MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud



Yüklə 4,78 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə136/228
tarix30.12.2017
ölçüsü4,78 Mb.
#18712
1   ...   132   133   134   135   136   137   138   139   ...   228

 

259


45 

46 


47 

48 


49 

50 


 

51 


 

52 


53 

54

Açıq boz 



Suvarılan boz 

İbtidai boz 

Çəmənləşmiş boz (QSS 3-6m) 

Çəmən boz (QSS 1,5-3m) 

Suvarılan çəmən-boz (QSS 1,5-3m) 

Suvarılan çəmənləşmiş boz (QSS 3-

6m) 

Boz-qonur 



Subasar yuyulmuş çəmən-meşə 

Karbonatlı subasar çəmən-meşə 

44 

66 


68 


79 

70 


 

68 


 

40 


75 

70

61670 



380310 

148110 


491840 

126950 


532920 

 

159510 



 

166500 


234440 

32410


0,71 

4,40 


1,71 

5,69 


1,47 

6,17 


 

1,85 


 

1,93 


2,71 

0 38


55 

56 


 

57 


 

58 


 

59 


 

Subasar-çəmən (allüvial-çəmən) 

Yuyulmuş  çəmən-bataqlı (subasar 

daxil) 


Karbonatlı  çəmən-bataqlı (subasar 

daxil) 


Mergelli çəmən-bataqlı (subasar 

daxil) 


Delüvial şoranlar 

63 


71 

 

67 



 

71 


 

<10 

671670 


87660 

 

1800 



 

22770 


 

32040 


7,77 

1,01 


 

0,02 


 

0,26 


 

0,37 


60 

61 


62 

63 


64 

65 


66 

67 


 

68 


69 

70 


 

Allüvial şoranlar 

Təpəli şoranlar 

Şorakətlər 

Takırlar 

Təpəli qumluqlar 

Qumluqlar 

Neftlə çirklənmiş torpaqlar 

Dağ-mədən işlərinin pozduğu 

torpaqlar 

Daşlı-cınqıllı çay yataqları 

Çılpaq qayalar 

Səthə çıxmış duzlu-gilli süxurlar 

<10 

<10 

<10 

<10 

<10 

<10 

<10 

<10 

 

<10 



<10 

<10 

 

1800 



6570 

7470 


2000 

36270 


109350 

11700 


5400 

 

59040 



156510 

47700 


0,02 

0,08 


0,09 

0,02 


0,42 

1,26 


0,14 

0,06 


 

0,68 


1,81 

0,55 


 

Respublika üzrə cəmi: 

66 864150

100 


 

Azərbaycanın əsas kadastr rayonlarının ortaçəkili balı və  

torpaqların nisbi dəyərlilik əmsalı (TNDƏ) 

 

Kadastr rayonları Bonitet 



balı 

Sahəsi TNDƏ 

ha % 

Abşeron 


Şirvan 

Mil-Qarabağ 

Arazboyu 

Muğan- Salyan 

Lənkəran-Astara 

Şəki-Zaqatala 

Şamaxı-İsmayıllı 

Quba-Xaçmaz 

Gəncə-Qazax 

Kəlbəcər-Qubadlı 

DQMV 

Naxçıvan MR 



4ı4 

65 


66 

67 


69 

70 


59 

60 


71 

66 


70 

71 


55 

 

584100 



623700 

689400 


316800 

985500 


606600 

883800 


585000 

696600 


1236600 

458100 


439200 

536400 


6,76 

7,22 


7,98 

3,66 


11,40 

7,02 


10,23 

6,77 


8,06 

14,31 


5,30 

5,08 


6,21 

 

0,69 



1,02 

1,03 


1,05 

1,08 


1,09 

0,92 


0,94 

1,11 


1,03 

1,09 


1,11 

0,86 


Cəmi: 64 

8641800 

100,0 

1,00 


 

260


 

 

 



XIII Fəsil 

 

BİTKİ ÖRTÜYÜ 

 

13.1. Bitki örtüyünün ətraf mühitə təsiri və  

insan həyatında rolu 

 

Bitki örtüyü biosferin üzvi maddə yaratmaq qabiliyyəti olan yeganə komponenti sayılır, yəni  yer kürəsində 

məskunlaşan bütün canlıların, o cümlədən insanın həyatını təmin edən faktiki başlıca mənbədir.  

Biosferin ekoloji tarazlığı, heyvanat aləminin mövcudluğu, xalq təsərrüfatının bir çox sahələrinin məhsuldar-

lığı, insanların fiziki və mənəvi sağlamlığı məhz bitki örtüyünün vəziyyətindən asılıdır. 

Biosferin bir hissəsini təşkil edən meşələr onun inkişafında və mühafizəsində mühüm rol oynayır. 

Meşə öz inkişafında bioloji cəhətdən bir-birilə bağlı olan və bir-birinə, həm də xarici mühitə təsir göstərən 

ağac, kol, ot, digər bitkilər (mamır, şibyə), heyvanat aləmi və mikroorqanizmlərin birliyi (vəhdəti) olub biosfe-

rin mühüm tərkib hissəsidir, coğrafi landşaftın elementidir. 

Meşə təbiətin orijinal və təkrarolunmaz hissəsidir. O, öz qanunları ilə yaşayır və inkişaf edir. Öz mövcudluğu 

və inkişafı üçün meşə öz-özünə əlverişli şərait yaradır, qida və su ilə öz-özünü təmin edir, təzələyir, gələcək nəs-

linin qorunub saxlanılması üçün özünə qayğı göstərir. 

Meşə mövcud olduğu mühitə aktiv təsir göstərir. Burada ilbəil arası kəsilmədən ağac və kolların külli miq-

darda yarpaqları, xırda və iri budaqları, qabıq, çiçək və meyvələri tökülür, onlara isə milyonlarla həşərat qalıqla-

rı qarışır. Torpaq səthinə düşən bu töküntülər tədricən çürüyüb parçalanır və qalın üzvi kütlə əmələ gətirir. (buna 

meşə döşənəyi deyilir). Meşə döşənəyinin böyük əhəmiyyəti vardır. O, yağış sularını pambıq kimi özünə çəkir 

və uzun müddət saxlaya bilir. Çox yağışlar olduqda meşə döşənəyi suyu tədricən torpağa ötürür. Bu səbəbdən də 

leysan yağışları zamanı meşədə torpağın yuyulması müşahidə olunmur. Meşəsiz yamaclara düşən yağışlar isə 

səthi axım əmələ gətirərək torpağın üst münbit, məhsuldar qatını yuyub dərələrə, çaylara axıdır. meşə döşənəyi 

həm də isti «yorğan» vəzifəsini görür. Şaxtalı qış dövründə meşədən  kənarda  torpaq  donsa da, meşənin çətri 

altında heç vaxt donmur. Bununla da meşələr torpaq örtüyünü yuyulub dağılmaqdan mühafizə edir, dağlıq ərazinin 

və çayların su rejimini nizama salır, yaşayış məntəqələrini, əkin sahələrini sellərdən daşqınlardan qoruyur. Meşə dö-

şənəyi  torpağın fiziki xassələrini yaxşılaşdırmaqla, həm də meşə ağacları üçün gübrə və ehtiyat qida mənbəyidir. Hər 

il  tökülən yarpaqlar bu ehtiyatı bərpa edir. Meşə bitkiləri bu qida maddələrinin bir hissəsini mənimsəyir və təkrarən 

geri - torpağa qaytarır. 

Meşə özünə əlverişli torpaq-iqlim şəraitində yayıldığı kimi, öz növbəsində mövcud olduğu torpaq və iqlimə təsir 

göstərir. Meşədə temperaturun  sutkalıq dəyişməsi açıq (meşəsiz) sahəyə nisbətən zəif nəzərə çarpır. Meşə torpağının 

rütubətlənməsi və quruması da çəmən və bozqır torpaqlara nisbətən tədrici gedir.  Meşə biosferdə enerji və küt-

lə mübadiləsinə, onun fəaliyyətinə, təbii mühitin formalaşmasına, hidroloji, geokimyəvi və başqa faktorların 

transformasiyasına böyük təsir göstərir. 

Dünyada meşələrin bioloji kütləsinin cəmi təxminən 2000 milyard ton təşkil edir. Şimal iynəyarpaqlı meşələrin 

(əsasən Rusiya, Kanada və ABŞ) payına 14-15%, tropik meşələrinkinə 55-60% düşür. 

Meşələrin bütün komponentləri bir-birilə və ətraf mühitin təsiri altında olur və özü də ona təsir göstərir. Belə ki, 

günəş enerjisini meşədə əsasən fotosintez prosesində ağacların çətirləri udur və bununla da üzvi maddə toplayır. Gü-

nəş enerjisinin əsas kütləsi çətirlərin səthi, meşə talasında isə torpağın səthində əks olunaraq atmosferə daxil olur

az bir hissəsi transpirasiyaya sərf olunur. 

Azotun təbii balansında da meşələrin iştirakı böyükdür. Ağacların yarpaqları, iynələri, qabıq qırıqları, budaqları 

quruyaraq torpağın üst qatını üzvi maddələrlə doldurur, onlar isə bakteriyaların köməyilə üzvi gübrəyə (çürüntüyə) 

çevrilir. 

Meşə bitkiləri fotosintez prosesində karbon qazını parçalayır, ondan həyat fəaliyyəti prosesləri üçün lazım  olan 

karbonu alır və atmosferə oksigen ayırır. Beləliklə, ağaclar işlənmiş (istifadə edilmiş) havanın həyatverici gücünü 

bərpa edir. Bu proses ağaclığın məhsuldarlığından asılıdır, meşə yaxşı inkişaf edirsə, oksigeni çox ayırır və karbon 

qazını tez udur. 



Yüklə 4,78 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   132   133   134   135   136   137   138   139   ...   228




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə