qədər, mineral- laşma dərəcəsi 10 q/l-dən yüksəkdir, torpaqların şorlaşması güclü və çox güclüdür, qrunt suları «iqlim» və «irriqasiya-suvarma- drenaj» rejim tipləri ilə xarakterizə olunur. Belə vəziyyət 32 min ha sahəni əhatə edir. Beləliklə, müəyyən edilmişdir ki, 2014-cü ildə Şimali Mu- ğan ərazisinin 74 faizi əkinə yararlı, qalan 26 faizi isə yararsız (ərazinin cənub və cənub-şərq hissəsi) vəziyyətdə olmuşdur ki, bu sahədə də meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsi zərurət təşkil edir. Yüklə 6,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|