MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud
Laçın rayonunda şərq palıdı meşəlikləri
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Laçın rayonunda şərq palıdı meşəlikləri.
- Həmzəli şabalıd meşələri.
- Vəndam şabalıd meşələri.
- Çanaxçı şabalıd ağacları.
- Qarmaqvari şam meşəlikləri Əsrikçay şam meşəliyi.
- Zəyəmçay şam meşəliyi.
- Qabırrı eldar şamı meşəliyi.
- Əyricə palıd-saqqız meşəliyi.
- Qarayazı palıd-saqqız meşəliyi.
- 14.3. «Yaşıl abidələrin» mühafizəsi
286
Laçın rayonunda şərq palıdı meşəlikləri. Laçın rayonunda Piçəniş çayı və onun qolu olan Nağdalıçay, həmçinin Şəlvəçayın yuxarı axını yamaclarında dəniz səthindən 1600-2000 m yüksəklikdə kiçik sahələrdə şərq palıdı bitir. Bu meşəliklər insanın təsərrüfat fəaliyyətinin təsirilə müxtəlif dərəcədə pozulmuş vəziyyətdə olub cavan və orta yaşlıdır (40-80 il). Tərkibində tək-tək və qrupla yaşı 250-300-ə çatan iri gövdəli ağaclara da təsadüf edilir. Belə nəhəng «mayak»lar keçmişdə meşə qırma zamanı kəsilməyib saxlanılan ağaclar olub döş bərabərində yoğunluqları 60-100, bəzən 140 sm-ə çatır. Bəzi sahələrdə palıd meşələri iki mərtəbəli olur. Birinci yarusu yetişmiş və yaşı ötmüş palıd ağacı qrupları (150-200 il) tutur. Bu yarusun doluluğu orta hesabla 0,2, hündürlüyü 20-25 m çatır. İkinci yarusda isə doluluğu 0,4-0,5, hündürlüyü 8-10 m olan cavan yaşlı (40-60 il) vələsli-palıd meşəliyi bitir. Yamacın rütubətli yerlərində meşəlikdə üstünlük vələsə keçir. Yaxın keçmişdə təsvir edilən pozulmuş meşəliklərin yerini yüksək məhsuldar palıd meşələri tuturmuş. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, bu meşələrdəki palıd ağaclarının oduncağı respublikamızın digər regionlarında yayılan şərq palıdından özünün qarmızımtıl, gözəl baxımlı teksturası ilə ayrılır. Lakin bu ağacın qırmızı yaxud qızılı palıd növü olduğu hələ təsdiq edilməmişdir. Piçənis çayının sağ sahilində «Cidalar» adlanan dağın şimali-şərq yamacında dəniz səthindən 1600-2000 m yüksəklikdə (26№-li meşə kvartalında) 100 hektara yaxın sahədə xarakterik palıd meşəsi qalmışdır. Yetişmiş və yaşı ötmüş bu palıd meşəliyinin tərkibinə çoxlu miqdarda vələs və cökə qarışır. Təsvir olunan palıdlığın mühafizəsi elmi əhəmiyyətə malikdir. q) Adi şabalıd ağaclıqları Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Azərbaycanda şabalıd meşələri çox az sahə tutur və onların müasir vəziyyəti qənaətbəxş deyildir, insanın meşəyə daim təsərrüfatsız münasibəti nəticəsində daha da pisləşməkdə davam edir.
qismən cənub cəhətində həm sırf, həm də iberiya palıdı, fıstıq və vələslə qarışıq meşəlik əmələ gətirən fındıqlı- ayıdöşəyili, daş böyürtkanlı və müxtəlif kollu-fındıqlı meşə tipləri yaradır. Bu meşəliklər fıstıq-vələs meşələri fonunda ayrı-ayrı kiçik sahələrdə bitir. Çinarlı şabalıdlığı. Qax rayonunun Çinarlı kəndi ətrafında dəniz səviyyəsindən 900-950 m hündürlükdə dikliyi 20-30 0 olan yamacın cənub baxarında yerləşir. Burada şabalıdlıq yuxa, çox skeletli torpaqda formalaşaraq vələslə bidominant ağaclıq yaradır, ona tək-tək titrəkyarpaq qovaq da qarışır. Meşəaltı zəif inkişaf edib fındıq və əzgildən ibarətdir, ayıdöşəyili meşə tipi yaradır. Ələsgər şabalıdlığı. Zaqatala rayonunun Ələsgər kəndinin yaxınlığında dəniz səthindən 750 m yüksəklikdə, dikliyi 20 0 olan yamacın şimal-qərb baxarında yerləşir. Burada şabalıdlıq 80-90 yaşlı olub gilli süxur üzərində formalaşaraq ayıdöşəyili, müxtəlif kollu tipli sırf ağaclıq yaradır. Mamrıx şabalıdlığı. Zaqatala rayonunun Mamrıx kəndi yaxınlığında dəniz səthindən 680 m hündürlükdə dikliyi 8-12 0 olan yamacın cənubi-qərb baxarında yerləşir. Burada şabalıd qafqaz vələsi və iberiya palıdı ilə po- lidominant ağaclıq yaradır. Yaşı 90-130-dur. Həmzəli şabalıd meşələri. Onun əsas sahələri Qəbələ rayonunda Həmzəlli çayının hər iki sahili yamacında və bu çayın qolu olan Duruca çayının terrasında dəniz səthindən 800-900 m hündürlükdə əsasən dik yamacların şimal, şərq və cənub-şərq baxarlarında yerləşir. Bu şabalıdlıqlar müxtəlif yaşlı və müxtəlif doluluqlu olub monodominant ağaclıqlar şəklində yayılmışdır. Onların yaşı 80-200-dən 200-300 arasında dəyişir. Tərkibinə tək-tək qoz və armud qarışır. Burada daşböyürtkanlı-ayıdöşəyili və müxtəlif kollu şabalıd meşə tipləri bitir. Vəndam şabalıd meşələri. Qəbələ rayonunun Vəndam kəndinin yanında Dəstəmaz adlı kiçik çayın hövzəsində dəniz səthindən 700-800 m yüksəklikdə yerləşir. Burada dikliyi 20-30 0 olan yamacların şimal və şimali-şərq cəhətlərində gilli süxurlar üzərində doluluğu 06 olan sırf tərkibli şabalıdlıq formalaşmışdır (yaşı 80- 130). Meşəaltı yaxşı inkişaf edib zoğal, əzgil, daş böyürtkandan təşkil olunmuşdur. Çanaxçı şabalıd ağacları. Dağlıq Qarabağda Çanaxçı və Moşxmat kəndləri arasında dəniz səthindən 1150- 1200 m yüksəklikdə az meylli yamacın şimali-şərq baxarında yerləşir. Burada şabalıd ağacları doluluğu 03 olan palıd-vələs meşəliyi fonunda bir-birindən 90-120 m aralı məsafədə bitir. Bütün ağaclar kötük pöhrələrindən əmələ gələrək yaşları 160-220-yə çatır.
səthindən 1620-1650 olan daşlı qayalı sahələrdə 30-40 yaşlı şam meşəsi bitir, burada eroziyaya uğramış daşlı yamaclarda şam arealını genişləndirir. Lakin mal-qara otarılması nəticəsində cavan ağaclar zədələnərək məhv edilir, bəziləri isə yastıq şəklində kol formasını alır. Bu ərazidən 3 km qərbdə dik daşlı yamacın güney cəhətində 3 ha sahədə 50 yaşlı şam ağacları bitir, tərkibinə yaşı 15-25 olan palıd və qismən vələs qarışır. Hazırda Əsrik çayı hövzəsində bir tərəfdən daşlı-qayalı yamacları şam ağacları zəbt edir, digər tərəfdən isə şam meşələri palıd, vələs və fıstıqla əvəz olunur.
287
Zəyəmçay şam meşəliyi. Tovuz rayonunda Zəyəmçay hövzəsində Bala-Şamlıq kəndinin yanında dəniz səthindən 1150-1350 m yüksəklikdə yamacın cənub cəhətində aşınmış dağ süxurları üzərində ikiyaruslu şam meşəsi bitir. Burada birinci yarusu (mərtəbəni) boyu 18-22 olan şam ağacları tutur, bu ağacların 50-90 yaşı var, orta di- ametri 20 sm-dir. Tək-tək 150-200 yaşı olan qoca şamlara təsadüf edilir. Meşəliyin 2-ci yarusunu boyları 2-3 m olan palıd ağacları tutur, ağaclığın bu mərtəbəsi şübhəsiz şamın seyrək çətri altında sonradan yaranmışdır. Əsrik və Zəyəm çayları hövzələrində olan şamlıqların mühafizəsi qənaətbəxş deyildir. Bu sahələrdə daim mal-qara otarıldığından şam cücərtiləri və cavan ağacları zədələnərək sıradan çıxır. Bu sahələrdə olan mövcud meşələri mühafizə etmək məqsədilə ətrafı dəmir torla hasarlanmalıdır. Şam meşələrinə yaxın yerləşən eroziyaya uğramış daşlı çılpaq yamaclarda yerli şam ağaclarının toxumları yığılıb səpilməlidir. Filizçay şamlığı. Böyük Qafqazın cənub yamacında Filizçay hövzəsində dəniz səviyyəsindən 800-1000 m yüksəlikdə dar çay dərəsinin qayalı yamaclarında müxtəlif yaşlı seyrək şam ağacları bitir. Bu şam seyrəkliyi son buzlaq dövrünün relikti kimi qorunmalıdır.
çayının sağ sahilində Elləroyuğu dağıdır. B şam növu burada 220 ha sahə tutub olduqca quraq şəraitdə müxtəlif ardıc növləri ilə birlikdə bitərək arid tipli seyrəklik yaradır. Ona tək-tək saqqızağac qarışır. Kollardan dovşanalması, qaratikan, acılıq, zirinc, gəvən, xırda meyvəli albalı bitir. Eldar şamının təbii halda bitdiyi yer dəniz səthindən 300-600 m yüksəklikdə yerləşir. Eldar şamı sahəsində təbii meşə bərpası normal gedir. Hazırda bu sahə Göygöl qoruğunun filialı sayılır. Qabırrı sahəsindəki yeganə endem relikt eldar şamı massivində müstəqil qoruq təşkil olunmasını məqsədəuyğun hesab edirik. Saqqız ağacı sahələri Fındığan saqqızlığı. Xızı rayonunun Fındığan kəndi yaxınlığında (Ataçayın sağ sahilində) xarakterik saqqızağac qrupları bitir. Burada saqqız ağaclarına üç qonşu dərədə yovşan yarımsəhrası və qaratikan üstünlük təşkil edən şibləklər fonunda rast gəlinir, tərkibinə iydəyarpaq armud və zirinc qarışır. Təsvir olunan ərazidə min ədədə yaxın saqqız ağacları saydıq. Hazırda bu ağaclar əhali tərəfindən kəsilir və intensiv mal-qaraya otarılır. Bu nadir saqqızlığı qoruyub saxlamaq elmi cəhətdən böyük əhəmiyyət kəsb edir.
yaşı olub doluluğu 03-dür. Meşəaltı kollar göyəm və qaratikandan ibarət olub yaxşı inkişaf etmişdir. Sahə daim mal-qara otarılmasına və ağacların qanunsuz kəsilməsinə məruz qalır və sıradan çıxması təhlükəsi var. Odur ki, nadir qiymətli meşə obyekti kimi mühafizəsinin gücləndirilməsi vacibdir. Qarayazı palıd-saqqız meşəliyi. Ağstafa rayonunun Müğanlı və Sadıxlı kəndlərinin yaxınlığında yerləşmişdir. Meşəlik uzunsaplaq palıdın və ya saqqız ağacının üstünlüyü ilə bidominant ağaclıqlardan təşkil olunub, kiçik sahədə bidominant palıd-qarağac ağaclığına da təsadüf olunur. Ağacların yaşı 150-200 arasında dəyişir. Meşəliyin doluluğu aşağı olub 02-04 təşkil edir. Ağacların çoxu insan tərəfindən pozulub, əksəriyyətinin budaqları və təpə hissəsi kəsilib. Sahənin Qarayazı qoruğuna daxil olmasına baxmayaraq daim mal-qaraya otarılır, qanunsuz ağaclar kəsilir və köklənir. Sahənin sıradan çıxmaq təhlükəsi var, onun ciddi qorunmağa ehtiyacı var.
Vaxtilə respublikamızın ərazisinin çox hissəsi meşə ilə örtülü olmuşdur. Sonra əkinçiliyin və maldarlığın sürətlə inkişafı, təbiətdən istifadə edərək, onun sərvətlərinə lazımi qayğının göstərilməməsi meşələrin azalmasına, bir çox yerlərdə isə tamamilə yoxa çıxmasına səbəb olmuşdur. Meşəsizləşdirilmiş ərazilərdə hazırda rast gəlinən kolluqlar, kol şəklinə salınmış ağaclar vaxtilə burada meşənin mövcudluğunu sübut edir. Lakin elə meşəsiz massivlər də var ki, orada meşənin izindən əsər-əlamət belə qalmamışdır. Meşəsi yox edilmiş ərazilərdə az-çox təbii şəklini saxlamış ağac qruplarına və kiçik meşə sahələrinə insanların «müqəddəs» saydıqları yerlərdə- «Pir»lərdə, qəbirstanlıqlarda təsadüf etmək olar. Belə sahələrdə in- sanlar ağaclara toxunmur, onları kəsməyi «günah» hesab edir, daha doğrusu qorxur. Odur ki, belə yerlərdə ağaclar neçə-neçə əsrlər yaşayaraq, «abidələşir», qocalaraq quruyur, yıxılır, necə deyərlər, öz əcəli ilə məhv olur. Belə «abidələrə» ən çox Quba, Dəvəçi və Şamaxı rayonlarında rast gəlmək olar. Onların daha yaxşı mühafizə olunub saxlanması elmi və tarixi əhəmiyyət kəsb edir. 1. Dəvəçi rayonunun Zöhramlı kəndinin yanında dəniz səthindən 550 metr yüksəklikdə yamacın şərq cəhətində kiçik sahədə yaşı ötmüş palıd meşəsi vardır. Bu meşəlik «Pirnaxır-Rivanda-piri» adı daşıyır. Ona görə ağaclar «müqəddəs» hesab edilərək kəsilmir. Burada möhtəşəm palıd ağaclarının yaşı 200-dən çoxdur, orta hündürlüyü 20 metr, ən böyük ağacın boyu 24 metrdir. Ağaclığın orta diametri 60-80 santimetr, ən yoğun ağacın diametri isə 120-130 santimetrdir. Meşəlik seyrəkdir. Meşəaltı kollara, cavan və körpə ağaclara rast gəlinmir, tək-tək yemişan koluna təsadüf olunur. Bunun səbəbi meşəlikdə bütün ilboyu mal-qaranın Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|