Məmməd Əmin Rəsulzadə
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türkiyədə Gənc Türklər inqilabı
mənsub delegelərdən ibarət bir konfransda idik. Günün taktikasına aid olan müĢtərək məsələlər müzakirə edilməkdə idi. Müzakirələr yuxarıda qeyd etdiyim bolĢevik-menĢevik görüĢü üzərinə cərəyan edirdi. BolĢevik görüĢünü Koba, yəni Stalin, menĢevik görüĢünü isə indi sovetlərin millətlərarası sözçülüyünü yapan Andrey VıĢinski müdafiə edirdi. O zaman azərbaycanca intiĢar edən çarlıq əleyhdarı milli müxalifət orqanı “Təkamül” qəzetəsini bu toplantıda mən təmsil edirdim. Müzakirələr rusca idi. Rus olmayan bir çoxları kimi mənim ruscam da çox mükəmməl sayılmazdı. Üslub və qramer xətası da yapmamıĢ deyildim. Müzakirədə iĢtirak ilə təmsil etdiyim milli müxalifət cərəyanının anladığı taktika icabı olaraq baltanı çarlığın da kökünə vuran bolĢevik görüĢünə üstünlük verən bir ifadəm vardı. Bunu həzm etməyən o zamankı menĢevik VıĢinski yapdığım yanlıĢlıqlara eyhamla: -
-
Haydı, yoldaĢ VıĢinski, bir çıxıb türkcə, azərbaycanca danıĢ, baxaq kim daha ədəbi danıĢır?.. - deyə ona qarĢı çıxdı.
1908-ci ildə Türkiyədə Gənc Türklər inqilabı baĢ vermiĢdi. Hürriyyətsevən dərnəklərdə, xüsusən Qafqaz türk və müsəlmanlarının fikir və siyasi hərəkat mərkəzi olan Bakıda bu hadisə günün mövzusu idi. Bir təsadüflə Kobaya rast gəldim. - Osmanlı inqilabı haqqında bizim dərgiyə bir məqalə yazsanız, dedi. “Bizim dərgi”dən məqsədi yuxarıda bir münasibətlə qeyd etdiyim Sənaye ĠĢçiləri Sindikasının orqanı “Qudok” (“Düdük”) idi. Məqaləni yazdım. “Qudok” redaksiyonuna gətirdim. Redaksiyanın o zamankı bir çox müəssisələr kimi iki üzü vardı. Bir üzü rəsmi idi. Dərginin hökumətdən icazə almıĢ imtiyaz sahibi və məsul müdiri iĢçilərdən SaĢa Samartsev adında birisi idi. Bunun arxasında dərginin bir də gizli bir redaksiya heyəti vardı ki, buraya Koba ilə Timofeyev adında partiyalı bir münəvvər daxildi. Heyət bir çəkməçi dükanının pərdə ilə ayrılan arxa tərəfində toplanırdı. Türkiyədəki məĢrutiyyət inqilabı haqqında yazdığım məqaləni burada, bu çəkməçi dükanında oxuyacaq, tədqiq edəcəkdik. Məqaləni oxuduq. Timofeyev onu Ģiddətlə tənqid etdi: - Öz burjuaziyamızı tənqid edir və hətta ona xor baxırıq. Rəsulzadənin məqaləsində isə Türkiyə burjua inqilabı öyülür. Özümüzdə xoĢ görmədiyimiz bir Ģeyi nə deyə Türkiyədə xoĢ görüb, idealizə etməliyik? - dedi: məqalənin rəddini istədi.
Koba müdaxilə etdi: - YoldaĢ yanılır, məsələni çox bəsitləĢdirirsən, - dedi. - Rusiya Ģəraiti ilə Türkiyə Ģəraiti bir-birindən ayrıdır; bizdə bir reaksiyon deyə hesab olunan hadisə
Türkiyədə bir tərəqqi hadisəsidir. Rəsulzadənin məqaləsi çox yerindədir, orada yürüdülən mühakimə çox haqlıdır, məqalə basılmalıdır. Nəhayət, məqalə basıldı. Bizim 200 rublə
Yuxarıda izah etdiyim hərci-mərc illərində Rusiyada və Qafqaziyanın hər tərəfində olduğu kimi, Bakıda da müxtəlif izinli və izinsiz cəmiyyətlər fəaliyyət halında idilər. Ümumi xeyir iĢləri və maarif yapan cəmiyyətlərlə bərabər gizli fəaliyyətlərdə bulunan siyasi-ideoloji təĢkilatlardan baĢqa hökumət idarəsindəki zəiflikdən istifadə edən bir çox soyğunçu dəstələri də fəaliyyətdə idilər. Müxtəlif ideyalar namına möhtəkirlik yapan bu quldur dəstələri zənginləri təhdid edərək para çəkir, bəzilərini çalıb-çapır, aldıqları girov pulu müqabilində buraxır, çox kərə böyük firmalara göndərdikləri təhdid məktubları ilə bunları xərraca bağlayırdılar. Bakının məĢhur milyonerlərindən Musa Nağı bir aralıq tutulmuĢ, verdiyi böyük miqdarda bir nicat puluna müqabil hürriyyətinə qovuĢmuĢdu. Hali-fəaliyyətdə bulunan bu quldur dəstələri arasında bolĢevik partiyası hesabına çalıĢan bir dəstənin də mövcudiyyətindən bəhs olunurdu. Bu çetenin baĢında isə Erivan meydanının qəhrəmanı (bu hadisə məĢhurdur) Ģəxsən Kobanın bulunduğu sonradan öyrənilmiĢdi. Sonraları, Ġstanbulda eĢitdiyim bir rəvayəti bu söylədiklərimlə ilgili olduğundan burada zikr edim: Sözü keçən dövrdə polisin acizliyini görən bəzi firmalar təhlükəsizliyini verdikləri dolğunca maaĢ müqabilində Bakının “qoçu” deyə məĢhur olan qoçaqlarına əmanət etmiĢdilər. O cümlədən məĢhur petrol Ģirkəti Nobel bu məqsədlə H.M.-yev deyilən birisilə bağlaĢmıĢdı. Bu zat 1927-28-ci illərdə emiqrant ikən Ġstanbulda bir çoxlarına Bakıya aid xatirələri arasında Ģayani-diqqət bir hekayə danıĢmıĢdı: BolĢevik partiyasının təhdid qolundan adı keçən firmanın neft alan Ģöbəsinə bir məktub gəlir. Məktub 50 000 rublənin müəyyən gün və saatda gələcək yoldaĢlara təslim edilmək üzrə hazırlanmasını tələb edir. Firmanın müdiri H.M.-i çağırır və ondan təyin olunan saatda terroristlərlə qarĢılanmasını tələb edir. H.M. bir neçə qoçusu ilə birlikdə gözləyir. Təyin olunan saatda iki yoldaĢı ilə Koba (yəni Stalin) peyda olur. Qorxu təlqin edən sərt bir baxıĢla H.M.-i süzən Koba ona ismi ilə xitab edərək qandırıcı bir ifadə ilə: - H., deyir, biz adi bir oğru-quldur deyilik. Kapitalizmə qarĢı vuruĢan bir iĢçi partiyasıyıq. Hədəfimiz Rusiya çarlığıdır. Biz iĢçilər bu zülmün altındayıqsa, siz müsəlmanlar iki zülmün altındasınız. BaĢqasının xüsusi mənfəətini qorumaq üçün bizə qarĢı silah çəkmək, canınızı mənasız yerə hədər etməkdir. Halbuki bizim aldığımız paralar hürriyyət üçün sərf olunur; bir millət olaraq sizin hürriyyətiniz də bunun içindədir. Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|