MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12.17.Azərbaycanın torpaq kadastrının ekoloji xüsusiyyətləri
257
Ərazinin ekoloji şərait kompleksindən asılı olaraq torpaqlar daha kiçik taksonomik vahidlərə bölünürlər. Onların bonitet balları torpaq tipikliyindən sapmaya (şorlaşma, şorakətləşmə, eroziya, qranulometrik tərkib və s.) təshih əmsallarının köməyi ilə müəyyən edilir. Torpaq tipinin balını və aqroistehsal qrupunu bilməklə, kənd təsərrüfatı və meşə sahələri torpaqlarının köklü yaxşılaşdırılması üçün bu və ya başqa aqronomik tədbirlərin (meliorasiya, gübrələmə, eroziyaya qarşı tədbirlər, suvarma və s.) hansı torpaqlarda aparılmasının zəruriliyini müəyyən etmək olar.
Azərbaycanın torpaq ehtiyatları müxtəlif gipsometrik ölçülü, çox vaxt kəsişən, parçalanan relyefi və çox dik yamacları olan ərazilərdən təşkil olunmuşdur; bu ərazinin 50%-dən çoxu dağların payına düşür. Bütün bunlar onlardan səmərəli istifadəyə, eləcə də kənd təsərrüfatı istehsalının intensivləşdirilməsinə təsir göstərir. Azərbaycanda torpaq kadastrı aparılmasının vacibliyi relyefin, iqlimin, torpaq örtüyünün rəngarəngliyi, tor- paq fondunun yüksək kənd təsərrüfatı mənimsənilməsi, onun əhali üçün böyük əhəmiyyəti, kənd təsərrüfatının inkişaf etmiş ixtisaslaşması, onun səviyyəsinin yüksəldilməsi perspektivi və zərurəti ilə müəyyən edilir. Azərbaycanda torpaq kadastrı ilə bağlı işlər 1961-ci ildən aparılır. Bu işlər torpaqların irimiqyaslı xəritələş- dirilməsi üçün materialların axtarışı və ümumiləşdirilməsindən başlanmışdır. Bu isə ayrılmış xüsusi kadastr ra- yonlarında kadastr işlərinin aparılmasının əsasını qoymuşdur. Bu vacib tədbirin keçirilməsi üçün torpaq fondu- nun keyfiyyətcə qiymətləndirilməsi prinsiplərinin daha da təkmilləşdirilməsi və dərinləşdirilməsi tələb olunur- du. Azərbaycan şəraitində həmin prinsiplər V.R. Volobuyev və başqa alimlər tərəfindən əsaslandırılmışdır. Azərbaycanda torpaqların kadastrı üzrə işlərdə çıxış vəziyyəti – bitkilərin tələblərinin, kənd təsərrüfatının regional ixtisaslaşmasının nəzərə alınması ilə, torpaq novlərinin qruplarda – aqroekoloji baxımdan kifayət qədər eyni keyfiyyətli dərəcələrdə birləşdirilməsi ilə başa çatan hərtərəfli qiymətləndirilməsi olmalıdır. Torpaqların bonitirovkası, yəni onların nisbi dəyərinin müəyyən edilməsi artıq formalaşmış aqroekoloji torpaq qruplarından (torpaq dərəcələrindən) istifadə yolu ilə aparılmalıdır. Torpaqların ümumi xassələrinin dərin və hərtərəfli aqroe- koloji xarakteristikası – onların aqronomik, istehsal baxımından düzgün qiymətləndirilməsinin zəruri əsasıdır. V.R. Volobuyevin (1961) qeyd etdiyi kimi, yer ərazilərinin ümumi torpaq tədqiqatları proqramı aqroekoloji təd- qiqatlarla əsaslı surətdə tamamlanmalıdır. Azərbaycan torpaqlarının ilk, daha iri bölünməsi kimi zonal bölgü xidmət edir. Çünki zonal torpaq-iqlim şəraiti kənd təsərrüfatı ixtisaslaşmasının, eləcə də meşə təsərrüfatının əsas elementlərini müəyyən edir. Torpaqların zonadaxili təbii-kənd təsərrüfatı (kadastr) rayonlarına bölünməsi və onların bonitirovkası tor- paq xassələrinin və bitkilərin bu və ya başqa xassəyə reaksiyasının daha ətraflı öyrənilməsinə söykənməlidir. Torpaq proseslərini idarə etmək və ya aqrotexniki üsulların və meliorasiyanın köməyi ilə torpaqların bu və ya başqa xassələrinin dəyişdirilməsi imkanlarını da bilmək zəruridir. İzahat üçün deyək ki, eyni bir torpaq müxtəlif bitkilər üçün müxtəlif qiymətə malikdir. Öz dövründə B.T.Nəzirova (1982) torpaq-kadastr rayonlaşdırılması xəritəsini tərtib etmişdir. Burada res- publika 13 rayona bölünmüşdür. Respublika torpaqlarının bonitet ballarının toplam şkalalarından (cədv. 12.13) çıxış edərək, ixtisaslaşmanı (aqrosenozların tələbatı) və aqroekoloji şəraiti nəzərə alaraq Q.Ş. Məmmədov (1989, 1998, 2000) tərəfindən hər bir kadastr rayonu üçün torpaqların bonitet balları şkalası və ayrı-ayrı torpaq- kadastr rayonları üzrə torpaqların nisbi dəyərlilik əmsalları tərtib edilmişdir (cədv.12.14). 258
Azərbaycan torpaqlarının bonitet ballarının ümumi şkalası Cədvəl 12.13. № Torpaqların adı Bonitet balları Sahəsi
1 2 3 4
1 İbtidai dağ-çəmən 20 150980
1,75 2 Qalıq karbonatlı dağ-çəmən 70 24300
0,28 3 Torflu dağ-çəmən 95 27370
0.32 4 Çimli
dağ çəmən 89 218440
2,53ı 5 Qaratorpağabənzər dağ-çəmən 90 63570 0,74
6 Dağ-çəmən çöl 86
54920 0,64
7 Dağ meşə-çəmən 72
74640 0,86
8 Tipik qonur
dağ-meşə 87 37720
0,44 9 Lessivajlı qonur dağ-meşə 80 291160 3,37
10 Qalıq-karbonatlı qonur dağ-meşə 76 7500
0,05 11 Bozqırlaşmış qonur dağ-meşə 88 19170 0,22
12 Tipik sarı dağ 68 36910 0.43
13 Podzollu sarı dağ-meşə 79 34570 0,40
14 Çimli-karbonatlı dağ-meşə 87 9000
0,10 15 Yuyulmuş qəhvəyi dağ-meşə 84 235260 2,72
16 Tipik qəhvəyi dağ-meşə 85 310970 0,60
17 Karbonatlı qəhvəyi dağ-meşə 87 64410
0,75 18 Bozqırlaşmış qəhvəyi dağ-meşə 69 100850 1,17
19 Mədəniləşmiş qəhvəyi dağ-meşə 90 61140
0,71 20 İnkişaf etməmiş qəhvəyi dağ-meşə 14 7200
0,08 21 Çəmən qəhvəyi 85 432150
5,00 22 Tünd
dağ-boz qəhvəyi 69 148850
1,72 23 Adi
dağ-boz-qəhvəyi 63 189990
2,20 24 Açıq dağ-boz qəhvəyi 45 33040 0,38
25 Yuyulmuş dağ-qaratorpaq 100 14400
0,17 26 Karbonatlı dağ-qaratorpaq 86 8100 0,09
27 Tipik dağ-qaratorpaq 85 31870 0,37
28 Mədəniləşmiş dağ-qaratorpaq 100 19170
0,22 29 İnkişaf etməmiş dağ-qaratorpaq\ 20 2700 0,03
30 31
32 33
34 35
36 37
38 39
40 41
42
43 44 Tünd dağ-şabalıdı Adi dağ şabalıdı Açıq dağ-şabalıdı İnkişaf etməmiş dağ-şabalıdı Podzollu-sarıtorpaq Qleyli podzollu-sarıtorpaq Tünd şabalıdı Adi şabalıdı Açıq şabalıdı Qədimdən suvarılan şabalıdı İnkişaf etməmiş şabalıdı Çəmən-şabalıdı Qədimdən suvarılan çəmən-şəbalıdı Tünd boz Tipik boz 65 60
59 11
78 94
84 80
53 77
19 56
74
82 66
27740 299420 125250
105600 28170
57440 57710
437550 87420
368840 47440
261850 9900
93980
331430
0,32 3,47 1,45
1,22 0,33
0,66 0,67
5,06 1,01
4,27 0,55
3,03 0,11
1,09
3,84 Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|