248
Muğan kollektorunun təsir zonasında əlavə drenaj tikintisinə
ehtiyacı olan sahələr müəyyənləşdirilmişdir.
Sahələrin əsaslı hamarlanması torpaqların suvarılması və
duzlardan yuyulması üçün aparılan işlərin səmərəliliyinə təsir
göstərən əsas amillərdən biridir. Əsaslı hamarlama işlərinin
düzgün həyata keçirilməsi suvarma sularından daha səmərəli
istifadə edilməsini, yuma zamanı isə sahələrin bərabər surətdə
duzlardan təmizlənməsini təmin edir. Əsaslı yuma aparılacaq
sahələr yumadan əvvəl kifayət qədər hamarlanmalıdır. Səthin
hamarlanması yuma işlərində zəruri tədbirdir. Yumanın effektiv
olması və gələcəkdə ərazinin təkrar şorlaşmasının qarşısının alın-
ması üçün sahələrin hamarlanması zamanı cizgilər fərqi
10 sm-
dən artıq olmamalıdır. Hamarlama işləri düzgün aparıldıqda
yumadan sonra sahələrdə ləkələr şəklində yuyulmamış sahələrin
qalma ehtimalı azalır. Baş Mil-Muğan kollektorunun təsir zona-
sında əsaslı hamarlama tələb edən sahələr müəyyənləşdirilmişdir.
46 saylı cədvəldə Baş Mil-Muğan kollektorunun təsir zona-
sında yerləşən suvarılan torpaqların meliorativ vəziyyətinin yaxşı-
laşdırılması üçün görülməsi zəruri olan meliorativ tədbirlər (Qa-
rabağ massivi üzrə) verilmişdir.
Torpaqların artıq duzlardan təmizlənməsi üçün tələb olunan
yuma norması bir çox amillərdən asılıdır və onları yuma işlərində
nəzərə almaq vacibdir.
Respublikanın müxtəlif təşkilatlarında şorlaşmış torpaqların
yuyulmasına dair aparılmış çoxillik tədqiqatların nəticələrinin
təhlili respublikanın əsas zonaları üçün yuma normalarının
ümumiləşdirilməsinə imkan vermişdir.
Respublikanın bütün bölgələri üzrə yuma normalarını he-
sablamaq üçün vacib olan amillər və göstəricilər haqqında məlu-
matlar vardır. Əsaslı və cari yuma normalarını təyin etdikdə
həmin məlumatlardan istifadə edilməsi və drenaj fonunda əsaslı
yuma işlərinin güclü, çox güclü şorlaşmaya malik torpaqlarda və
şoranlıqlarda aparılması nəzərdə tutulmuşdur. Kollektorun təsiri
249
boyunca əsaslı yuma aparılmasına ehtiyac olan sahələr müəy-
yənləşdirilmişdir.
Cədvəl 46
Baş Mil-Muğan kollektorunun təsir zonasında yerləşən
suvarılan torpaqların meliorativ vəziyyətinin yaxşılaşdırılması
üçün görülməsi zəruri olan meliorativ tədbirlər (Qarabağ massivi)
B
ölg
əl
ər
Ye
ni
dr
ena
j
şə
b
ək
əs
ini
n
ti
kil
-
m
əs
i,
ha
Ə
sa
slı
ha
-
mar
lama
,
ha
Dr
ena
j
fo
-
nunda
ə
sa
slı
yuma,
ha
C
ar
i
yuma,
ha
Yuma
t
əsi
rli
suva
rma
-
lar
,
ha
Yevlax
19136
6000
2563
9130
9596
Bərdə
13007
5000
1590
3653
1315
Ağdam
1225
4800
620
5293
10405
Tərtər
7340
2500
1000
4610
6085
47 saylı cədvəldə şorlaşmış torpaqların ümumiləşdirilmiş
yuma normaları, m
3
/ha (Qarabağ massivi üzrə) verilmişdir.
Cədvəl 47
Qarabağ massivi üzrə şorlaşmış torpaqların
ümumiləşdirilmiş yuma normaları, m
3
/ha
Şorlaşmanın
növü
Şorlaşma dərəcəsi
Zəif
Orta
Güclü
Çox güclü
Şoranlıqlar
Xlorlu
7000
12500
18000
21500
23500
Sulfatlı-xlorlu
4000
11500
16500
20000
21500
Xlorlu-sulfatlı
2500
7000
15000
19000
21500
Sulfatlı
2000
2500
7000
12000
14500
Şirvan düzənliyinin hidrogeoloji-meliorativ şəraiti (2012).
Hidrogeoloji-meliorativ şəraitin formalaşması amillərinin
qiymətləndirilməsi. Məlum olduğu kimi, suvarılan torpaqlarda
hidrogeoloji-meliorativ şərait kompleks qarşılıqlı təbii, irriqasiya-
təsərrüfat və digər amillərin təsiri nəticəsində yaranır. Burada
təbii amillərin, xususilə, iqlim, hidroloji, geomorfoloji şəraitin,
250
relyef, geoloji quruluş, hidrogeoloji şərait, torpaq-bitki örtüyü
və ərazinin təbii drenləşməsinin mühüm rolu vardır.
Məlumdur ki, torpağın meliorativ şəraitinin əsas göstə-
riciləri qrunt sularının yatım dərinliyi, minerallaşması, kimyə-
vi tərkibi və torpaq-qruntların şorlaşmasından ibarətdir. Son
zamanlar mühüm əhəmiyyət kəsb edən suvarma sularının key-
fiyyəti də bu göstəricilər sırasına daxil edilmişdir.
Torpaqların tipi, duzların kimyəvi tərkibi, relyefin element-
ləri, onunla bağlı litologiya və torpaqda üstünlük təşkil edən
qruntların qranulometrik tərkibi, qrunt sularının yatım dərinliyi
və minerallaşması, həmçinin yerüstü suların minerallaşması, kənd
təsərrüfatı bitkilərinin növü (onların vegetasiya müddəti nəzərə
alınmaqla), suvarma norması – bütün bunlar kompleks halda
meliorativ şəraiti təyin edir və lazımı aqromeliorativ tədbirlərin
görüldüyü ərazidə kənd təsərrüfatı məhsuldarlığının səviyyə-
sini, eyni zamanda torpaqların meliorativ vəziyyətinin qiymət-
ləndirilməsi meyarlarının əsasını təşkil edir.
İqlim və hidroloji amillər suvarılan torpaqlarda su-duz
rejiminin formalaşmasında böyük təsirə malikdir. İqlim amilləri
arasında daha çox əhəmiyyətli sayılan temperaturun dinamikası,
havada nəmlik çatışmazlığı, atmosfer çöküntülərinin illik həcmi,
buxarlanma və onun illik kəsilişdə paylanmasıdır.
Hidroloji amillərə suvarmada istifadə olunan çayların və
Yuxarı Şirvan kanalının mövsümü, illik və çoxillik su təmina-
tının və onların suyunun duz tərkibinin dəyişməsini aid etmək
olar.
Yeraltı suların qidalanmasında və drenaj axınının forma-
laşmasında yerüstü sular (çaylar və kanallar) mühüm mənbə-
lərdir.
Ərazinin əsas suvarma kanalları, o cümlədən Yuxarı Şir-
van kanalının yatağı yerli qruntlardan inşa olunduğundan yük-
sək sukeçiricilyə malikdir. Bu, səth və yeraltı suların qarşılıqlı
əlaqəsində axın boyu birinin digərini qidalandırmasını təmin
edir. Yuxarı Şirvan kanalı və Şirvan düzənliyinin çayları öz
Dostları ilə paylaş: |