Məmməd Süleymanov: Azərbaycanda Sol hərəkatın
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1903-cü il. Bakı tətilləri
8 №1 Fevral 2014 yaxınlaşdıqca Krasin də mətbəənin yerini dəyişir və “Şamaxinka” ərazisinə köçürür. Bu “şən rayon”da xəfiyyələri sevmirdilər, polislər də burunlarını oralara soxmağa risq etmirdi.
Bir sözlə, hakimiyyət “Nina”nı aşkarlaya bilmədi, Krasindən şübhələnməyə isə heç bir dəlil yoxdu. Elektrik stansiyasında direktor köməkçisi işləyən Krasin RSDRP Bakı komitəsinin az qala bütün üzvlərini də burada işə düzəltmişdi. Məsələn, Kozenko elektrik stansiyasında mühasib, Qalperin – statist, Yenukidze – çertyojçəkən, Alliluyev (Stalinin gələcək qayınatası) isə montyor işləyirdi. Bununla da, onlar həm maaş alır, həm də əlavə şübhələrdən xilas olurdular. Mətbəədə də işçilər quru entuziazmla fəaliyyət göstərmirdi. Ştatda 1903-cü ildə Sibirə göndərilərkən yolda qaçıb Bakıya qayıdan Avel Yenukidzedən əlavə daha 8 nəfər çalışır, hər biri də ayda 25 rubl məvacib alırdı. İldə 1 dəfə işçi məzuniyyətə çıxır və vaxtını Bakıdan kənarda keçirirdi. Mətbəə isə nəinki xərcləri bağlayır, həm də partiyanın kassasına xeyir gətirirdi.
9 ***
“İskra”dan əlavə, “Nina”da gürcü dilində “Brdzola” və rusca “Cənub fəhləsi” (“Yujnıy raboçiy”) qəzetləri də nəşr olunurdu. Sonralar “Nina” Vıborqa (o vaxtkı Finlandiyanın ərazisi) köçürüldü və 1905-ci ildə leqal status aldı. 1906-cı ilin yanvarında Mərkəzi Komitənin qərarı ilə “Nina mətbəəsi ləğv olundu, avadanlıqları isə Peteerburqa daşındı. 1938-ci ildə Azərbaycan kommunist partiyasının Mərkəzi Komitəsinin qərarı ilə “Nina”nın yerləşdiyi ev təmir olunaraq ev-muzeyə çevrildi. Təbii ki, o muzey artıq yoxdur.
“Nina”nın əsas simalarının taleyi də müxtəlif cür formalaşdı. Leonid Krasin 1-ci Dünya Müharibəsi ərəfəsində siyasətdən uzaqlaşaraq Almaniyaya köçdü və “Simens” şirkətində çalışdı, ancaq Oktyabr İnqilabından sonra Leninin təklifini qəbul edərək Rusiyaya qayıtdı. SSRİ-nin Londonda ticarət nümayəndəsi kimi çalışarkən – 1926-cı ildə 56 yaşında vəfat etdi. Stalinin yaxın dostu olan Avel Yenukidze Sovet dövlətində yüksək vəzifələrdə çalışdı. Sonralar “Nina” dövrünü əhatə edən “Bizim Qafqazdakı gizli mətbəələrimiz” kitabını yazdı. 1937-ci ildə 60 yaşında güllələndi. Trifon Yenukidze də 1937-ci ildə edam olundu. Stalinin gələcək qayınatası Sergey Alliluyev 1945-ci ilin iyulunda 79 yaşında Moskvada mədə xərçəngindən vəfat etdi. İvan Sturua Gürcüstan SSR-in torpaq naziri vəzifəsində çalışdı və 1931-ci ildə 61 yaşında Tiflisdə vəfat etdi. Vano Bolkvadze isə 1937-ci ildə güllələndi... 1903-cü il. Bakı tətilləri 1903-cü ilin yayında Bakını tətillər dalğası bürüdü. 20 gün davam edən etirazlar tezliklə imperiyanın digər cənub vilayətlərinə də sıçradı. Tarixçilər Bakı tətillərini “Cənubi Rusiyada ilk ümumi tətil” adlandırırlar. İstər iqtisadi, istər siyasi nəticələrinə görə çox böyük iz qoyan və Bakı proletariatının ilk mütəşəkkil çıxışı olan bu tətillərin təsvirinə keçməzdən əvvəl onun səbəbləri və o illərin Bakısının vəziyyətini gözdən keçirməyə ehtiyac var. 1883-cü ildən başlayaraq Bakıda neft istehsalı durmadan artırdı. Kapitalist 10 №1 Fevral 2014 inkişaf yoluna qədəm qoyan Bakı neft sənayesi 20 ildən də az vaxt ərzində o dövrdə dünyada çıxarılan neftin ümumi həcminin 50 faizdən çoxunu təmin edirdi. Ancaq bu, 1901-ci ilə qədər davam etdi. Və əgər 1883-cü ildə Bakıda cəmisi 60,37 milyon pud (62,5 pud = 1 ton) neft çıxarılmışdısa və 1901-ci ildə bu rəqəm 671,57 milyon puda qədər artmışdısa (yəni, 11 dəfə!), 1902-ci ildən başlayaraq bu rəqəm dönməz şəkildə azalmağa başlamışdı. Bunun da səbəbi dünyanı bürüyən növbəti iqtisadi böhran idi. 1900-1903-cü illərin iqtisadi böhranı neft istehsalının bütün sahələrini vurdu – neftin hasilatı, emalı, kəşfiyyat və qazma işlərinin həcmi azaldı, istismar olunmayan neft quyularının sayı isə artdı. Böhran illərində Bakıya əcnəbi kapital qoyuluşu da zəiflədi, buna baxmayaraq, əcnəbilərin bu sahədə mövqeləri güclü olaraq qalırdı. Məsələn, 1910-cu ildə Bakı neft yataqlarının 60 faizinə 3 trest – “Royal Doyç Şell”, “Nobel qardaşlarının neft hasilatı cəmiyyəti” və “Rusiya baş neft cəmiyyəti” nəzarət edirdi. İqtisadi böhran Bakı əhalisinin güzaranını da xeyli çətinləşdirdi. Həmin dövrü təsvir edən Manaf Süleymanov özünün “Eşitdiklərim. Oxuduqlarım, Gördüklərim” kitabında yazır: “1900-1902-ci illərdə Mərkəzi Rusiyada quraqlıq üzündən aclıq düşür, minlərlə ac-yalavaclar Bakıya axışır; işsizlər ordusu yaranır, cinayət, macəraçılıq həddini aşır, hökumət orqanları 15 min ac-sərgərdanı zorla gəmilərə doldurub geri qaytarır. Zülm günü-gündən artır, ehtiyac, yarıtox, yarıac güzəran, sahiblərin, məmurların özbaşınalığı hüquqsuz fəhlələri zara gətirirdi, onların səbr kasaları aşıb-daşırdı...” Beləliklə, az müddətdə neft bumunun gətirdiyi sərvətə və iş yerlərinə gözləri qamaşaraq bir tikə çörək üçün Bakıya axışan on minlərlə bəxtsiz insan iqtisadi böhran nəticəsində hər şeyindən olurdu. Neft ilğımı müvəqqəti olaraq bitməkdəydi. Sanki Bakı inkişafının pik nöqtəsini keçib indi də enişə yuvarlanırdı. ***
İqor Abrosimov özünün “Bakı ailəsinin şəxsi həyatı...” kitabında yazırdı: “Rusiyanın heç bir şəhəri o illərdə Bakı qədər sürətlə inkişaf etməmişdi. 1903-cü ildə Bakıda artıq 200 mindən çox adam yaşayırdı. Şəhər kənarındakı neft yataqları təkcə Rusiyanı yanacaqla təmin etmirdi, həm də böyük həcmdə neft ixracata göndərilirdi. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|