312
axırda yenə üst qatda qumdan sonra 40-50 sm qalınlığında tapdalanmış qar qatı yığılır. Cəmiricilərə qarşı xüsusi
tədbirlər görülməlidir, zəhərləyici maddələrdən və aldadıcı yemlərdən istifadə edilməlidir.
Stratifikasiya olunmuş toxumların rüşeymi qabığı deşdikdən sonra dərhal səpin başlanır. Elə etməlidir ki,
cücərti 4-6 mm-dən artıq olmasın. Cücərti zoğunun çox uzanması səpin işini çətinləşdirir və onun sınması qor-
xusunu artırır.
Yaxşı stratifikasiya olunmuş toxumlar 5
0
temperaturda cücərməyə başlayır. Əgər toxumlar yaxşı
çırtlamamışsa, səpinə 2-3 gün qalmış onlar 10-12
0
istilikdə saxlanıb sonra torpağa səpilməlidir. Fıstıq toxumları
səpinqabağı 5-7 gün suda saxlandıqdan sonra səpildikdə torpaqdan cücərmə qabiliyyəti nəzarətə nisbətən 8-10%
artıq olur. Toxumlar sudan çıxarılıb 10-12 dəqiqə açıq havada çərilib qurudulduqdan sonra səpilir.
Tingliyin təşkili. Tinglik salmaq üçün yer az meylli, gillicəli, münbit torpağı olan yamacın şimal cəhətində
seçilməlidir. Torpaq mütləq entomoloji müayinədən keçirilməlidir. Torpaq adi qaydada hazırlanır. Səpin yaz
(mart, aprel) və ya payız (noyabr, dekabr) aylarında aparılır. Toxumu quş və gəmiriciəlrin məhv etməsi
təhlükəsi yoxdursa, payız səpini daha əlverişlidir. Belə ki, payız səpinində toxumun saxlanması və
stratifikasiyası üçün sərf edilərək əlavə vəsait lazım gəlmir, şitillərin boyu yazdakına nisbətən 2-4 sm artıq olur.
Səpin norması 1 poq. m-ə 20 qram götürülür. Səpin və cücərtilərə qulluq torpağı yumşaltmaq və alaqdan
təmizləməkdən ibarətdir, cərgələr ağac kəpəyi, çürümüş peyinlə örtülür. Zaqatala meşə təsərrüfatının «Pipan»
adlanan sahəsində aparılan təcrübə göstərdi ki, şərq fıstığı kölgələndirmə aparmadan da yetişdirilə bilər, burada
yaz səpinindən sonra cücərtilər ən tezi 20, ən geci isə 51 gün sonra alınır (Əsədov, Qəribov, Musayev, 1976).
Fıstığın toxumlarının optimal səpin dərinliyi 2-3 sm götürülür.
Tinglikdə yetişdirilmiş 1-3 yaşlı şitillər daimi əkin yerinə köçürülür. Şitillərin boyu 12 sm olduqda standart
hesab olunur. Meşə talasında və seyrək ağaclıqda meşə əkinində iri şitillərdən istifadə olunması məsləhətdir.
Belə sahələrdə torpaq çalalar, zolaqlar və kiçik meydançalar şəklində hazırlanır.
Açıq sahədə fıstığın meşə əkini 1x1, 1x1,5 m, mexanizasiya tətbiq edilərsə, 1x2,5 m sxemində
aparılmalıdır. Yerin iqlim və torpaq şəraitinə uyğun olaraq fıstığı cökə, ağcaqayın növləri (çinaryarpaq, gözəl,
trautvetter), şam növləri (qarmaqvari, adi və Krım) ilə qarışıq əkmək lazımdır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi
fıstıq adi şamla qarışıq əkildikdə yaxşı nəticə verir. Belə ki, ilk illər şam fıstıqdan tez boy ataraq kölgəsevər
fıstıq üçün kölgələndirmə rolunu oynayır.
14.12. Kənd təsərrüfatına yararsız yamaclarda
qərzəkli ağac cinslərindən bağların salınması
Respublikamızın dağətəyi zonası rayonlarında kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsi üçün yararsız olan
eroziyaya uğramış geniş ərazilər mövcuddur. Vaxtilə meşə ilə örtülmüş və ya kənd təsərrüfatında istifadə edilən
bu yamaclar təsərrüfatsızlıq nəticəsində güclü eroziya prosesinə məruz qalmış, barsız-bəhrəsiz sahələrə
çevrilmişdir. Bu yamaclarda bağlar, meşə-bağlar salaraq onları kənd təsərrüfatı dövriyyəsinə qaytarmaq
dövrümüzün ən mühüm problemlərindən biri olan ərzaq proqramının həyata keçirilməsində əsas ehtiyat
mənbəyi sayılır.
Terraslarda bağlar salmaq üzrə ilk təcrübələr 1968-ci ildə Dəvəçi rayonunda meylliyi 20-35
0
olan orta və
şiddətli dərəcədə eroziyaya uğramış yamaclarda aparılmışdır. Ərazinin iqlimi əsasən yayı quraq keçən mülayim-
isti yarımsəhra və quru bozqır iqlim tipinə aiddir. Havanın orta illik temperaturu 12,5
0
-dir. İlin ən soyuq ayında
(yanvar) havanın orta temperaturu 0-3
0
, ən isti (iyul) ayında isə 24,3
0
olur. Yay aylarında bəzən havanın mütləq
maksimum temperaturu 41
0
-dən yüksək olur. Bəzi hallarda havanın mütləq minimum temperaturu -18
0
-yə enir.
Yanvar ayında temperatur 5-2
0
, iyul ayında isə 28-32
0
arasında olur. Havanın orta nisbi rütubətliyi 76% olub il
ərzində 64-84% arasında dəyişir. Yağıntının illik miqdarı 30 mm-dir. Ərazidə yağıntı əsasən payız fəslində
düşür.
Təcrübə sahəsində təbii halda ağac və kol cinsləri yoxdur. Ərazinin Siyəzən şəhəri ilə Gilgilçay arasında
olan sahəsində tək-tək qaramıx və göyəm koluna təsadüf edilir. Ot örtüyü əsasən yovşan və efemerlərdən
ibarətdir.
Zəngilan rayonunda təcrübə işləri aparılan ərazinin təbii şəraiti Dəvəçi rayonu sahəsindən xeyli fərqlənir.
Ərazi qışı quraq, mülayim, yayı isti keçən iqlimi ilə səciyyələnir. Burada havanın orta illik temperaturu 13,3
0
-
dir. Havanın orta temperaturu yanvarda – 1,0
0
, iyulda isə 25,3
0
-dir. Yay aylarında havanın mütləq maksimum
temperaturu 41
0
-dək yüksəlir. Havanın mütləq minimum temperaturu -21
0
-dən aşağı düşür. Havanın orta illik
nisbi rütubətliyi 66% olub, 50-80% arasında dəyişir. Yağıntının illik miqdarı 467 mm-dir, onun ən çox hissəsi
yaz fəslinin axırına düşür, bu, ağac bitkisinin inkişafına müsbət təsir göstərir.
Zəngilan rayonunda terraslarda təcrübə aparılan ərazinin şimal-şərq hissəsində bozqırlaşmış qəhvəyi dağ-
meşə torpağı olub nisbətən qalındır. Vaxtilə bu yamaclarda palıd meşələri olmuşdur. Hazırda ərazidə kol şəklini
almış tək-tək palıd, itburnu, qaratikan kolları bitir. Sahə qorunduğu üçün kolşəkilli palıdlar tədricən ağac
formasını alır.
Şamaxı rayonunda təcrübə işləri dəniz səviyyəsindən 850-950 m yüksəkliklərdə orta və şiddətli dərəcədə
eroziyaya məruz qalmış, meylliyi 20-30
0
olan yamacların şimal-şərq və cənub hissələrində aparılmışdır. Ərazidə