MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

294

 

IV. Qurumaq ehtimalı olan süni meşə əkinləri 

1) Az məhsuldar seyrək akasiya ağaclıqları. Qrunt suyu səthə yaxın yerləşən sahələrdə akasiya əkinləri qo-

vaq və çinarla, qrunt suyu dərində yerləşən sahələrdə isə şabalıdyarpaq palıd, uzunsaplaq palıd və püstə ilə əvəz 

edilməlidir.  

2) Ağac növləri düzgün seçilməyib qarışdırılan süni meşəliklər (göyruş-akasiya, iydə-göyrüş, palıd-göyrüş, 

tut-akasiya və s.) kəsilib yenidən rekonstruksiya olunmalıdır. Ağac növləri yerli bitmə şəraitinə uyğun seçilib 

düzgün qarışdırılmalıdır. Kürqırağı  ərazidə meşə  təsərrüfatları  ərazisində 30 min hektardan artıq meşəsiz 

sahələrdə yeni məhsuldar meəşliklərin yetişdirilməsi mühüm məsələ sayılır. Bu sahələrin çoxunda torpaq örtüyü 

az duzludur. 14.1 saylı cədvəldə süni meşəliklərin salınması üçün istifadə olunacaq ağac və kol çeşidləri verilir. 

V. Meşəsiz sahələr 

Torpağın  şoranlıq dərəcəsindən və qrunt suyunun səviyyəsindən asılı olaraq müxtəlif ağac cinslərindən 

istifadə edilməlidir. Onların qarışdırma variantları aşağıdakı kimi olmalıdır:  

1) Yeraltı suyu səthə yaxın yerləşən duzlu olmayan və az duzlu torpağı olan sahələrdə: 

a) Çinar-qovaq əkini (hər cinsdən 2-3 cərgə) 

b) Qarağac-palıd (hər cinsdən 3 cərgə) 

v) Təmiz qovaq meşəlikləri (Sosnovski qovağı, ağyarpaq qovaq, Kanada qovağı, müxtəlif qovaq sortları) 

q) Təmiz (sırf) çinar ağaclığı  

d) Göyrüş-şam (3 cərgə eldar şamı. 1 cərgə kol, 2 cərgə göyrüş) 

2) Yeraltı suyun səviyyəsi dərində yerləşən az duzlu və duzlu olmayan sahələrdə: 

a) Saqqız (püstə)-palıd (2 cərgə saqqız, 1 cərgə ərik, 2 cərgə palıd) 

b) Təmiz (sırf) püstə plantasiyası 

v) Təmiz qoz plantasiyası 

q) Təmiz-xurma meşəliyi 

d) Şam-sərv (2 cərgə eldar şamı, 1 cərgə kol, 2 cərgə sərv) 

3) Orta dərəcədə duzlu torpaqlarda: 

a) Qarağac-göyrüş-tut (hər cinsdən 3 cərgə) 

b) Təmiz tut ağaclığı  

v) Göyrüş-tut ağaclığı (hər cinsdən 3 cərgə) 

q) Qovaq-söyüd ağaclığı (2 cərgə ağyarpaq qovaq, 1 cərgə söyüd) 

 

---

 

295

Cədvəl14.1. 

Meşə salınması üçün təklif olunan ağac və kollar 

  

Ağac 

və 

kollar  

Kürətrafı 

meşəbitmə 

rayonu  

Kür-

Araz 

ovalığ

ı  

Ağac və 

kollar 

Kürətrafı 

meşəbitm

ə rayonu  

Kür-

Araz 

ovalığ

ı  

 

İynəyarpaqlı ağaclar  

Yarpaqlı ağaclar  

Hələb şamı  

- 

+ 

Yapon saforası  

- 

+ 

Eldar şamı  

+ 

+ 

Söyüd növləri  

+ 

+ 

İtaliya şamı  

+ 

+ 

Meliya  

- 

+ 

Primorsk şamı 

 

+ + Alma 

 

+ + 

Veymut şamı  

+ 

- 

Armud  

+ 

+ 

Üfiqi sərv  

+ 

+ 

Ərik  

+ 

+ 

Şaquli sərv 

  + + Heyva 

 

+ + 

Arizon sərvi  

+ 

+ 

İnnab  

+ 

+ 

Himalay sidri  

+ 

+ 

Əncir - 

+ 

  

 

Yapon 

əzgili  

+ 

+ 

Yarpaqlı ağaclar  

Uzunsaplaq palıd   + 

+ 

Kanada qovağı  

+ 

+ 

Daş palıd  

+ 

+ 

Sosnovski 

qovağı  

+ + 

Şabalıdyarpaq 

palıd 

+ + 

Ağyarpaq qovaq  + 

+ 

Bolleana qovağı   + 

+ 

Qarağac  

+ 

+ 

Dağdağan  

- 

+ 

Adi qoz  

+ 

+ 

Amerika 

ağcaqayını  

- + 

Pekan  

+ 

- 

Badam  

- 

+ 

Qafqaz xurması  

+ 

- 

Zeytun  

- 

+ 

Püstə  

+ 

+ 

Çinaryarpaq 

ağcaqayın  

- + 

Saqqızağac  

+ 

+ 

At şabalıdı + + 

Kollar  

Çinar  

+ 

+ 

Cır nar  

- 

+ 

Tut  

+ 

+ 

Albalı  

+ 

+ 

Ağ akasiya  

+ 

+ 

İydə  

- 

+ 

Yaşıl göyrüş - + Amorfa 

 

- + 

Sabunağac  

- 

+ 

Sarağan  

- 

+ 

Kağızağac 

  - + Maklyura 

  - + 

Katalpa  

- 

+ 

Yulğun  

- 

+ 

Şoran torpaqlarda yalnız iydə, yulğun, lələk, maklyura və yapon saforası kimi ağac-kol cinsləri əkilə bilər.  

Kürqırağı tuqay meşələrinin bərpa edilməsi Kür-Araz ovalığında kənd təsərrüfatının daha da inkişafına 

kömək edəcəkdir. Bu meşələr qızmar günəşli Qarabağın,  Şirvanın, Milin, Muğanın iqlimini yaxşılaşdıracaq, 

burada istirahət və sağlamlıq ocaqları yaratmağa real imkanlar açacaq, ərazinin estetik vəziyyətinin daha da 

gözəlləşməsi üçün zəmin yaradacaqdır.      

 

14.5. Qovaq ağaclıqlarının salınması  

Dünyada yayılmış 120 qovaq növünün 16-sına Qafqazda, Azərbaycanda isə 11-nə (Q.H.Cəlilova görə 13-nə) 

təsadüf edilir.  

Qovaq ağaclarının oduncağı yüngül və yumşaqdır, onları sıxmaq və əymək yolu ilə istənilən şəklə salmaq 

olur. Oduncağından mebel sənayesində, çəllək, arı təknəsi hazırlığı işlərində (oduncağının rəngi çıxmır və ondan 

iy gəlmir), gəmiqayırmada, tikintidə, kağız, karton, faner, kibrit sənayesində istifadə edilir. Qabığında 9%-ə 

yaxın tanin maddəsi vardır, dabbaqçılıqda və təbabətdə geniş istifadə olunur.  

Qovaq, kənd təsərrüfatı bitkilərinə (xüsusilə texniki bitkilərə) ziyan verən həşəratları məhv edən quşların ən 

çox sevdiyi ağac cinsidir. Azərbaycanın düzənlik rayonlarının pambıq sahələrində bitən bir ədəd qovaq ağacının 

üzərində 25-30 quş yuvasına rast gəlinir və quşlar öz balalarını ziyanverici həşərat və onların sürfələri ilə 

yemləyirlər (Cəlilov, 1972).  

---