MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

288

otarılmasıdır. Meşənin seyrək olması da məhz bununla əlaqədardır. Bu sahədə  ağacları  kəsib aparan yoxdur. 

Lakin müəyyən dövr keçdikdən sonra onlar qocalaraq quruyur, yıxılır və meşə  tədricən seyrəlir. Deməli, 

meşənin yalnız baltadan qorunması kifayət deyildir. Onu insanın bütün mənfi təsirlərindən mühafizə etmək va-

cibdir.  

2. Pirəbədilçayın sol sahilində, dəniz səthindən 620 metr yüksəklikdə  «Qarayanlıq piri» yerli əhali 

arasında məşhurdur. Bu sahə Pirəbədil kəndindən təxminən 3 kilometr cənubda yerləşir. Burada kiçik sahədə 

yaşı 2 əsri keçmiş palıd meşəliyi mövcuddur. Ağaclar nəhəng olub,yoğunluğu 1,0 metrdən artıqdır. Bəzilərinin 

döş bərabərində diametri 1,5 metrə çatır. Palıd ağaclarının boyu 30-35 metrə çatır. Təsvir olunan sahədə topa 

halında doluluğu 0,8-0,9 olan sıx vələslik də bitir, ona tək-tək göyrüş və palıd da qarışır. Burada ağacların yaşı 

80-nə yaxın olub, boyları 30 metrə çatır, bəzən meşəliyin 2-ci yarusunu təşkil edir. Maraqlıdır, yamacın bir 

qədər az meylli (cənub-şərq cəhəti) hissəsində diametri 48-52 santimetr olan 2 fıstıq ağacı da bitir. Lakin burada 

da mal-qara otarılır. Bu isə gələcəkdə fıstığın tamamilə yoxa çıxmasına səbəb ola bilər.  

«Qarayanlıq pir»in yanında kiçik sahədə dikliyi 19-15 dərəcə olan yamacın  şimal-qərb cəhətində qoz 

meşəsi vardır. Buraya Şıx Daşdəmirin qozluq sahəsi  və ya «Qozluq piri» deyilir. Bu qozluq bir əsr qabaq 

əkilmişdir. Burada hazırda ağacların bir-birindən arası 10-15 metr, orta diametri 60 santimetrdir, bəzi ağacların 

yoğunluğu 86 santimetrə çatır, hazırda ağacların bəziləri qocalaraq quruyur, hər yıxılan ağacın kök boğazından 

2-8 pöhrə inkişaf edir və yenidən ağac əmələ gəlir. Pöhrədən yaranmış belə gövdələrin boyu 10-12 metr, diame-

tri 10-16 santimetrə çatır.  İndi qozluq təbii meşə  şəklini almışdır. Altında qrup halında alça, yemişan,  əzgil 

kolları bitir. Sıx ot örtüyündə ətirşah, qırtıc, çıtiryarpaq üstünlük təşkil edir, pişikquyruğu və qaymaqçiçəyinə də 

rast gəlinir.  

3. «Çinar-baba» piri Dəvəçi rayonunda Çinarlar kəndinin yanında, dəniz səthindən 900 metr yüksəklikdə 

yerləşir. Bura keçmiş qəbirstanlıq hesab olunur. Burada bir kökdən döş bərabərində yoğunluğu 80, 70 və 80 san-

timetr, boyları 30 metrə çatan 3 nəhəng çinar gövdəsi ucalır. Çinarın yanında boyu 30 metr, diametri 1,5 metrə 

çatan tək palıd ağacı, 8 nəhəng göyrüş ağacı, tək ağcaqayın bitir. Bu ağacların yoğunluğu 20-80 santimetr olan 8 

qoz ağacı əhatə edir.  

«Çinar-baba» adlanan yerin lap yanında sahəsi 3-4 hektar olan qəbirstanlıqda bidominant vələs-göyrüş və 

palıd-vələs meşəliyi bitir. Burada palıd ağacları göyrüş, vələs və  ağcaqayınlardan nəhəngliyi ilə seçilir, düz 

gövdəli boyları 35 metr, yoğunluqları 60-100 santimetrə çatır. Yamacın yuxarı hissəsində,  şimala baxan 

cəhətində meşənin tərkibinə 5 ədəd fıstıq ağacı daxil olur. Onların yoğunluğu 20-42 santimetr arasında dəyişir. 

Bu ağacların yaşı palıddan azdır. Bu onu göstərir ki, fıstıqlar sonralar palıd ağaclarının çətri altında özünə 

sığınacaq tapıb inkişaf etmişlər.  

4.  Qonaqkənddən Utuq kəndinə gedən yolda Utuqçayın qolunun sağ sahilində, dəniz səthindən 1250 

metr yüksəklikdə «Pir» adlanan qəbirstanlıqda onlarla palıd ağacı bitir, onların gövdələrinin yoğunluğu 28-32 

santimetr təşkil edir, diametri 54 santimetr olan bir ədəd də göyrüş  və onlarla çöl ağcaqayını var. Burada 

yoğunluğu 32 santimetrə çatan iri yemişan ağacları çox cəlbedicidir.  

«Pir»in  ətrafındakı yamaclar tamamilə meşədən məhrum edilmiş, güclü eroziyaya məruz qalmışdır, çox 

yerdə ana süxur qaya şəklində səthə çıxmışdır. Bu yamaclarda tək-tək və qrup halında ardıc, zirinc, gərməşov, 

yemişan kollarına, balta və mal-qara tərəfindən kol şəklinə salınmış palıd və vələsə rast gəlinir.  

5. Dəvəçi rayonu Sadan kəndinin yaxınlığında dəniz səthindən 370 metr yüksəklikdə, dikliyi 15 dərəcə 

olan yamacın şimal-şərq cəhətində, geniş meşəsiz ərazidə «Pir-Vahid» adlanan yerdə boyu 13-15 metr olan 2 

palıd ağacı bitir. Onlardan birinin döş bərabərində diametri 32 santimetrdir, o birisi kök boğazından iki gövdə 

əmələ gətirib yoğunluqları 44 və 18 santimetrdir. Bu ağacların yanında diametri 28, 24 və 32 santimetr olan 3 

qarağac vardır. Palıd ağacının altında boyu 5-7 metr olan 2 iydəyarpaq armud ağacı bitir.  

Sadan kəndinin yanında başqa bir yerdə, tək qəbrin üstündə (dəniz səthindən 400 metr hündürlükdə, 

yamacın şimal-qərb cəhətində) yeganə palıd ağacı bitir. Onun boyu 13 metr, diametri 62 santimetrdir.  

Yuxarıda göstərilən ağacları  əhatə edən yamaclarda bir ədəd də olsa, iri ağaca rast gəlmək çətindir. Bu 

meşəsizləşdirilmiş yamaclarda indi dəfələrlə mal-qara ağzından çıxmış kolşəkilli palıdlara, yemişan, qaratikan, 

sumax, dovşanalması, doqquzdan və s. kollara təsadüf edilir.  

6.  Şamaxı rayonu Dədəgünəş  kəndinin yaxınlığında, yerli əhali tərəfindən «müqəddəs ocaq» hesab 

edilən  «Dədəgünəş piri» adlanan yer vardır. Burada dəniz səthindən 1050 metr yüksəklikdə, dikliyi 15-30 

dərəcə arasında dəyişən yamacın cənub cəhətində  ağcaqayın-vələs-palıd meşəliyi bitir, yaşı 120-200-dür. 

Ağaclığın orta diametri 52 santimetr, ən iri palıd ağacının yoğunluğu 1 metrdən artıqdır. Meşəliyin tərkibinə 

cəmi 6 ədəd fıstıq ağacları qarışır, onların boyu 25 metr, diametrləri 20-26 santimetr təşkil edir, ən yoğun fıstıq 

ağacının diametri 60 sentimetrdir.  

7.  «Keçdiməzpir» - Şamaxı rayonu Sabirli kəndindən 3 kilometr cənubda Keçdiməz dərəsinin sağ 

sahilində  dəniz səthindən 600 metr yüksəklikdə yerləşir. Burada meylliyi 30-40 dərəcə olan yamacın  şərq 

cəhətində 200 ədədə  qədər saqqızağac bitir. İri ağacların 300-500 yaşı olub, yoğunluqları 40-96 santimetr 

arasında dəyişir, boyları 8-12 metrdir. Pirin yanındakı 40-a qədər möhtəşəm saqqızlar meşəlik yaradır. Pirin 

ətraf yamaclarında tək-tək cavan saqqız ağaclarına rast gəlinir. Təsvir olunan sahədə saqqız ağaclarının indiyə 

---