MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

316

Belə ki, təbii meşələr və süni salınmış meşə zolaqları vegetasiya dövründə əkin sahələrini isti, quru və soyuq 

küləklərdən, temperatur dəyişkənliyindən qoruyur. Havanın, torpağın nəmliyi artır, mikroiqlim amillərini tənzim 

etməklə kənd təsərrüfatı bitkilərindən sabit və yüksək məhsul götürülməsi üçün əlverişli şərait yaradır. Ovalıqda 

təbii meşələrin və meşə zolaqlarının müasir vəziyyəti, onların mikroiqlimə (havanın və torpağın temperaturuna, 

nəmliyinə, küləyin sürətinə), kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsuldarlığına təsirinin öyrənilməsi, təbii meşələrin 

bərpası, tarlaqoruyucu və irriqasiya meşə zolaqlarının salınması üzrə  tədbirlərin aşkar edilməsi bu baxımdan, 

xüsusi aktuallıq kəsb etməklə regionun iqtisadi-sosial inkişafında mühüm əhəmiyyət daşıyır.  

Dövlət və digər məqsədli meşə zolaqları  

Respublikamızda dövlət qoruyucu meşə zolaqlarının  və digər məqsədli meşəliklərin, yaşıllıqların salınması 

işinə  əsasən 1950-ci ildən sonra Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 12.11.1949-cu il qərarından sonra 

başlanılmışdır. Bu qərardan sonra 10 il müddətində meşə zolaqlarının və digər növ meşəliklərin salınması üzrə 

kompleks perspektiv planın həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.  Bu plana aşağıdakılar daxil edilmişdir: 

1. Mövcud texniki layihə  əsasında 17871 ha sahədə 1096 km uzunluğunda 12 dövlət meşə zolaqlarının 

salınması (cədvəl 14.3). 1950-53-cü illər ərzində artıq 1381 ha meşə zolaqlarının salınması həyata keçirilmişdir. 

2. Kolxoz və sovxozların kənd təsərrüfatı sahələrində tarlaqoruyucu meşə zolaqlarının salınması. Bu zolaq-

lar dəmyə şəraitində səpin sahələrinin 3%-i, suvarılan əkin sahələrinin isə 2,5%-ni təşkil etməlidir. Respublika 

ərazisində tarlaqoruyucu meşə zolaqlarının sahəsi 20 min ha, o cümlədən Kür-Araz ovalığı rayonlarında 12 min 

ha nəzərdə tutulmuşdur.  

3. «Aqromeşəlayihə» tərəfindən hazırlanmış layihə əsasən Kür-Araz ovalığı ərazisində Kür çayının hər iki 

sahili boyu 18600 ha sahədə tuqay meşələrinin bərpası və rekonstruksiyası işlərinin aparılması. 

4. Magistral (yuxarı Qarabağ, Baş Şirvan) və bölüşdürücü suvarma kanalları, kollektorlar boyu 47 min ha 

sahədə irriqasiya meşə zolaqlarının salınması. 

5. Kənd təsərrüfatına yararsız sahələrdə, o cümlədən qobular və yarğanlarda 10 min ha, o cümlədən Kür-

Araz ovalığında 6 min ha sahənin meşələşdirilməsi.  

6. Meşəsiz, eroziyaya uğramış sahələrdə və qumluqlarda 10 min hektar sahədə meşələrin salınması. 

7. 1000 ha sahədə  qərzəkli (qoz meyvəli), 10 min ha sahədə tut (çəkil) plantasiyası, 18 milyon ədəd tut 

ağacının əkilməsi. 

8. Dəmiryolu və şosse yolları boyu 715 ha qoruyucu meşə zolaqlarının salınması.  

9. Abşeronda 3000 ha sahədə zeytun massivlərinin salınması.  

10. Bakı şəhəri ətrafında 1000 ha sahədə yaşıllıq zonasının yaradılması.  

Beləliklə, 10-15 il ərzində 100 min ha sahədə, o cümlədən Kür-Araz ovalığında 70 min ha-ya yaxın 

meşələrin salınması planlaşdırılmışdır.  

1950-51-ci illərdən başlayaraq respublikanın  əməkdar meşəçisi  İ.S.Səfərovun başçılığı ilə Azərbaycanda 

meşə zolaqlarının salınması işinə başlandı. Meşə zolaqlarında ən çox palıd növlərinə (şabalıdyarpaq, uzunsap-

laq, iberiya palıdı) üstünlük verilmişdir. Palıd toxumlarının səpini T.D.Lısenkonun yuva üsulu ilə aparılaraq ona 

müəyyən dəyişikliklər edildi (Səfərov, 1958). Məlum olduğu kimi, T.D.Lısenkonun yuva metodu ilə  səpin 

aparıldıqda paket şəklində olan yuvada çala yerləşdirilir. Bu üsul əsasən dəmyə şəraitində istifadə olunmuşdur. 

---

 

317

Cədvəl 14.3.  

 

Azərbaycan SSR-də dövlət qoruyucu meşə zolaqlarının salınması göstəriciləri (Azərb. SSR Nazirlər 

Sovetinin 12.11.1949-cu il tarixli qərarına əsasən) 

 

M/

Z 

sayı 

Dövlət qoruyucu 

meşə 

zolaqlarının 

adları  

Sahəsi, 

ha 

Uzun-

luğu, 

km-lə 

Zola

ğın 

sayı 

Hər 

zolağın 

eni, 

 m 

Zolaq

lar 

arası 

məsaf

ə, m 

1 

Xəzəryanı  

Nizovaya st. –

Giləzi-  Abşeron 

mayakı 

2256,2 205,1   

 

 

- - 1 

60 

 

- - 2 

100 

200 

2 

Xıllı-

Astraxanbazar 

3134,4 109,3  3 

100 

200 

3 

Lənkəran  

Masallı-

Yenikənd 

Viləşçayın 

mənsəbi-

Astaraçay 

569,2 88,2  -  - 

- 

- - 2 

100 

200 

- - 1 

60 

 

4 

Muğan-Şirvan  

Korxuru k. –

Şahsevən 

Şahsevən k. – 

İmişli  

İmişli-Ağsu 

2637,8 211,7  - 

- 

- 

- - 1 

60 

- 

- - 2 

60 

100 

- - 2 

100 

200 

5 Mil-Şirvan 2500,8 

134,0 

2 

100 

200 

6 

Şirvan 

Xıllı-Əli 

Bayramlı  

Əli Bayramlı-

Qovlar  

3666,3 117,9  - 

- 

- 

- - 3 

100 

200 

- - 4 

100 

200 

 

 

 

 

 

7 Qarabağ-Şəki   

1842,2  109,0 

2 

100 

200 

8 Qasım İsmayılov   284,6 

29,8 

1 

100 

- 

9 Gəncə 281,6 

30,0 

1 

100 

- 

10 

Şəmkir  

240,6 

13,8 

2 

100 

- 

11 Tovuz 

163,8  17,1  1  100  - 

12 Qazax 

 

591,8  30,5  2  100  200 

 

Cəmi  

17871 

1096 

 

 

 

Suvarılan  şəraitdə yuvaların belə yerləşdirilməsində  əkinlərin suvarlıması  çətinləşir. Bunu nəzərə alaraq 

«Aqromeşəlayihə» idarəsi texniki layihə  tərtib edərkən  əsas ağac cinsi kimi istifadə olunan palıdın səpinini 

yuvanı suvarma şırımının hər iki tərəfində üç çala yerləşdirərək 6 çala üsulunun tətbiqini təklif etdi. Suvarma 

zamanı belə çalalar rütubətlə yaxşı  təmin olunur. Suvarma şırımlarının dərinliyi 35-40 sm, palıd qozalarırın 

torpağa 8-10 sm dərinliyində basdırılması yaxşı nəticə vermişdir.  

Mil-Şirvan dövlət qoruyucu meşə zolağı 1950-ci ilin payızında salınmışdır. O, başlanğıcını Xalac 

dəmiryolu stansiyasından başlayaraq Beyləqan, Ağcabədi, Zərdab və Ucar rayonlarını  kəsib keçir və Göyçay 

şəhərinin yaxınlığında qurtarır.  

Meşə zolağı iki lentdən (zolaqdan) ibarət olub hər birinin eni 100 m, zolaqlar arasındakı  məsafə 200 m, 

ümumi zolağın uzunluğu 134 km, ümumi sahəsi 2,5 min hektardır. Zolaq 6 çalalı yuva üsulu ilə salınmışdır. 

Meşə zolağı sistematik olaraq ildə 3-4 dəfə suvarılmışdır. Əsas ağac cinsi olaraq uzunsaplaq palıddan istifadə 

olunmuşdur, toxumlar (qozalar) yaxınlıqda olan uyğun meşəbitmə  şəraitindən- Sultanbud palıd – saqqız 

(Qarabağ düzü) meşə sahəsindən toplanmışdır. Köməkçi ağac cinsləri kimi tut və  ərikdən istifadə edilmişdir. 

Zolağın Göyçay sahəsində göstərilən ağac cinsləri ilə yanaşı, şaftalı, adi qoz və daryarpaq iydədən də istifadə 

olunmuşdur. İ.S.Səfərov (1958) 6-7 yaşında bu zolaqları tədqiq edərkən palıdların boyu 4 m, ərik, iydə və adi 

qozun hündürlüyü 5-6 metrə çatmış, zolağın orta hündürlüyü 2,5 m olmuşdur.  

Qazax meşə zolağı  təpəli relyef şəraitini kəsib keçir, ona görə meşə  əkinləri çox vaxt dəmyə  şəraitində 

yetişdirilmişdir. Enli palıd cərgələri arasında  ərik, tut, şaftalı, sarı akasiya və b.-dan da istifadə olunmuşdur. 

---